CƏMİYYƏTİN HƏR BİR DƏSTƏSİNİN MÖHKƏMLƏNMƏSİ BAŞQA DƏSTƏNİN MÖHKƏMLƏNMƏSİNƏ BAĞLIDIR

CƏMİYYƏTİN HƏR BİR DƏSTƏSİNİN MÖHKƏMLƏNMƏSİ BAŞQA DƏSTƏNİN MÖHKƏMLƏNMƏSİNƏ BAĞLIDIR

Bundan əvvəlki bəhslərdə cəmiyyət üzvlərinin taleyinin müştərək və ictimai təbəqələrin bir-birləri ilə bağlı olması haqqında söhbət açdıq. Bunu da əlavə edirik ki, Həzrəti Əli (əleyhissalam)-ın nəzərinə görə hər bir ictimai təbəqənin möhkəmlənməsi başqa bir ictimai təbəqənin möhkəm olmasından asılıdır. Başqa sözlə desək, heç bir ictimai təbəqə başqa bir ictimai təbəqədən ehtiyacsız deyil. Əgər bir ictimai təbəqə (hər hansı səviyyədə olursa-olsun) öz mövcudiyyətini saxlamaq istəyirsə, cəmiyyətdəki başqa təbəqələrin də vücudunun daimi olmasına çalışmalı və fikirləşməməlidir ki, onun mövcud olması başqa təbəqənin aradan getməsinə səbəb olur. Məsələn, cəmiyyətin silahlı qüvvələri olmasa, orada əmniyyət də olmaz. Əminiyyət olmasa, ticarət və əkinçiliyə də xələl gələcək. Əgər ticarət və əkinçiliyin səviyyəsi aşağı düşsə, istənilən maliyyat olmaz və nəticədə silahlı qüvvələr lazımınca tə`min olunmaz.

Hakimlərin və məhkəmə işçilərinin işi müxtəlif ictimai fəaliyyətləri qanun əsasında tənzimləməkdir. Əgər onların üzərində dəqiq nəzarət olmasa, cəmiyyətdə fitnə-fəsad baş alıb gedəcək. Aşağı səviyyəli təbəqələr də cəmiyyəti təşkil edənlərdəndir.

Qeyd etdik ki, əgər insan olmasa, cəmiyyət də əmələ gəlməz. Odur ki, Həzrəti Əli (əleyhissalam) hər bir təbəqənin möhkəm olmasını başqa təbəqənin varlığı ilə şərtləndirir. O həzrətin nəzərinə görə, əgər bir təbəqə öz varlığını əldən versə və çalışmağa qüdrəti olmasa, başqa bir təbəqə onun mənfi tə`sirini görəcəkdir.

فَالْجُنُودُ بِإِذْنِ اللَّهِ حُصُونُ الرَّعِيَّةِ وَ زَيْنُ الْوُلَاةِ وَ عِزُّ الدِّينِ وَ سُبُلُ الْأَمْنِ وَ لَيْسَ تَقُومُ الرَّعِيَّةُ إِلَّا بِهِمْ ثُمَّ لَا قِوَامَ لِلْجُنُودِ إِلَّا بِمَا يُخْرِجُ اللَّهُ لَهُمْ مِنَ الْخَرَاجِ الَّذِي يَقْوَوْنَ بِهِ عَلَى جِهَادِ عَدُوِّهِمْ وَ يَعْتَمِدُونَ عَلَيْهِ فِيمَا يُصْلِحُهُمْ وَ يَكُونُ مِنْ وَرَاءِ حَاجَتِهِمْ ثُمَّ لَا قِوَامَ لِهَذَيْنِ الصِّنْفَيْنِ إِلَّا بِالصِّنْفِ الثَّالِثِ مِنَ الْقُضَاةِ وَ الْعُمَّالِ وَ الْكُتَّابِ لِمَا يُحْكِمُونَ مِنَ الْمَعَاقِدِ وَ يَجْمَعُونَ مِنَ الْمَنَافِعِ وَ يُؤْتَمَنُونَ عَلَيْهِ مِنْ خَوَاصِّ الْأُمُورِ وَ عَوَامِّهَا وَ لَا قِوَامَ لَهُمْ جَمِيعاً إِلَّا بِالتُّجَّارِ وَ ذَوِي الصِّنَاعَاتِ فِيمَا يَجْتَمِعُونَ عَلَيْهِ مِنْ مَرَافِقِهِمْ وَ يُقِيمُونَهُ مِنْ أَسْوَاقِهِمْ وَ يَكْفُونَهُمْ مِنَ التَّرَفُّقِ بِأَيْدِيهِمْ مَا لَا يَبْلُغُهُ رِفْقُ غَيْرِهِمْ ثُمَّ الطَّبَقَةُ السُّفْلَى مِنْ أَهْلِ الْحَاجَةِ وَ الْمَسْكَنَةِ الَّذِينَ يَحِقُّ رِفْدُهُمْ وَ مَعُونَتُهُمْ

Qoşunlar Allahın izni ilə rəiyyətin qalalarıdır. Hakimlərin zinəti, dinin izzəti, əmniyyət vəsiləsi onlardır. Əhalinin əmin-amanlığı “cundullah”sız (Allah qoşunları olmadan) mümkün deyil. Başqa tərəfdən, qoşunların möhkəmliyi yalnız Allahın, əhalinin dəstələrinin boynuna qoyduğu maliyyat xərcilə mümkündür. Ona görə ki, (qoşun) düşmənlə cihad etmək üçün maliyyatla möhkəmlənir, işlərini sahmana salmaq üçün ona arxalanır. Onunla öz ehtiyaclarını tə`min edirlər.

Bu iki dəstə (qoşun və maliyyat verən əhali) yalnız üçüncü bir dəstənin vasitəsi ilə nizamlanır. Onlar da qazilər, dövlət işçiləri və onların köməkçiləridir. Ona görə ki, bu dəstə müqavilələri və al-ver işlərini möhkəmlədirlər, maliyyatı cəm edirlər. Xüsusi və ümumi işlərin qeydiyyata alınmasında mö`təbərdirlər.

Bütün bu dəstələr, tacirlər və sənətkarlar olmadan möhkəmlənə bilməzlər. Ona görə ki, onlar mənfəət götürmək niyyəti ilə cəm olurlar, onların əlləri ilə başqa siniflərin ehtiyacları ödənilir. Bu iş başqalarının qüdrət dairəsində deyil.

Nəhayət, möhtaclar və işləyə bilməyən zəif dəstələr var. Onların haqqı budur ki, başqa həmkarlarının köməyindən bəhrələnsinlər.

QÜVVƏLƏRİN AYRILMASI VƏ İŞİN LƏYAQƏTƏ GÖRƏ BÖLÜNMƏSİ

Qeyd etdik ki, cəmiyyətin təbəqələrinin hər birinin möhkəmliyi başqa təbəqələrdən asılıdır. Əlavə edirik ki, cəmiyyətdə təbəqələr bir-biri ilə bu cür bağlı olsalar, İslam hakiminin ən əsas və ümdə vəzifələrindən biri qüvvələrin və vəzifələrin düzgün bölünməsidir. Aydındır ki, icra olunmalı işlər bölüşdürülməsə, çox yerlərdə inzibatsızlıq və qarışıqlıq yaranacaq. Bə`zi vaxtlar ixtilaf da qarşıya çıxa bilər. Bu halda İslam hakimi ilk növbədə əsas qüvvələrin yerlərini müəyyənləşdirməli, sonra isə işləri hər kəsin ləyaqətinə görə bölməlidir. Bu əsasda olan dostlarını qanundan üstün tutmağın qarşısını alsın. Bu iş İslam hakiminin ən mühüm və məs`uliyyətli vəzifələrindən biridir. Hakim yalnız ciddi sə`ylə və Allah-taaladan kömək almaqla bu İlahi vəzifənin öhdəsindən layiqincə gələ bilər.

وَ فِي اللَّهِ لِكُلٍّ سَعَةٌ وَ لِكُلٍّ عَلَى الْوَالِي حَقٌّ بِقَدْرِ مَا يُصْلِحُهُ وَ لَيْسَ يَخْرُجُ الْوَالِي مِنْ حَقِيقَةِ مَا أَلْزَمَهُ اللَّهُ مِنْ ذَلِكَ إِلَّا بِالِاهْتِمَامِ وَ الِاسْتِعَانَةِ بِاللَّهِ وَ تَوْطِينِ نَفْسِهِ عَلَى لُزُومِ الْحَقِّ وَ الصَّبْرِ عَلَيْهِ فِيمَا خَفَّ عَلَيْهِ أَوْ ثَقُلَ

Bütün bu dəstələr üçün Allah yanında genişlik var. Hər birinin İslam hakiminin yanında işlərini sahmana salmağa qədər haqqı vardır. Hakim, Allah tərəfindən onun öhdəsinə qoyulan vəzifəni yalnız (ciddi-cəhdlə) çalışmaq, Allahdan kömək istəmək, haqqı ödəmək üçün özünü hazırlamaq, vəzifəsində səbirli və möhkəm olmaqla yerinə yetirə bilər. Bu iş onun üçün istər yüngül olsun, istərsə də ağır.

İSLAM QOŞUN BAŞÇILARININ XÜSUSİYYƏTLƏRİ

 İslamın həyati qanunlarının və Qur`anın hakimiyyətinin keşiyində olan, Allah yolunda canla-başla xidmət edən İslam qoşunları İslam əxlaqından sirab olub bu dinin tə`yin etdiyi ali sifətləri, insani səciyyələri özlərində cəm etməlidir. Başqa sözlə, insan o vaxt “İslam qoşunlarından” hesab olunur ki, ali xüsusiyyətləri, o cümlədən iman, paklıq, İlahi təqva, Allah yolunda cihada hazır olmaq və mö`minlərə məxsus olan digər sifətləri özündə cəm etsin. Amma İslam qoşun başçıları, yə`ni silahlı qüvvələrin ixtiyarını və başçılığını, yaxud atəş, döyüş və hücum göstərişini öz öhdəsinə alan şəxslər üçün daha dəqiq və ali xüsusiyyətlər nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, İslam hökumətində qoşun başçısı məqamına çatmaq hamı üçün asanlıqla müyəssər olan məqam deyil. İslam qoşun başçılığı məqamına çatmaq istəyən şəxsin iman, təqva, şücaət, fədakarlıq, huşyarlıq və rəhbərlik, qüdrət, səbir, əxlaq, yerli-yerində qəzəb və mülayimlik, ruhi qüdrətə və başqa əxlaqi xüsusiyyətlərə ehtiyacı var. Bütün bunlar ona görədir ki, qoşun başçısı hissiyyata qapılaraq İslam döyüşçülərini fəlakətə atmasın, habelə özünün şəxsi düşmənçiliyinə görə ixtiyarında olan qüdrətdən istifadə etməklə başqalarına qarşı güc işlətməsin; yersiz döyüşə, məqam uğrunda mübarizəyə əl atmasın.

 Beləliklə, Malikə göndərilən “əhdnamədən” istifadə etməklə, həzrəti Əli (əleyhissalam)-ın nəzərində İslam qoşunlarının başçısının aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik olması mə`lum olur:

 1-Allahın hökmlərini, Peyğəmbərin (s), İmamın (ə) və İslam rəhbərinin göstərişlərinin icra olunmasında ürək yandırmaq və xeyirxahlıq etmək. Onlarla çiyin-çiyinə rəhbərliyə itaət və onlarla səmimi-qəlbdən həmkarlıq etmək.

 2-Qəlb genişliyi və ruhi aramlıq.

 3-Paklıq, pərhizkarlıq və İlahi təqva.

 5-Çətinliklər və müsibətlər qarşısında sinə gərib möhkəm və səbirli olmaq.

 6-Mülayim olmaq və özünü saxlamaq, nəfsinə hakim olmaq, tez qəzəblənməyin qarşısını almaq üçün qüdrətin olması.

 7-Bağışlamaq, peşman olub bağışlanmaq istəyən işçilərin üzrünü qəbul etmək ruhiyyəsinin olması.

 8-Şəxsi həyatda və döyüş meydanında şücaətli və öndə gedən olması.

 9-Səxavətli və ehsan edən olması.

 10-Yüksək nəzərə malik olması, Allahdan başqa hər şeyi kiçik hesab etmək.

 11-Əqldən, fikirdən səbir və hövsələ ilə istifadə etmək qabiliyyəti.

 12-Cəmiyyətin zəif siniflərinə və məhrumlarına qarşı mehriban və nəvazişli olmaq, zorakılıq edənlər və zalımlar qarşısında möhkəm dayanmaq.

 Həzrəti Əli (əleyhissalam)-ın İslam qoşun başçıları haqqında söylədiyi dəyərli sözlər aşağıdakılardan ibarətdir:

فَوَلِّ مِنْ جُنُودِكَ أَنْصَحَهُمْ فِي نَفْسِكَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِإِمَامِكَ وَ أَنْقَاهُمْ جَيْباً وَ أَفْضَلَهُمْ حِلْماً مِمَّنْ يُبْطِئُ عَنِ الْغَضَبِ وَ يَسْتَرِيحُ إِلَى الْعُذْرِ وَ يَرْأَفُ بِالضُّعَفَاءِ وَ يَنْبُو عَلَى الْأَقْوِيَاءِ وَ مِمَّنْ لَا يُثِيرُهُ الْعُنْفُ وَ لَا يَقْعُدُ بِهِ الضَّعْفُ ثُمَّ الْصَقْ بِذَوِي الْمُرُوءَاتِ وَ الْأَحْسَابِ وَ أَهْلِ الْبُيُوتَاتِ الصَّالِحَةِ وَ السَّوَابِقِ الْحَسَنَةِ ثُمَّ أَهْلِ النَّجْدَةِ وَ الشَّجَاعَةِ وَ السَّخَاءِ وَ السَّمَاحَةِ فَإِنَّهُمْ جِمَاعٌ مِنَ الْكَرَمِ وَ شُعَبٌ مِنَ الْعُرْفِ

Döyüşçülərindən o kəsə başçılıq məqamı ver ki, sənin yanında Allaha, Peyğəmbərə, İmama qarşı hamıdan çox xeyirxah, təmiz qəlbli və ağıllı olsun. O kəslər ki, gec qəzəblənir, üzrü tez qəbul edirlər, zəiflərə qarşı mehribandırlar. Zorakılıq edənlərin qarşısında möhkəmdirlər. O kəslər ki, müşküllər onları diz çökdürmür. Sonra pak nəsildən və parlaq keçmişə malik olan adlı-sanlı, hörmətli şəxslərlə qaynayıb-qarış.

Mə`lumdur ki, İmam Əli (əleyhissalam)-ın zəmanəsində ərəb cəmiyyətində qoşun başçılarının tə`lim-tərbiyələrinə yetişmək üçün hərbi tə`lim düşərgəsi və ya hərbi məktəb yox idi. Amma həmin günlərdə tanınmış şərəfli ailələr öz övladlarını müəyyən adət və qanunla tərbiyə edirdilər. Bu tə`limlər əsasında onların övladları müxtəlif döyüş taktikası və fəndləri ilə tanış olurdular. Döyüş meydanlarında göstərdikləri şücaət və qəhrəmanlıqlara görə əhalinin rəğbətini qazanırdılar. Bu iş öz-özünə şərait yaradırdı ki, əhali qoşun başçılarını tə`yin etməkdə çətinlik çəkməsinlər. Ona görə də Həzrəti Əli (əleyhissalam) Malik Əştərə bu cür ailədən olan tanınmış şəxsyyiətləri cəzb etməyi tövsiyə edir.

İSLAM QOŞUN BAŞÇILARININ MÜQABİLİNDƏ HAKİMİN VƏZİFƏLƏRİ

 Həzrət Əli (əleyhissalam) heç vaxt məsələyə yalnız bir cəhətdən nəzər etməz. O, məsələnin müxtəlif cəhətlərini nəzərdə tutur. Əgər Həzrət, qoşun başçıları haqqında müəyyən şərait və vəzifə tə`yin edirsə, sözsüz ki, İslam cəmiyyətinin rəhbərlərinin qoşun başçıları qarşısındakı vəzifələrini də nəzərdən qaçırmayıb. Həzrəti Əli (əleyhissalam) insanlara əbədiyyətə qədər yol göstərən bu “əhdnaməsində” İslam rəhbərinin qoşun başçılarının vəzifələrini aydınlaşdırmışdır. Onların ən başlıcası aşağıdakılardan ibarətdir:

 1-Qoşun başçıları ilə mehriban olmaq.

 2-Ata-ananın öz övladlarına qarşı mehriban olduğu kimi, qoşun başçılarına səlahiyyət vermək. Belə ki, hakim onların qüdrətli olması üçün əlindən gələn heç bir şeyi əsirgəməsin. Onların qüvvətlənməsi üçün heç bir elmi və ya qeyri-elmi müşkül yaratmasın.

 3-Qoşun başçlarına həmişə xüsusi diqqət yetirmək. Yə`ni hakim həmişə zabitlərin əhvalından və yaşayış məsələlərindən agah olmalı, onlara lütf və məhəbbət göstərməli, bu məsələni əhəmiyyətsiz hesab etməməlidir. Ona görə ki, döyüşçülər və qoşun başçıları, hakim tərəfindən müxtəlif məsələlərdə hörmətə layiq görüldükdə, onlarda da hakimə qarşı gözəl fikir yaranır. Bu da səbəb olur ki, qoşun hakimlə tam şəkildə xeyirxahlıqla həmkarlıq etsin, xidmət vəzifələrini canla-başla yerinə yetirsinlər.