Tayyib kelimesi Sihahu’l-Lügat’te[1] temiz şeyler diye mana edilmiştir. İbn-i Manzur bu mananın yanı sıra Tayyib’in daha geniş bir manada kullanıldığını ve çeşitli yerlere uyan manalarının olduğunu söylemektedir. ‘Temiz toprak’ denildiği zaman bitkilerin ekilmesine uygun yer kastedilmektedir. Temiz esinti, şiddeti olmayan, hafiften esen rüzgardır. Temiz yemek, helal yemek manasına gelirken temiz kadın iffetli kadın demektir. Kur’an’da ‘Temiz kadınlar, temiz erkeklerindir, temiz erkekler de temiz kadınların’ ayeti bu manada kullanılmıştır.[2]
Kamus-i Kur’an adlı kitapta tayyib kelimesi ‘insanın içine yatan, doğasının kabul ettiği şey’ şeklinde mana edilirken Ragıb İsfahani’nin de şöyle dediği nakledilir: ‘Tayyib, insanın nefis ve duyularının hoşuna giden şeydir. Temizlemeye ise istitabe (iyi ve hoş bulma) derler. Zira bir şeyi temizlemek insanın hoşuna gider.’ O, Kur’an’dan ayetler getirerek bu manayı açıklamaya çalışır. Mesela: ‘Ey insanlar, yeryüzünde helal ve temiz olan şeyleri yiyin. Şeytan'ın izinden yürümeyin.’[3]
Kamus’ta der ki: Yemeğin iki şartı vardır. Biri helal olması, yani içinde başkalarının hakkı olmaması, diğeri ise necasetler gibi insanın tiksineceği şeylerin olmaması ve insanın içine sinmesidir.
Helalin, bütün şartlara sahip şer’i helal olduğunu söyleyebilmemiz için başka ayet ve rivayetlerden faydalanmamız gerekir. Yoksa normalde helal, içinde başkalarının hakkı olmayan ve başkalarının haklarına engel olmayan şeye denir. Şeytanın vesveselerine uymak helal ve tayyib sınırlarını aşmaktır. Yukarıdaki ayetten anlaşıldığı kadarıyla insanın içine sinen ve içinde başkalarının hakkı olmayan her şeyi yemek caizdir.
Nur suresi 26. ayetinde geçen Tayyipler (temizler) ve Habisler (pisler)’den maksat gerçek manadaki tayyipler ve habislerdir ve onlardaki ölçü yalnızca halkın görüşü değildir. Bu yüzden şeriat bir şeyi haram etmişse, örf onu kötü saymasa bile bu, onun gerçek manada kötü olmasından dolayıdır. Örneğin zina ve iffetsizlik bazılarına göre habislik olmayabilir veya islami şartlara göre kesilmeyen hayvan veyahut haşereler, yırtıcılar vb. hayvanlar birçok insana göre habis olmayabilir. Ama bütün bunlar gerçekte habistirler ve bu yüzden haram edilmişlerdir. İslam dinin haram ettiği şeylerin bazılarının habisliği insanın keşfedemiyeceği gerçek habislerdir.[4]
[1] -Cevheri, İsmail b. Hammad, es-Sihah, c.1, s.173, Daru’l-İlm, Beyrut, HK.1410.
[2] -İbn-i Manzur, Lisanu’l-Arap, c.1, s.563, Dar-u Sadır, Beyrut, HK.1414.
[3] -Bakara/168
[4] -Kureşi, Seyyid Ali Ekber, Kamus-i Kur’an, c.4, s.257, 261, Daru’l-Kütübi’l-İslamiyye, Tahran, HŞ.1371.
