نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان
از مجموع آياتيكه در شناساندن انسان در قرآن مجيد آمده، استفاه ميشود كه كتاب الهى انسان را موجودى عاقل و مكلف معرفى ميكند.
تكاليفى كه بر عهده هر انسانى قرار ميگيرد، بمقتضاى عقل است، و اين عقل و مسئوليت است كه آدمى را به بسيارى از آفريده هاى حق برترى ميدهد.
آنان كه بدرك اين دو واقعيت نائل آيند، يعنى بمسئله عقل و مسئوليت توجه كنند، براى شكوفا كردن استعدادهاى خويش اقدام كرده، و سعى ميكنند با قرار گرفتن زير بارن مقررات الهى و تربيت انبياء به رشد و تكامل انسانى برسند، هم اينانند كه بر موجودات عالم برترى داشته و روى تاريخ را سپيد كرده و آبروى انسانيت اند.
اما مردميكه نميخواهند يا نخواستند خود را بشناسند، و از عقل و تكليف غافلند، مردمى هستند كه همچون حيوانات همتى جز ماده و نيتى جز شكم و شهوت نداشته، و بخاطر از ياد بردن عقل و مسئوليت، تبديل بحيوانى پرزيان و درنده اى خطرناك ميگردند.
قرآن ميگويد:
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ: «1»
زيانبارترين جنبنده آنان هستند كه گوش از شنيدن حق بسته و زيان از گفتن حقيقت باز داشته و انديشه نميكنند.
و جاى ديگر ميفرمايد:
وَ الَّذِينَ كَفَرُوا يَتَمَتَّعُونَ وَ يَأْكُلُونَ كَما تَأْكُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْوىً لَهُمْ: «2»
آنان كه مانند حيوانات كارى جز خوردن و سپس شهوت رانى ندارند، جز جهنم جايگاهى براى آنان نيست.
هيچ جنبنده اى را نميتوان گفت برتر از ملائكه جز انسان، اما وقتى نيروى عقلش را بكار گيرد و آن را واسطه گرفتن نقشه حيات از الله و انبياء و ائمه قرار دهد.
و هيچ متحركى را نميتوان گفت خائن، عاصى، پليد، جانى، و بدتر از تمام حيوانات جز انسان اما وقتى از عقل و مقتضاى آن كه تكليف و مسئوليت است روى بگرداند.
عقل واسطه دريافت تمام حقايق و برترين علت رشد و كاشف بسيارى از مجهولات و ربطدهنده آدمى با ملكوت عالم است، ميتوان گفت در ميان محرك هاى درونى عقل جايگاهى پس مهم دارد، زيرا بكار گرفتن آن و يا روبرو شدن با آن باعث پاسخهاى بسيار ارزنده و مهمى است، كه همان پاسخ ها در برابر اين محرك عالى و مثبت اصول سلامت را در زندگى دو جهان تأمين ميكند.
همچنان كه در امور مادى واسطه بدست آوردن تمام منفعت انديشه و عقل است، در امور معنوى هم واسطه تمام فضيلت و رشد و سلامت عقل و فكر است، و اينك بقسمتى از آيات و روايات كه نمايشگر پاسخ انسان در برابر عقل و اينكه اين نيروى مهم واسطه دريافت بسيارى از حقايق است توجه كنيد:
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فِيها مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِيفِ الرِّياحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ: «3» در آفرينش جهان هاى بالا و زمين، و آمد و شد شب و روز و سود فراوانى كه مردم از حركت كشتى در دريا ميبرند، و بارانى كه خداوند نازل كرده و بوسيله آن زمين مرده را زنده ميكند و از هر جنبنده اى در آن پراكنده مينمايد و گردش باد و ابرى كه بين آسمان و زمين به تسخير آمه همه و همه نشان هائى است براى صاحبان انديشه و عقل تا با تفكر در اين اوضاع حيرت انگيز و منظم خدا را يافته و بحضرتش گرايش پيدا كنند و نقشه منظم زندگى را از او دريافت دارند.
وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ: «4»
شب و روز، خورشيد و ماه و ستارگان، بفرمان خدا در تسخير شما آمده در اين برنامه ها نشان هائى است بر وجود الله براى آنان كه تعقل كنند.
وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبِينَ، وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ. وَ أَوْحى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ، ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِيهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ «5»
بدون شك در برنامه چهارپايان براى شما پند و آموزش درس توحيد است ما از آنچه در شكم آنان است از ميان سرگين و خون شيرى پاك و خوشگوار براى شما فراهم ميآوريم، و از نتايج درختان خرما و انگورهاى مختلف، شيرينى و روزى نيكو برميگيريد، در اين برنامه ها نشان هائيست از الله براى گروه انديشمند.
پروردگارت به زنبور وحى كرد در كوهها يا درختان، با آنچه برافرازند خانه بگير، آنگاه از تمام ميوه ها بخور و در راه پروردگارت بحركت آى، از شكم او نوشابه اى برنگهاى متفاوت بيرون ميآيد كه براى مردم شفابخش است، تحقيقا در اين برنامه ها نشانه هائى است براى مردم خردمند. «6»
عن ابى عبد اللّه عليه السلام قال من كان عاقلا حتم له بالجنّة:
بهشتى بودن انديشمندان حتمى است. «7»
قال رسول اللّه صلى اله عليه و آله انّ العاقل من وحّد اللّه و عمل لطاعته: «8» انديشمند كسى است كه خدا را به يگانگى شناخته و گردن بفرمانش نهاده باشد.
عن ابيعبد اللّه عليه السلام: التفكّر يدعو الى البر و العمل به: «9»
فكر و انديشه آدمى را به نيكى و عمل بآن رهنمون ميشود.
قال الرّضا عليه السلام: ليس العبادة كثرة الصيّام و الّصلاة انّما العبادة كثرة التفّكر فى امر اللّه: «10»
زيادى روزه و نماز بندگى نيست، بندگى انديشه كردن در تمام برنامه هاى الهى است.
قال على عليه السّلام: عمارة القلوب فى معاشرة ذوى العقول:
سبب آبادى دلها، همنشينى با خردمندان است.
و قال عليه السلام: عقل المرء نظامه و ادبه قوامه و صدقه امامه و شكره تمامه: «11»
عقل انسان علت نظم زندگى و دانش باعث پايدارى، و راستى جلودارش و شكر علت كمال اوست.
و قال عليه السلام حدّ العقل النّظر فى العواقب، و الرّضا بما يجرى به القضاء: «12»
حد انديشه توجه بعاقبت كار و خوشنودى بحكم خداست.
و قال عليه السلام: حدّ العقل الانفصال عن الفانى و الاتصال بالباقى: «13»
حد عقل بريدن از دنياى از دست رفتنى و پيوند بدنياى آخرت ساز است.
حضرت امام موسى بن جعفر عليه السلام در گفتگوئى با هشام بن حكم آثار عقل و يا پاسخ هاى انسان را در برابر اين محرك مثبت درونى در نزديك به هفتاد قسمت خلاصه ميكند، گفتار امام توضيحى است بر تمام آيات و روايات باب عقل، دقت در فرمايشات پيشواى هفتم نمايشگر اين معناست كه صاحبان خرد و استفاه كنندگان از عقل از بهترين زندگى و برترين آثار حيات برخوردارند.
پاسخ انسان در برابر عقل بگفته امام عبارت است از:ايمان، اميد سپاس در برابر نعمت، مهرورزى، برداشت كم و بازدهى زياد يا بعبارت ديگر زهد فروتنى، تصديق حق، عدالت، بى طمعى، دانش، نرمش، آرامش، اخلاص، خوشنودى بداده حق، توكل، پارسائى، ترس از عقاب، بردبارى، سكوت از سخن باطل، گذشت، شكيبائى، انديشه، قناعت، وفاء، سلامت، مدارا، نيكى، دورى از ريا، پاكيزگى، آسايش، حد وسط، سعادت، پذيرش حق، دل نرمى، چشم پوشى، حفظ و ياد، بى دريغ بودن در نيكى بمردم، بندگى حق، فهم، پاكى باطن، حقيقت، انصاف، شرم، آسان بودن، حكمت، توبه، تسليم، يقين، بى نيازى، پيوست و اتصال به حق، دوستى، كوچكى، معرفت، رازدارى، خوبى، حفظ گفتار، نشاط، سخاوت، عذرخواهى، شادى، خشوع دل، زيركى، خودنگهدارى، ميانه روى، عافيت، وقار، محافظت بر عمل، دعا، الفت.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- انفال 22
(2)- محمد 12
(3)- بقره 164
(4) نحل 12- 66- 69
(5) نحل 12- 66- 69
(6)- براى توضيح جامع آيات اين فصل به كتابهاى اولين دانشگاه و آخرين پيامبر ج 5 و كتاب علم و زندگى و از جهان هاى دور و ساختمان و مرگ خورشيد مراجعه كنيد. سفينة ج 2 ص 216
(7)- براى توضيح جامع آيات اين فصل به كتابهاى اولين دانشگاه و آخرين پيامبر ج 5 و كتاب علم و زندگى و از جهان هاى دور و ساختمان و مرگ خورشيد مراجعه كنيد. سفينة ج 2 ص 216
(8)- براى توضيح جامع آيات اين فصل به كتابهاى اولين دانشگاه و آخرين پيامبر ج 5 و كتاب علم و زندگى و از جهان هاى دور و ساختمان و مرگ خورشيد مراجعه كنيد. سفينة ج 2 ص 216
(9)- براى توضيح جامع آيات اين فصل به كتابهاى اولين دانشگاه و آخرين پيامبر ج 5 و كتاب علم و زندگى و از جهان هاى دور و ساختمان و مرگ خورشيد مراجعه كنيد. سفينة ج 2 ص 216
(10)- براى توضيح جامع آيات اين فصل به كتابهاى اولين دانشگاه و آخرين پيامبر ج 5 و كتاب علم و زندگى و از جهان هاى دور و ساختمان و مرگ خورشيد مراجعه كنيد. سفينة ج 2 ص 216
(11)- براى توضيح جامع آيات اين فصل به كتابهاى اولين دانشگاه و آخرين پيامبر ج 5 و كتاب علم و زندگى و از جهان هاى دور و ساختمان و مرگ خورشيد مراجعه كنيد. سفينة ج 2 ص 216
(12)- براى توضيح جامع آيات اين فصل به كتابهاى اولين دانشگاه و آخرين پيامبر ج 5 و كتاب علم و زندگى و از جهان هاى دور و ساختمان و مرگ خورشيد مراجعه كنيد. سفينة ج 2 ص 216
(13)- براى توضيح جامع آيات اين فصل به كتابهاى اولين دانشگاه و آخرين پيامبر ج 5 و كتاب علم و زندگى و از جهان هاى دور و ساختمان و مرگ خورشيد مراجعه كنيد. سفينة ج 2 ص 216
مطالب فوق برگرفته شده از
کتاب : نظام تربيت در اسلام
منبع : پایگاه عرفان
