آثار گناهان كبيره و صغيره‏

 منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد دهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

اللَّهُمَّ إِنِّي أَتُوبُ إِلَيْكَ فِي مَقَامِي هَذَا مِنْ كَبَائِرِ ذُنُوبِي وَ صَغَائِرِهَا وَ بَوَاطِنِ سَيِّئَاتِي وَ ظَوَاهِرِهَا وَ سَوَالِفِ زَلَّاتِي وَ حَوَادِثِهَا تَوْبَةَ مَنْ لَا يُحَدِّثُ نَفْسَهُ بِمَعْصِيَةٍ وَ لَا يُضْمِرُ أَنْ يَعُودَ فِي خَطِيئَةٍ «10» وَ قَدْ قُلْتَ- يَا إِلَهِي- فِي مُحْكَمِ كِتَابِكَ إِنَّكَ تَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِكَ وَ تَعْفُو عَنِ السَّيِّئَاتِ وَ تُحِبُّ التَّوَّابِينَ فَاقْبَلْ تَوْبَتِي كَمَا وَعَدْتَ وَ اعْفُ عَنْ سَيِّئَاتِي كَمَا ضَمِنْتَ وَ أَوْجِبْ لِي مَحَبَّتَكَ كَمَا شَرَطْتَ «11» وَ لَكَ- يَا رَبِّ- شَرْطِي أَلَّا أَعُودَ فِي مَكْرُوهِكَ وَ ضَمَانِي أَنْ لَا أَرْجِعَ فِي مَذْمُومِكَ وَ عَهْدِي أَنْ أَهْجُرَ جَمِيعَ مَعَاصِيكَ

خدايا! در اين موقعيّتى كه هستم، از گناهان بزرگ و كوچكم، و پوشيده و آشكارم، و از لغزش هاى گذشته و جديدم به سويت توبه مى كنم؛ توبه كسى كه با خود از گناه سخن نمى گويد، و انديشه بازگشتن در عرصه خطا را به خاطرش راه نمى دهد.

اى خداى من! در كتاب محكم و استوارت فرمودى: «بازگشت و توبه بندگانت را مى پذيرى، و از گناهان گذشت مى كنى، و توبه كنندگان را دوست دارى.» پس چنانكه وعده دادى، توبه ام را بپذير و همان گونه كه ضمانت كردى از گناهانم گذشت كن، و چنانكه شرط فرمودى محبّتت را بر من واجب گردان.

من هم اى پروردگارم! در برابر اين همه عنايات تو تعهّد و شرطم اين است كه به آنچه پسند تو نيست برنگردم و ضمانتم اين است كه به آنچه مورد نكوهش توست بازنگردم، و پيمانم اين است كه از تمام گناهانت دورى كنم.

در جملات عرشى بالا به چهار مسئله بسيار مهم اشاره شده است:

1- گناهان كبيره و صغيره

2- توبه از گناه

3- قبول توبه از حضرت حق

4- آثار توبه و محبوبيّت تائب نزد خداوند

1- گناهان كبيره و صغيره

تقسيم گناه به كبيره و صغيره بر اساس آيات قرآن مجيد و روايات معتبره صورت گرفته است.

آيت اللَّه سيد كاظم يزدى در كتاب مشهور «عروة الوثقى» در باب شرايط امام جماعت فرموده:

تعيين گناه كبيره از چهار طريق ميسّر است:

الف) هر گناهى كه در قرآن و روايت به كبيره بودن آن تصريح شده است.

در «عيون أخبار الرضا» به روايت فضل بن شاذان كه از اعاظم اصحاب اماميه است آمده كه حضرت رضا عليه السلام در نامه اى به مأمون در باب اجتناب از معاصى كبيره اينچنين نوشتند:

1- ريختن خون انسانى كه خداوند خونش را محترم دانسته است.

2- زنا- محصنه و غير محصنه

3- دزدى

4- خوردن مايعات مست كننده

5- عقوق پدر و مادر

6- فرار از جنگ حق عليه باطل

7- خوردن مال يتيم به زور و ستم

8- خوردن ميته و خون و گوشت خوك و آنچه بدون ياد خدا سر بريده شده بدون ضرورت

9- خوردن ربا

10- خوردن مال حرام، و به عبارت ديگر سُحْت

11- قمار بازى

12- كم فروشى و خيانت در كيل و وزن

13- تهمت به پاكدامنان

14- لواط و همجنس بازى

15- نااميدى از رحمت خدا

16- ايمنى از مكر و عذاب خدا در برابر گناهان

17- دلسردى از عنايت رب

18- كمك به ستمكاران

19- ميل به ستم پيشگان

20- قسم دروغ

21- حبس حقوق مردم بدون تنگ دست بودن

22- دروغ

23- كبر

24- اسراف

25- تبذير

26- خيانت

27- سبك شمردن حج

28- جنگ با اوليا و عاشقان حق

29- سرگرمى به امور بازدارنده از خداوند

30- اصرار و پافشارى بر گناهان «1» ب) هر گناهى كه قرآن مجيد و روايت معتبره بر مرتكب آن وعده عذاب داده، چنانكه از حضرت صادق عليه السلام در معناى كبيره روايت شده: گناهى است كه خداوند به آن وعده عذاب داده، سپس حضرت به پنج گناه از گناهان كبيره كه در قرآن آمده اشاره فرمودند:

1- خوردن مال يتيم به زور و ستم

2- فرار از جبهه

3- ربا

4- تهمت به پاكدامن

5- قتل نفس «2» ج) هر گناهى كه در قرآن و روايت از گناه كبيره بزرگتر شمرده شود، مانند فتنه گرى بين مسلمانان كه در قرآن مجيد آمده است:

وَالْفِتْنَةُ اشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ» «3»

و فتنه [كه شرك، بت پرستى، بيرون كردن مردم از خانه و كاشانه و وطنشان باشد] از قتل وكشتار بدتر است.

و در آيه ديگر:

وَ الْفِتْنَةُ اكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ» «4»

و فتنه [شرك و بت پرستى ] از كشتار بزرگ تر است.

د) هر گناهى كه نزد مردم مؤمن و پايبند به اصول و فروع الهى بزرگ شمرده شود، به طورى كه اطمينان حاصل گردد كه بزرگ بودن آن گناه منتهى به زمان معصوم است، مانند نجس نمودن مسجد از روى علم و آگاهى و عمد و به قصد هتك احترام خانه خدا، يا پرتاپ كردن و انداختن قرآن مجيد به قصد بى احترامى به كتاب خدا.

در هر صورت كبيره بودن گناه به يكى از چهار طريقى كه در «عروةالوثقى» فرموده ثابت مى شود. در غير اين موارد گناه صغيره شمرده مى شود، ولى آثار اسلامى مى فرمايد: اصرار بر صغيره هم گناه كبيره است.

گناه عبارت از زهر كشنده و سمّ قاتلى است كه انسان بيچاره دانسته و ندانسته با دست خود در ظرف حيات خود مى ريزد، يا تيشه اى است كه به وسيله آن پى ديوارهاى حيات خراب مى شود تا جايى كه سقف هلاكت بر سر انسان بريزد و براى ابد وجود آدمى را از رحمت حق محروم نمايد، يا طوفانى است كه به دست خود انسان ايجاد مى شود تا دار و ندار انسان بر باد فنا رود.

از آن جا كه در جهان هستى هر عملى داراى عكس العمل است، و به هيچ صورت عملى وجود ندارد كه عكس العمل نداشته باشد، براى گناهان و معاصى كه در حقيقت از اعمال و حركات انسان محسوب مى شود، آثار و تبعاتى است كه اگر گنهكار موفّق به توبه و انابه نشود، آن آثار و تبعات بدون شك در دنيا و آخرت گريبان گير او خواهد شد، و اين حقيقتى است كه قرآن مجيد و روايات به آن اشاره كرده اند و تجربه هم آن را در برابر ديدگان همگان قرار داده است.

(فيض كاشانى)

آثار و عواقب خطرناك گناهان در قرآن

فَبَدَّلَ الَّذينَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَيْرَ الَّذى قيلَ لَهُمْ فَانْزَلْنا عَلَى الَّذينَ ظَلَمُوا رِجْزاً مِنَ السَّماءِ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ» «5»

ولى ستمكاران، سخنى را كه [بيرون دروازه شهر] به آنان گفته شده بود [پس از ورود به شهر] به سخنى ديگر تبديل كردند [به جاى درخواست ريزش گناهان، درخواست امور مادى كردند]. ما هم بر ستمكاران به سبب آن كه همواره نافرمانى مى كردند، عذابى از آسمان فرود آورديم.

بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ احاطَتْ بِهِ خَطَيئَتُهُ فَاولئِكَ اصْحابُ النّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ» «6»

 [نه چنين است كه مى گوييد] بلكه كسانى كه مرتكب گناه شدند وآثار گناه، سراسر وجودشان را فرا گرفت، آنان اهل آتشند و در آن جاودانه اند.

فَكَيْفَ اذا اصابَتْهُمْ مُصيبَةٌ بِما قَدَّمَتْ ايْديهِمْ» «7»

پس [وضع و حالشان ] چگونه خواهد بود هنگامى كه به سبب آنچه مرتكب شده اند، حادثه ناگوارى به آنان برسد.

فَاعْلَمْ انَّما يُرِيدُ اللَّهُ انْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَ انَّ كَثيراً مِنَ النّاسِ لَفاسِقُونَ» «8»

پس اگر [ازداورى حكيمانه ات ] روى گردانند، بدان كه خدا مى خواهد آنان را به سبب پاره اى از گناهانشان مجازات كند؛ و مسلماً بسيارى از مردم فاسق اند.

وَ لَوْ انَّ اهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الاْرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَاخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ» «9»

و اگر اهل شهرها و آبادى ها ايمان مى آوردند و پرهيزكارى پيشه مى كردند، يقيناً [درهاىِ ] بركاتى از آسمان و زمين را بر آنان مى گشوديم، ولى [آيات الهى و پيامبران را] تكذيب كردند، ما هم آنان را به كيفر اعمالى كه همواره مرتكب مى شدند [به عذابى سخت ] گرفتيم.

مِمّا خَطيئاتِهِمْ اغْرِقُوا فَادْخِلُوا ناراً فَلَمْ يَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ انْصاراً» «10»

 [همه آنان ] به سبب گناهانشان غرق شدند و بى درنگ در آتشى درآورده شدند كه [از آن ] در برابر خدا براى خود ياورانى نيافتند،

وَ مَنْ يَعصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَانَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ خالِدينَ فِيها ابَداً» «11»

و آنان كه از خدا و پيامبرش نافرمانى كنند، مسلماً آتش دوزخ براى آنان است و در آن جاودانه و هميشگى اند.

آثار و عواقب خطرناك گناه در روايات

حضرت صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش امام باقر عليه السلام روايت مى كند كه آن حضرت مكرّر مى فرمود:

ما مِنْ شَىْ ءٍ افْسَدَ لِلْقَلْبِ مِنْ خَطيئَتِهِ، انَّ الْقَلْبَ لَيُواقِعُ الْخَطيئَةَ فَلا تَزالُ بِهِ حَتّى تَغْلِبَ عَلَيْهِ فَيَصيرُ اعْلاهُ اسْفَلَهُ. «12»

چيزى براى دل انسان فاسد كننده تر از گناهى كه مرتكب مى شود نيست، همانا قلب با گناه آميزش پيدا مى كند و اين سيه روزى ادامه مى يابد تا وضع قلب آن چنان شود كه ديگر طاقت قبول حق را نداشته باشد.

و نيز آن حضرت مى فرمايد:

اما انَّهُ لَيْسَ مِنْ عِرْقٍ يَضْرِبُ وَ لانَكْبَةٍ وَ لا صُداعٍ وَ لا مَرَضٍ الّا بِذَنْبٍ، وَ ذلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِى كِتابِهِ:

وَ ما اصابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ ايْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثيرٍ» «13». «14»

رگى از بدن شما زده نمى شود، و پائى نمى شكند، و به سَردردى و مرضى دچار نمى شويد، مگر اين كه گناهى مرتكب شده باشيد، و اين است معناى قول خداوند در قرآن مجيد كه فرمود: «آنچه مصيبت و بلا به شما مى رسد در ارتباط با گناهان شماست و بسيارى از آن را هم مورد بخشش قرار مى دهد».

امير المؤمنين عليه السلام مى فرمود:

لا تُبْدِيَنَّ عَنْ واضِحَةٍ وَ قَدْ عَمِلْتَ الاْعْمالَ الْفاضِحَةَ، وَ لا يَأْمَنُ الْبَياتَ مَنْ عَمِلَ السَّيِّئاتِ. «15»

آن گونه كه دندان هايت آشكار شود نخند در حالى كه اعمال رسوا كننده اى انجام داده اى، و از حوادث و بلاهائى كه به خاطر بدى هايت شب هنگام بر تو فرو مى ريزد و آن عذاب الهى است در امان مباش.

حضرت باقر عليه السلام فرمود:

انَّ الْعَبْدَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُزْوى عَنْهُ الرِّزْقُ. «16»

همانا عبد مرتكب گناه مى شود و به خاطر آن گناه به رزق و روزيش لطمه وارد مى گردد.

حضرت صادق عليه السلام فرمود:

اذا اذْنَبَ الرَّجُلُ خَرَجَ فِى قَلْبِهِ نُكْتَةٌ سَوْداءُ، فَانْ تابَ انْمَحَتْ، وَ انْ زادَ زادَتْ حَتّى تَغْلِبَ عَلى قَلْبِهِ فَلا يُفْلِحُ بَعْدَها ابَداً. «17»

زمانى كه مرد گناهى مرتكب شود، نقطه سياهى در قلبش پديد مى شود، اگر از گناهش توبه كند آن نقطه محو مى گردد، و هنگامى كه بر گناه بيفزايد آن نقطه سياه افزوده مى شود تا تمام صفحه ملكوتى قلب را در خود بپوشاند، آن وقت است كه درِ رستگارى براى هميشه به روى او بسته مى شود.

امام باقر عليه السلام فرمود:

انَّ الْعَبْدَ يَسْأَلُ اللَّهَ الْحاجَةَ فَيَكُونُ مِنْ شَأْنِهِ قَضاءُها الى قَريبٍ اوْ الى وَقْتٍ بَطى ءٍ فَيُذْنِبُ الْعَبْدُ ذَنْباً فَيَقُولُ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى لِلْمَلَكِ لا تَقْضِ حاجَتَهُ وَ احْرِمْهُ ايّاها، فَانَّهُ تَعَرَّضَ لِسَخَطى، وَ اسْتَوْجَبَ الْحِرمانَ مِنّى. «18»

همانا عبد از خداوند درخواست حاجت مى كند، شأن آن عبد اقتضا دارد حاجتش زود يا دير داده شود، و آنگاه مرتكب گناهى مى شود، خداوند به ملكِ مأمورِ قضاى حاجت مى فرمايد؛ حاجتش را مده و او را محروم از اجابت خواسته كن، او خود را در معرض خشم من قرار داده، و لزوم محروميّت از رحمتم را براى خويش فراهم كرده است.

امام صادق عليه السلام فرمود:

انَّ الرَّجُلَ يَذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُحْرَمُ صَلاةَ اللَّيْلِ، وَ انَّ الْعَمَلَ السَيِّى ءَ اسْرَعُ فِى صاحِبِهِ مِنَ السِّكِّينِ فِى اللَّحْمِ. «19»

همانا مرد مرتكب گناه مى شود، پس به سبب آن از نماز شب محروم مى گردد، به حقيقت كه عمل زشت اثرش در انسان از كارد در گوشت سريع تر است.

حضرت رضا عليه السلام فرمود:

هر گاه بندگان گناه جديدى مرتكب شوند، گناهى كه تا آن زمان سابقه نداشته، خداوند هم آنان را به بلاى تازه اى كه قبلًا نبوده مبتلا مى كند. «20»

حضرت صادق عليه السلام از قول حضرت حق بازگو مى كند:

اذا عَصانِى مَنْ عَرَفَنِى، سَلَّطْتُ عَلَيْهِ مَنْ لايَعْرِفُنِى. «21»

آن كه مرا مى شناسد هرگاه گناه كند، بر او مسلّط مى كنم كسى كه مرا نمى شناسد.

و نيز آن حضرت مى فرمايد:

انْ كانَتِ الْعُقُوبَةُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ النّارَ فَالْمَعْصِيَةُ لِماذا؟ «22»

اگر عقوبت از جانب خداوند آتش دوزخ است پس معصيت براى چه؟

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

عَجِبْتُ لِمَنْ يَحْتَمى مِنَ الطَّعامِ مَخافَةَ الدّاءِ كَيْفَ لايَحْتَمى مِنَ الذُّنُوبِ مَخافَةَ النّارِ؟ «32»

تعجب مى كنم از كسى كه به خاطر ترس از بيمارى از غذا پرهيز مى كند، ولى به خاطر ترس از عذاب الهى از گناه خوددارى نمى نمايد.

رسول خدا عليه السلام فرمود:

مِنْ عَلاماتِ الشِّقاءِ: جَمُودُ الْعَيْنِ، وَ قَسْوَةُ الْقَلْبِ، وَ شِدَّةُ الْحِرْصِ فِى طَلَبِ الرِّزْقِ، والاْصْرارُ عَلَى الذَّنْبِ. «42»

از نشانه هاى شقاوت: خشك چشمى، قساوت قلب، شدّت حرص در طلب رزق، و اصرار بر گناه است.

امير المؤمنين عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت مى كند:

اذا غَضِبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلى امَّةٍ وَ لَمْ يُنْزِلْ بِهَا الْعَذابَ، غَلَتْ اسْعارُها، وَ قَصُرَتْ اعْمارُها، وَ لَمْ تَرْبَحُ تُجّارُها، وَ لَمْ تَزْكُ ثِمارُها، وَ لَمْ تَغْزُرْ انْهارُها، وَ حُبِسَ عَنها امْطارُها، وَ سُلِّطَ عَلَيْها شِرارُها. «25»

هنگامى كه خداوند بر امّتى به خاطر كثرت گناه غضب كند و عذاب بر آنان نفرستد، آنان را به بلاهائى از قبيل: گرانى جنس، كوتاهى عمر، بى سود ماندن تجارت تجّار، پرورش نيافتن ميوه جات، پرنشدن نهرها از آب، حبس شدن باران، و تسلّط اشرار دچار مى كند.

(هلالى جغتايى)

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بحار الأنوار: 76/ 12، باب 68، حديث 12؛ عيون أخبار الرضا عليه السلام: 2/ 126، باب 35، حديث 1.

(2)- بحار الأنوار: 76/ 5، باب 68، حديث 5؛ الخصال: 1/ 273، حديث 17.

(3)- بقره (2): 191.

(4)- بقره (2): 217.

(5)- بقره (2): 59.

(6)- بقره (2): 81.

(7)- نساء (4): 62.

(8)- مائده (5): 49.

(9)- اعراف (7): 96.

(10)- نوح (71): 25.

(11)- جن (72): 23.

(12)- بحار الأنوار: 70/ 312، باب 137، حديث 1.

(13)- شورى (42): 30.

(14)- بحار الأنوار: 70/ 315، باب 137، حديث 3؛ الكافى: 2/ 269، حديث 3؛ وسائل الشيعة: 15/ 299، باب 40، حديث 20565.

(15)- بحار الأنوار: 70/ 317، باب 137، حديث 4؛ الكافى: 2/ 269، حديث 5.

(16)- بحار الأنوار: 70/ 318، باب 137، حديث 6؛ وسائل الشيعة: 15/ 301، باب 40، حديث 20573.

(17)- بحار الأنوار: 70/ 327، باب 137، حديث 10؛ الكافى: 2/ 271، حديث 13.

(18)- بحار الأنوار: 70/ 329، باب 137، حديث 11؛ وسائل الشيعة: 7/ 144، باب 67، حديث 8961.

(19)- بحار الأنوار: 70/ 330، باب 137، حديث 13؛ الكافى: 2/ 272، حديث 16.

(20)- بحار الأنوار: 70/ 343، باب 137، حديث 26؛ الكافى: 2/ 275، حديث 29.

(12)- بحار الأنوار: 70/ 343، باب 137، حديث 27؛ الكافى: 2/ 276، حديث 30.

(22)- بحار الأنوار: 70/ 347، باب 137، حديث 32؛ من لايحضره الفقيه: 4/ 393، حديث 5836.

(23)- بحار الأنوار: 70/ 347، باب 137، حديث 34؛ من لايحضره الفقيه: 3/ 359، حديث 4272.

(42)- بحار الأنوار: 70/ 350، باب 137، حديث 46؛ الخصال: 2/ 360، حديث 48.