فارسی
سه شنبه 29 اسفند 1402 - الثلاثاء 8 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه
2
نفر 20
75% این مطلب را پسندیده اند

جبر و اختیار چیست ؟

بحث جبر و اختیار از حساس‌ترین، دقیق‌ترین و بحث برانگیزترین مباحث رایج میان اندیشه‌ها و جهان‌بینی‌ها می‌باشد.
جبر و اختیار چیست ؟

در رابطه با اعمال و کنشهای انسان سه دیدگاه وجود دارد؛

 

1. دیدگاه اشعری‌ها (جبریون) : طبق این نظریه انسان اراده‌ای از خود ندارد و تمام افعال او مستقیما به اراده حق تعالی است بدون آنکه انسان، اندک نقشی در بود و نبود عمل داشته باشد. طبق این دیدگاه هر عملی از انسان سر بزند در واقع عمل او نیست بلکه خداوند است که از مجرای او آن عمل را انجام داده است. به عبارت دیگر طبق این نگرش، انسان شبیه یک دستگاه مکانیکی است که تمام حرکات و سکناتش از خارج کنترل می شود، بر این نظر اشکالاتی چند وارد است از جمله : الف) هر انسانی در درون خود قدرتی را می یابد که در برابر راه های گوناگون یکی را برگزیده و دیگری را کنار گذارد و همین بهترین دلیل برای اختیار است . ب) در متون دینی هر انسانی مسئول اعمال و کنش های خویش معرفی شده است و بر همین اساس است که خداوند کیفر و پاداش را برای مجرمان و صالحان قرار داده است در حالی که اگر اعمال انسان جبری و بدون اختیار بود، دیگر پاداش و کیفر معنا نداشت.

 

2. دیدگاه معتزله (مفوّضه) : معتزله در برابر اشاعره معتقد به وجود اختیار در انسان میباشند ولی در این مسیر چونان راه افراط پیموده اند که دیگر هیچ جایگاهی برای اراده حق تعالی در افعال انسان قائل نگردیده و قلمرو کنش‌های بشری را برای پروردگار منطقه ممنوعه اعلام نموده اند به گونه‌ای که گویی (نعوذ بالله) خداوند را هرگز توان دخالت در افعال آدمی نیست. اشکال این دیدگاه نیز روشن است چون مخالف قدرت مطلقه پروردگار و توحید افعالی است.

 

3. مکتب ائمه طاهرین (علیهم السلام) در مقابل دو نقطه نظر تفریطی و افراطی فوق، ائمه اطهار مسئله (امر بین الامرین) را مطرح نموده اند که در آن هم اختیار آدمی محفوظ است و هم توحید افعالی و قدرت مطلقه الهی. بر اساس این دیدگاه همان طور که وجدان حکم می نماید، آدمی مختار آفریده شده و از این رو مسئول اعمال خویش است و از طرف دیگر چنان نیست که کاملا رها شده باشد و خداوند را توان تاثیر در اعمال او نباشد .

 

با این مقدمه بهتر است سوالی که نوعی شبهه است را مطرح کنیم: خداوند از ازل از آنچه واقع می شود و آنچه واقع نمی شود آگاه است و هیچ حادثه ای نیست که از علم ازلی الهی پنهان باشد، از طرفی علم الهی تغییر ناپذیر است پس حوادث باید به نحوی واقع شوند که با علم الهی مطابقت داشته باشند!!؟ این اشکال از آنجا پیدا شده که برای هر یک از علم الهی و نظام سببی و مسبّبی جهان حساب جداگانه فرض شده است یعنی چنین فرض شده که علم الهی در ازل به طور تصادفی به وقوع حوادث تعلق گرفته است و آن گاه برای اینکه این علم درست از آب در آید و خلافش واقع نشود لازم است وقایع جهان تحت مراقبت قرار گیرد تا با تصور و نقشه قبلی مطابقت کند. ولی علم ازلی الهی از نظام سببی و مسبّبی جهان جدا نیست.

 

علم الهی به طور مستقیم و بلاواسطه نه به وقوع حادثه‌ای تعلق می گیرد و نه به عدم وقوع آن. علم ازلی الهی علم به صدور معلولات از علل خاص آنهاست پس علم ازلی که به افعال و اعمال انسان تعلق گرفته است به معنی این است که او از ازل میداند که چه کسی به موجب اختیار و آزادی خود طاعت کرده و چه کسی معصیت می‌کند.

 

به عبارت ساده تر انسان نه مختار صد در صد است مثل آنچه معتزله اعتقاد دارند و نه مجبور صد در صد است مانند باور اشاعره، بلکه حالتی بین این دو حالت است با یک مثال ساده مطلب را روشنتر می کنم: فرض کنید که شما لوکوموتیو رانی هستید که با یک دستگاه قطار برقی در حال مسافرت می باشید و هر لحظه قطار انرژی برق را از مولّد مرکزی دریافت می کند، شما مختارید و می توانید با هر سرعتی حرکت کرده و هر زمان که بخواهید سرعتتان را تغییر دهید ولی کسی که در مرکز مولّد برق، ارسال برق را کنترل می‌کند هر لحظه می تواند شما را متوقّف سازد چون تمام قدرت و نیروی شما از همان برقی است که از جانب او به شما می رسد.

 

امیدوارم از توضیحات مطرح شده پاسخ سوال خود را دریافت نموده باشید. برای اطلاع بیشتر می‌توانیدبه کتاب «جبر و اختیار» نوشته استاد جعفر سبحانی و کتاب «انسان و سرنوشت» نوشته استاد شهید مرتضی مطهری مراجعه فرمائید.

2
75% (نفر 20)
 
نظر شما در مورد این مطلب ؟
 
امتیاز شما به این مطلب ؟
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

آخرین مطالب

لقب حیدر کرار به چه معنا است؟
انسان چگونه مي تواند به خواست هاي خود برسد؟
چه كنیم تا دعاها و حاجتهايمان برآورده شود؟
چه كارهايي براي محكم شدن اراده مفيد است؟
آيا شك و وسوسه در ايمان باطني اگر گذرا باشد آيا آن ...
آیا در روز عاشورا، سپاهیان امام حسین(ع) و لشکر عمر ...
اگر انسان جایز الخطاست پس چرا خداوند آدم و حوا را ...
راههاي پرورش خلاقيت و قوه ابتكار و عزت نفس راشرح ...
منظور از چاه ویل چیست؟
معنای کلمه «اللّه» و ریشه آن چیست؟ آیا قبل از ...

بیشترین بازدید این مجموعه

چگونه بفهميم كه خداوند ما را دوست دارد و از ...
سرانجام كسي كه نماز نخواند چه مي شود و مجازات او ...
همه چيز را خدا آفريده، پس خدا را چه كسی آفريده ...
آیه انذار در مورد چیست؟
واژه کربلا در کلام اهل بیت به چه معناست؟
راه ترک خودارضایی ( استمنا ) چیست؟
برای در امان ماندن از جن زدگی چه باید کرد؟
چرا سگ نجس است و نمی‌توان آن را درخانه نگه داشت؟
اینکه گفته می‌شود «بچه ای که متولد می شود تا هفت ...
معنای سبحان اللّه و ریشه این کلمه را بیان کنید؟

 
نظرات کاربر

مهدی سرزهی اززاهدان
بحث جبر و اختیار بدین طریق است که خداوند هم جبر را برانسان و هم اختیار را برای انسان گذاشته است حال باید دانست که جبر و اختیار چگونه عمل می کنند. انسانها درعملکرد و انتخاب خود کاملا مختارهستند این انسان است که باعمل و انتخاب خودجبرخداوند رابرای نتیجه اعمال خود رقم می زند. به عنوان مثال اگر انسان به کسی خوبی نماید نتیجه این عمل را به اونشان می دهد و اگرعمل و انتخاب بدی انجام دهد نتیجه آن را می بیند پس بنابراین اختیاربرجبر پیشی دارد زیرااگربه غیرازاین بود عدالت خداوند به زیرسئوال می رفت. دراحادیث هم آمده است که مثلا دروغ گفتن کلید تمام بدیها است یعنی این که ، اگرانسان به اختیاری که دارددروغ بگوید به جبر خداوندگرفتارمی شود و کلید بدیهارابه روی خود می گشاید یا نمازخواندن وسیله تقرب به سوی خداوند است یعنی نماز راانسان به اختیارمی خواند و درجواب این نماز که همان جبرخداوند است به خداوند نزدیک می شود.
پاسخ
0     0
23 آبان 1398 ساعت 08:48 صبح
میلاد
متاسفانه شما هنوز نتوانستید معنی جبر را درست درک کنید. این مثال شما همش جبره خالیه. چون برای بعضی ها سنگ های ریزی در بین مسیر هست و مقداره زغال سنگ بیشتره . غذای مقویتر برای اینکه در قطار انرژی داشته باشد تا از 24 ساعت 16 ساعت بیدار باشد و هواسشان باشد به رانندگی ولی بعضی ها در قطار اهنگی پخش میشود که بخوابند و قطار مدلش پایینتره و ممکنه از ریل خارج شود.
پاسخ
0     1
24 تير 1395 ساعت 1:06 بعد از ظهر
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز



گزارش خطا  

^