راه هاي خودشناسي چيست؟

يكي از گامهاي نخستين در راه اصلاح نفس و تهذيب اخلاق و پرورش ملكات والاي انساني ، خودشناسي است . انسان از طريق خودشناسي به كرامت نفس و عظمت خلقت بزرگ الهي و اهميت روح آدمي كه پرتوي از انوار الهي است ، پي ميبرد و از همين راه خالق خويش را شناخته و مسير عبوديتش را طي مينمايد . فرمود : كسي كه خود را بشناسد ، پروردگارش را ميشناسد.?امام علي
تفسير هايي كه براي اين حديث شريف شده است ، راه هاي خودشناسي ميباشد:
1 _ اين حديث شريف اشاره به برهان نظم است ؛ يعني هر كس شگفتيهاي ساختمان روح و جسم خود را بداند و به اسرار و نظامات پيچيده و حيرت انگيز اين اعجوبه خلقت پي برد ، راهي به خدا به روي او گشوده ميشود ، زيرا نظم عجيب و آفرينش شگفتانگيز نميتواند از غير مبدأ عالم و قادري سرچشمه گرفته باشد. بنابر اين شناختن خويشتن سبب معرفه الله است .
2 _ ممكن است حديث اشاره به برهان وجوب و امكان داشته باشد ، چرا كه اگر انسان دقت در وجود خويش كند ، ميبيند وجودي است از هر نظر وابسته و غير مستقل . علم و قدرت و توانايي و هوشياري و سلامت و بالاخره تمام هستي او وجودي است غير مستقل و نيازمند كه بدون اتكا به يك وجود مستقل و بي نياز ، يك لحظه امكان ادامه بقاي او نيست . هر كس خود را به اين ويژگي بشناسد ، خدا را خواهد شناخت ، چرا كه وجود وابسته بدون وجود مستقل غير ممكن است.
3 _ حديث ميتواند اشاره به برهان علت و معلول باشد. براي اين كه انسان هرگاه در وجود خويش كمي دقت كند ، ميفهمد كه روح و جسم او معلول علت ديگري است كه او را در آن زمان و مكان خاص بهوجود آورده است . هنگامي كه به سراغ علت وجود خويش ( مثلا پدر و مادر ) ميرود ، باز آنها را معلول علت ديگر ميبيند و همين طور ، تا بالاخره عقل حكم ميكند كه همه اين علت هاي نيازمند بايد به علتي برسند كه واجب الوجود است و نيازمند علت ديگري نيست و او خداي سبحان است.
4 _ حديث ميتواند اشاره به برهان فطرت باشد ، يعني هر گاه انسان به زواياي قلب خود واعماق روح خود پي ببرد ، نور الهي و توحيد كه در درون فطرت او است ، بر او آشكار ميشود و از معرفه النفس به معرفه الله ميرسد ، بي آن كه نيازي به دليل و استدلال داشته باشد.
5 _ حديث ميتواند ناظر به مسئله صفات خدا باشد ، به اين معنا كه هر كس خويشتن را با صفات ويژة ممكنات و مخلوقات كه در او است بشناسد ، به صفات پروردگار پي خواهد بود و از محدوديت خويش پي به نامحدود بودن حق تعالي ميبرد ، چرا كه اگر او هم محدود باشد ، مخلوق است ، و از فناي خويش پي به بقاي او ميبرد ، چه اگر او هم فاني ميشد ، مخلوق بود ، نه خالق ، و از نياز خويش پي به بي نيازي او و از ضعف خويش پي به قدت او ميبرد . اين همان مطلبي است كه امير المؤمنان علي ? در نخستين خطبة نهجالبلاغه به آن اشاره كرده است : نهايت ايمان خالصانه به خداوند آن است كه وي از صفات ممكنات پيراسته بدانند.
نتيجه : راه هاي خودشناسي عبارت است از : تفكر و مطالعه در خلقت و صفات و كارهاي جسم و جان و روح و روان خويشتن مانند تدبر در نظم حاكم بر بدن ، نيازمند بودن خود، مخلوق و معلول بودن خويش و كمال خواهي خود كه تفكر در هر يك از اين موارد راهي است براي خداشناسي . افزون بر اين وقتي خود را شناخت ، ميفهمد كه سعادت و شقاوتش در چيست و با انتخاب راه سعادت ، خوش بختي خود را فراهم ميكند