ویژگی های خانواده برتر در اسلام

اسـلام، در روش تـربـیـتـی خـود، انـسان ها را به الگوها، ایده آل ها و نمونه های برتر تـوجـه مـی دهـد. تاثیر الگوهـا در ساخته شدن فرد و اجتماع برکسی پوشیده نیست. خـانـواده، کـوچـک تـریـن واحـد اجـتـمـاعـی اسـت کـه سـلول اولیـه آن را زن و شـوهـر تـشـکـیـل مـی دهـنـد. الگـوی اسـلام بـرای خـانـواده ایـده آل کـدام است؟ اسلام چه خانواده ای را برتر می شمارد؟ خانواده برتر از نظر اسلام چه ویژگی هایی دارد؟

● مقدمه

خـانـواده ، کـانـونـی است مقدس که در سایه پیوند زناشویی دو انسان از دو جنس مخالف پـایـه گـذاری شـده و بـا پـیـدایـش و تـولیـد فـرزنـدان کامل تر می شود. به عقیده صاحبنظران ، خانواده از نـخـسـتـین نظامهای نهادی عمومی و جهانی است که برای رفع نیازمندی های حیاتی و عاطفی انـسـان و بـقـای جامعه ضرورت تام شریفه ((وَاجعَلنا لِلمُتّقینَ اِماما)) (فرقان : ۷۴)، آرمانی است که خانواده های اسلامی باید آن را عینیت بخشند و صلاحیت الگویی اسلام را برای تربیت شایستگان و خانواده های برتر برای جهانیان به اثبات برسانند.

● خانواده برتر

در اسلام بـرای تـشـکیل خـانـواده ، استانداردهایی معرفی شده است . هرقدر ارکان تـشکیل دهنده خانواده با آن استانداردها منطبق باشند به همان مقدار از شایستگی و برتری بـرخـوردار خـواهـنـد بـود. در روایات ، ویژگی های فراوان برای شایسته ترین زنان و مردان بیان شده است و در سیره معصومین (ع ) نیز ارشاداتی وجود دارد که می توان از آنها خـانـواده هـای بـرتـر و شـایـسـتـه را شـنـاخـت . از ایـن رو، بـه طـور اجـمـال مـی توان گفت خانواده برتر از نظر اسلام ، آن است که ارکان آن شایسته و منطبق بـا اسـتـانـداردهـای اسـلامـی باشد، مناسبات و روابطی منطبق با آموزه های دینی بر آنها حـاکـم بـاشـد، خـروجـی آن انـسـانـهـایـی شـایـسـتـه ومـوثـر در سـاخـته شدن جامعه ایده آل اسـلامـی بـاشـد. وامـا مـلاک بـرتـری ، از نـظـر اسـلام ، مـال و ثروت و مانند آن نیست که کسی به آنها ببالد و بگوید: ((نَحنُ اَکثرُ اَموالاً وَاَولادا)) (سباء: ۳۵). از این رو، اگر خانواده ای را برخوردار یافیتد نباید شگفت زده شوید ((فَلا تـُعـجِبُکَ اَموالُهم وَلا اَولادُهُم )) (توبه : ۵۵) زور وقوت مادی نیز معیار برتری نیست که کسی در ارزیابی افراد در خانواده ها بگوید: ((کانواُ اَشَدَّ مِنکُم قُوّةً)) (توبه :۹) چنانکه برخورداری از قوم و قبیله و عشیره ، جاه و مقام وشهرت نیز ملاک برتری نست .

بـرتـری خـانـواده بـه انـطـباق آن با استانداردهای اسلامی و برخورداری از ویژگیهای ارزشـی و فـضـیـلتـهـاست . هر خانواده ای از آن استانداردها بهره مند باشد برتر است . بـنـابـرایـن ، مـنـظـور از بـرتـری خـانـواده ، بـرتـری در فـضـایـل انـسانی و ارزشهای اسلامی است که برخی از آنها باعنوان ویژگیهای خانواده برتر خواهد آمد.

● خانواده برتر در قرآن

قرآن کریم بهترین الگوها را برای شناسایی خانواده برتر به جهانیان معرفی کرده است . خاندان حضرت ابراهیم (ع ) از آن جمله است . در آیه ای از قرآن کریم می خوانیم : اِنَّ اللهَ اصـطـَفـی ادَمَ وَ آلَ ابـراهـیـمَ و آلَ عـِمـرانَ عـَلَی العـالَمـیـن . (آل عمران : ۳۳)
اخـلاقـی ، در شـوهـرداری ، خـانـه داری و تـربیت فرزند نمونه است . همسر دیگرش نیز نمونه بود. ثمره زندگی حضرت ابراهیم (ع ) بِغلام حلیم ... وَبَشَّرناهُ بِاِسحاقَ نَبیّا مِنَ الصّالحین )) (صافات : ۱۰۰ و ۱۰۱ و ۱۱۲)

ابراهیم (ع ) پدر این چنین فرزندانی است و دو همسر او نیز مادران فرزندانی این گونه انـد. هـر کـدام از آن دو در پـرورش فـرزنـد چـه مـرارتهایی کشیدند و چه آثاری از خود بـرجـای گذاشتند؛ حضرت ابراهیم (ع ) همسرش هاجر را به همراه فرزند خردسالش به سـرزمـیـنـی بـی آب و عـلف آورد: ((رَبَّنـا اِنـّی اَسکَنتُ مِنْ ذُرّیّتی بِوادٍ غَیرِ ذِی زَرعٍ عِندَ بـَیـتـِکَ الُمـحـَرِّمِ لِیُقِیمُوا الصَّلوةَ فَاجعَلْ اَفئِدَةً مِنَ النّاسِ تَهوِی اِلَیهِم ...)) (ابراهیم : ۳۷)
هـنـگـامـی کـه فرشته های الهی نزد حضرت ابراهیم (ع ) آمدند و تولد حضرت اسحاق را بـه او بـشارت دادند همسر اولش (ساره ) نیز در آنجا حاضر و ایستاده بود، تبسمی بر لب داشت و ناظر بر این جریان بود؛ ترجمه آیه ۷۱ـ۷۳ سوره هود چنین است : و زن او ایستاده بود. خندید. پس وی را به اسحاق و از پی اسحاق به یعقوب مژده دادیم . (هـمـسـر ابـراهـیم ) گفت : ای وای برمن ، آیا فرزند آورم با آنکه من پیرزنم و این شوهرم پیرمرد است ؟ واقعا این چیز عجیبی است . گفتند: آیا از کار خدا تعجب می کنی ؟ رحمت خدا و برکات او بر شما خاندان (رسالت ) باد، بی گمان ، او ستوده ای بزرگوار است .

این آیات افزون بر معرفی حضرت ابراهیم (ع ) برجستگیهای اخلاقی و معنوی همسران آن حضرت را نیز تبیین می کنند. قـرآن کـریـم خـانـواده حـضـرت مـریـم (ع ) را نـیـز بـرتـر دانـسـتـه و از آن بـه ((آل عـمـران )) یاد می کند. حضرت مریم (ع ) و پدر و مادرش عمرانی که پدر موسی (ع ) است ؛ زیرا عمرانی که پدر موسی (ع ) است اصلا نامش در قرآن نیامده است . در این خانواده برتر دو بانو یعنی حضرت مریم و مادرش به عنوان صفوه و برگزیده الهـی بـه جـهـانـیـان مـعـرفـی شده اند. حضرت مریم با آن همه کمالاتی که قرآن کریم گـوشـه هـایـی از آن را ذکـر کرده ، دست پرورده مادری نمونه است که او را به پناه خدا سـپـرد، خـدا هم به او پناهندگی داد. آن پناه خواستن نیز در کنار محراب عبادت بود و به استجابت رسید. قرآن کریم داستانش را در سوره آل عمران آیات ۳۵ـ۳۷ چنین ترسیم کرده است :چـون زن عـمـران گـفـت : پروردگارا، آنچه در شکم خود دارم نذر تو کردم تاآزاد شده (از مـشـاغـل دنـیـا و پـرستشگر تو) باشد، پس از من بپذیر که تو خود شنوای دانایی .

پس چـون فـرزنـدش را بـزاد، گـفـت : پـروردگـارا، من دختر زاده ام ـ و خدا به آنچه او زاییده دانـاتـر بـود ـ و پـسـر چـون دخـتـر نـیـست و من نامش را مریم نهادم و او و فرزندانش را از شـیـطـان رانـده شـده بـه تـو پـنـاه مـی دهـم . پـس پـروردگـارش وی (مریم ) را با حسن قـبـول پـذیـرا شـد و ا و را خود حضرت مریم (ع ) نیز مادری است نمونه و فرزندی چون حـضـرت عـیـسـی (ع ) را تربیت کرد. قرآن کریم مادر این فرزند عرفانی این بانو همین بـس کـه فرشته ها نزد او می آمدند و پیام خدا را برای او می آوردند: ((اِذْ قالَتِ المَلائِکَةُ یـا مـَریـَمُ اِنَّ اللّهَ اصـطـَفـاکِ وَ طـَهَّرَکِ وَاصـطـَفـَاکِ عَلی نِساءِ العالَمین یا مَریَمُ اقْنُتی لِربِّکِ وَ اسْجُدی وَ ارکعی مَعَ الرّاکِعین )) (آل عمران : ۴۲ـ ۴۳)

وقـتـی حضرت زکریا نزد مریم می آمد، او را در محراب عبادتش می یافت در حالی که نزد او غـذاهـای بـهـشـتـی بـود: ((فـَلَمـّا دَخـَلَ عـَلَیـهـا زَکـَرّیـا الِمـحـرابَ وَجـَدَ عـِنـدَهـا رَزقا...))(آل عمران : ۳۷) و همه این کمالات و کرامتها از آن حضرت مریم است . نـمـونـه دیـگر خانواده برتر در قرآن ، خانواده حضرت یحیی (ع ) است . او نمونه ای از فـرزنـدی صـالح در خـانواده ای شایسته است خانواده حضرت موسی (ع ) نیز از این جمله اسـت . او پـدر و مادری نمونه دارد. قرآن کریم داستان مرارتهای مادرش را در آن شایسته بـرای هـمـسـرش اسـت . چـنـان کـه هـمـسـر او نیز دختر حضرت شعیب (ع ) دارای صلاحیتهای اخلاقی و معنوی فراوانی است که قرآن کریم نجابت و حیای او را ستوده است .((فَجاءَتهُ اِحداهُما تَمشی عَلَی استحیاء...)) (قصص : ۲۵)

● برترین خانواده در اسلام

اسـلام ، اهـل بـیـت پـیـغـمـبـر اکـرم (ص ) را بـه عـنـوان نـمـونـه ای کـامـل از خـانواده برتر معرفی و صلاحیت الگویی آن را برای جهانیان امضا کرده است . خـداونـد سـبـحـان ایـن خانواده را از هرگونه رجس و پلیدی مبرا دانسته است . آیه شریفه ((اِنَّمـا یـُریـدُ اللهُ لِیـُذهبَ عَنکُم الرّجسَ اهلَالبیتِ وَ یُطَهّرکُم تَطهیرا)) (احزاب : ۲۳)، خطاب به همین خانواده است .

آیـه مـبـاهـله (آل عـمـران :۶۱) در بـاره اعـضای این خانواده وارد شده و عظمت مقامات معنوی و عرفانی آنان را به نمایش گذاشته است . سوره انسان فضیلتهای آنان را ستوده است و خلاصه جای جای قرآن از فضایل و ویژگیهای آنان سخن گفته است . ایـن خـانـواده از پـیـونـد مـلکـوتـی وجـود نـازنـیـن حـضـرت عـلی (ع ) و فـاطـمه اطهر(ع ) تـشـکـیـل شـده اسـت و آن دو مـصـداق اتـم انـسـان کـامـل و ایـده آل هستند. علی (ع ) و فاطمه (ع ) کفو یکدیگرند؛ اگر علی (ع ) نبود فاطمه (ع ) در عالم هـمـتـایـی نـداشـت و اگـر فـاطـمـه (ع ) نـبـود برای علی (ع ) کفوی نبود. پیوند آن دو در آسـمـانـهـا و نـزد عـرشـیـان بـرقـرار شـد و در جـمـع زمـیـنـیـان تـحـقـق عـیـنـی یـافـت . رسـول خـدا(ص ) در جـریـان ازدواج آن دو وجود عرشی ، آنان را اسوه و الگوی امت خویش خواند و فرمود: زنـدگـی عـلی (ع ) و فـاطمه (ع ) سراسر الگوست . همسر داری علی (ع )، مدیریت او در خـانـه و خـانـواده ، شـوهرداری فاطمه (ع )، خانه داری و تربیت فرزند او در عالم نظیر ندارد و تا قیامت برای جهانیان نورافشانی می کند.

● ویژگیهای خانواده برتر

بـا تـوجـه به اینکه اهل بیت پیامبراکرم (ص ) از نظر اسلام برترین خانواده شمرده می شـونـد از تـمـام ویـژگـیـهـای ارزشـی و اسـتـانـداردهـای مـکـتـبـی بـه صـورتـی کامل برخوردارند، باید این خانواده برای همگان الگو قرار گیرند و ویژگیهای آن به عـنـوان نـوک قـله و اوج ارزشـهـای اسـلامی مورد توجه باشد و خانواده های اسلامی برای رشـد و تـعـالی خـود و دسـتـیـابـی بـه زنـدگـی ایـده آل ومـکـتـبـی هـمـواره ارزشـهای نوک قله را مدنظر قرار دهند و تمام حرکات و سکنات و جهت گیریهای خود را با آن هماهنگ سازند و تا می توانند در همان سمت و سو حرکت کنند و خود را به نوک قله نزدیک سازند. امام علی (ع ) پیروان خود را به اهل بیت و الگوگیری از آنان فرا خوانده ، می فرماید: به اهل بیت پیامبر بنگرید، از آن سمت که آنها گام برمی دارند منحرف نشوید و قدم به جـای قـدمشان بگذارید، آنها هرگز شما را از جاده هدایت بیرون نمی برند و به پستی و هـلاکـت بـاز نـمی گردانند. اگر سکوت کنند سکوکت کنید و اگر قیام کردند قیام کنید، از آنها پیشی نگیرید که با این توضیح ویژگیهای خانواده برتر را از دیدگاه اسلام در محورهای زیر پی می گیریم .

۱) اصالت خانوادگی

اولیـن ویـژگـی خـانـواده بـرتـر در اسـلام ، اصـالت خـانـوادگـی و اصل و نسب پاکیزه است . اصلاب ارزشمند پدران و دامنهای مطهر و پاک مادران که به هیچ گـونـه پـلیـدی آلوده نشده اند، چنان که در زیارتنامه امام حسین (ع ) می خوانیم : ((اَشهَدُ اَنَّکَ کُنتَ می دهم که تو از گوهرهای پاک و از ارحام مطهری . جاهلیت به ناپاکیهایش شما را آلوده نساخت و لباسهای ناپاک خود را براندام شما نپوشاند. ایـن ویـژگـی آنچنان مهم است که امام حسین (ع ) در جریان نهضت کربلا و دست بیعت ندادن با یزید به آن استفاده می کند و من با یزید بیعت کنم ، بلکه دامنهای پاک و منزهی که من در آن پرورش یافته ام به من چنین اجازه ای نمی دهند. امـام عـلی (ع ) بـه مـالک اشـتـر توصیه می فرماید که برای گزینش فرماندهان لشکر اسلام بر ویژگی اصالت و شرافت در کتابهای فقهی نیز برای گزینش همسر به این ویژگی توجه شده است .

۲) ویژگی های نفسانی

خـانـواده بـرتـر از لحـاظ ویـژگـیـهـای نـفـسـانـی ارکـان تشکیل دهنده آن برجستگیهایی دارد که برخی از آنها عبارت است از:

1-2 ) دین و ایمان

خـانـواده ای بـرتـر اسـت کـه هـر کدام از ارکان آن از ویژگی دین و ایمان و اعتقادات ناب برخوردار باشد. ترجمه آیه ۲۲۱ سوره بقره چنین است :
زنـان مـشـرک را تـا ایـمان نیاورده اند، به زنی مگیرید و کنیز مومن بهتر از آزادزن مشرک اسـت هـرچـنـد زیـبایی او شما را به شگفت آورد و به مردان مشرک تا ایمان نیاورده اند زن مومن ندهید و برده مومن بهتر از آزادمرد مشرک است ، هرچند شما را به شگفت آورد. ممکن است یکی از ارکان خانواده مانند مرد از این ویژگی برخوردار باشد، ولی همسر او از آن بـی بـهـره باشد. برای مثال قرآن کریم از همسر حضرت نوح و حضرت لوط یاد می کـنـد کـه تـحـت سـرپـرسـتـی آنـان بـودند. ولی عاری از ایمان بودند و از نظر مکتبی و فرهنگی خیانت کردند و به پیامبر خویش ایمان نیاوردند. قرآن این دو زن را الگوی مردم بد معرفی کرده ، می فرماید: ضـَرَبَ اللَّهُ مـَثَلاً لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَاءَةَ نُوحٍ وَامْرَاءَةَ لُوطٍ کَانَتَا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَیْنِ فَخَانَتَاهُمَا... . (تحریم : ۱۰) گـاهـی نـیز ممکن است در خانواده ای زن دارای ویژگی دین و ایمان باشد و شوهرش از آن بی بهره باشد. مانند حضرت آسیه . قرآن کریم می فرماید: وَضـَرَبَ اللّه مَثَلا لِلَّذینَ امَنوا امرَئةَ فرعَونَ اِذ قالَت رَبِّ ابن لی عِندکَ بیتا فِی الجَنّهِ و نَجِّنی مِن فرعونَ وَ عَمَله وَ نَجِّنی مِنَ القَوم الظّالمین . (تحریم : ۱۱) در آموزه های اسلامی برای گزینش همسر شایسته بر ویژگی دین و ایمان بسیار تاکید شـده اسـت . در اسـلام ، بـعـد از ایـمـان به درخانواده برتر، زن و شوهر هر دو از عقیده و ایـمـانـی خالص برخوردارند. چنانکه در مورد حضرت علی (ع ) و فاطمه (ع ) این گونه اسـت . اگـر ایـمـان جـن و انس را روی هم بگذارند به اندازه ایمان علی (ع ) نمی رسد. آن حـضـرت فرمود: اگر پرده را کنار هم فاطمه زهرا(ع ) نیز همانند شویش از مراتب بالای ایمان برخوردار بود. رسول خدا(ص ) درباره ایمان دخترش فرمود: همانا خداوند تمام وجود دخترم فاطمه را از ایمان و یقین لبریز کرده است .

۲ ـ ۲) علم و دانش

ارکـان تـشـکـیـل دهـنـده خـانـواده برتر از لحاظ علم و آگاهی دارا و ثروتمند هستند. در این خـانـواده ، زن افـزون بـر اطـلاعـات و آگـاهـیـهـای مـذهـبـی بـه عـنوان همسر، مادر، مدیر و کـدبـانوی خانه از آگاهیهای لازم زندگی برخوردار است . راه و رسم شوهرداری و خانه داری را به خوبی می داند و به وظایفی که شرع مقدس بردوش او نهاده ، واقف است و از لحـاظ رشـد عـقـلی و فـکـری بـه درجـه ای رسـیـده اسـت کـه نـیازی به امر و نهی ندارد. رسول خدا(ص ) می فرماید: بـهـتـریـن دخـتـران (بـرای ازدواج ) کـسـانـی انـد کـه از عقل و ادب برخوردارند و شما به امر ونهی او نیازی نمی یابی . مرد چنین خانواده ای نیز افزون بر اطلاعات دینی ، به عنوان مدیر و سرپرست خانواده ، شوهر و پدر از آگاهیهای لازم برخوردار است و به وظایفی که اسلام بر عهده اش نهاده ، به خوبی آشناست . یـکـی از مـشـکـلاتـی کـه اکـثـر خـانـواده هـای مـذهـبـی بـا آن مـواجـه انـد جهل و نادانی است . از این رو، در زندگی خانوادگی ناکام می مانند. روابط حاکم بر زن و شـوهـر بـا آمـوزه هـای اسـلامی انطباق ندارد. فضای خانه و خانواده و محیط نشو ونمای فرزندان در اثر جهالت و ناسازگاری با آموزه های اسلامی آفت زده شده است . فرزندان در چنین خانواده هایی لوس ، ترسو، حقیر و غیرمتکی به نفس و مانند آن بار می آیند.

۳ ـ ۲) معنویت

زن وشـوهـر در خـانـواده بـرتـر سـرشـار از مـعنویت اند. زندگی آنان صحنه ذکر و یاد خـداسـت . اهـل تـهـجـد و شـب زنده داری ، تلاوت قرآن ، دعا و مناجات ، راز ونیاز، توبه و اسـتـغـفار و مانند آن هستند. از حضیض دنیا و خواسته های ناچیز دنیوی فراتر رفته اند و مـرغ دلشـان بـه پـرواز درآمـده و اوج گـرفـتـه اسـت . دنـیـا و مال و ثروت ، جاه و مقام و شهرت و امثال این امور اعتباری سیرابشان نمی کند. پیوند آنها با یکدیگر ذره ای از معنویتشان نکاسته ، بلکه بر توفیقاتشان افزوده است ؛ چرا که زندگی زناشویی آنان به ارتباط آنها با خدا بیشتر مدد رسانده است .آیـا مـی شـود در این دنیای پرآشوب باانواع مشکلات خانواده ای را با این ویژگی یافت کـه در سـیـر مـلکـوتی و معنوی و عرفانی به پرواز درآمده و راه تعالی و ترقی را با سـرعـت طـی مـی کند، پیدا کرد؟ مثال این خانواده کدام است ؟ می گوییم بله ، شدنی است . مانند علی (ع ) و فاطمه (س ). مـعـنـویـت امیرمومنان که زبانزد خاص و عام است . خدا بر سراسر زندگی اش حکومت دارد. تن او در میان زمینیان ، ولی روحش با عرشیان دمخور است . در ارتباطش با خداوند سبحان آنـچـنان اوج می گیرد که از هوش می رود و ناظران می پندارند که او جان سپرده است . او روزی چندین بار اینگونه در ارتباطش با خدا مدهوش می شود. توصیف می کند: وقتی دخترم فاطمه در محراب عبادت قرار می گیرد، همچون ستاره ای برای ملائکه آسمان می درخشد و خداوند بزرگ به آنان می گوید: ای ملائکه من ! به بهترین بنده من فاطمه بـنـگـریـد، او در مقابل من ایستاده و از خوف من تمامی وجودش می لرزد و با تمامی حضور قلب خویش به در روایتی دیگر می فرماید: امـا دخـتـرم فـاطمه ، سیده زنان عالم از اولین و آخرین است و (در حالی که ) در عبادتگاهش (بـه نـمـاز) مـی ایـستد، هفتاد هزار فرشته از ملائکه مقرب بر او سلام و درود فرستاده و هـمانگونه که مریم را ندا کردند، می گویند: ای فاطمه خداوند تو را برگزید و مطهر و پاکیزه نمود و بر زنان عالم فاطمه (ع ) واله و شیدای خداوند برتر بود و چیزی جز جـذبـه هـای الهـی و نـظـر بـه ((وجـه الله )) راضـی اش نـمـی کـرد. رسـول خـدا(ص ) از فـاطـمـه اش پـرسـیـد: دخـتـرم ! هـم اکـنـون جبرئیل نزد من است و از جانب خدا پیام آورده که هرچه بخواهی تحقق می یابد. در پاسخ می گوید: لذتـی که از خدمت به خدا می برم مرا از هر خواهشی بازداشته است . حاجتی جز این ندارم که پیوسته ناظر جمال زیبا و والای خداوند کریم خانواده برتر از نظر اسلام خانوده ای اسـت کـه در ایـن سـمـت وسـو حـرکـت کـنـد و بـکـوشـد خـود را بـه ایـن قـله نـزدیـک سـازد. لااقـل ایـن اسـت کـه بـه نماز و روزه و سایر واجبات به عنوان نمادهای معنویت اهتمام ورزد. انـدیشه و افکار خود را متوجه ملکوت کند و غل و زنجیرهای دنیایی او را زمین گیر نسازد؛ به گونه ای که حالی برای ارتباط با معبود پیدا نکند.

۴ ـ ۲) تقوا

قـرآن کـریم ، تقوا را معیار برتری معرفی کرده و کسانی را که از خداپروای بیشتری دارند گرامی تر می شمارد. ((اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِندَاللّهِ اَتْقیکُمْ)) (حجرات :۱۳). بـر هـمـیـن اسـاس هـر خـانـواده ای کـه در رعـایـت تـقـوای الهـی پیشتازتر باشد از لحاظ الگـویی ، برتر شمرده می شود. در خانواده برتر زن و شوهر متقی و خداترس هستند. حد ومرزهای الهی را مراعات می کنند.
اسـلام در تـشـکـیل خانواده بر این ویژگی تاکید کرده است و مردی را شایسته همسری می دانـد کـه پـارسـا باشد و از گناهانی مانند زنا، شرابخواری و گناهان علنی دوری کند. شخصی درباره ازدواج دخترش با امام حسن مجتبی (ع ) مشورت کرد حضرت فرمود: دخـتـرت را به ازدواج مردی باتقوا درآور؛ چرا که او اگر دخترت را دوست بدارد، احترامش می گذارد و اگر به او علاقه نداشته باشد به او ستم نمی کند.

۵ ـ ۲ صبر و شکر

در خانواده برتر هیچ کدام از زن و شوهر در برابر سختیهای زندگی جزع و بی تابی نـمی کنند. آنها ناملایمات زندگی را هدیه های خدا بر خویش می شمارند، در وقت دارایی خدا را سپاس می گویند و هنگام نداری و فقر صبوری می کنند.
رسول خدا(ص ) می فرماید: روزی رسـول خـدا(ص ) بـه منزل دخترش فاطمه (ع ) آمد، او را دید که روی زمین نشسته ، بـا دسـتـی فـرزنـدش را در آغوش گرفته ، شیر می دهد و با دستی دیگر گندمها را با آسیاب دستی آرد می کند، اشک در چشمانش حلقه زد و فرمود: دخـتـرم ! تـلخـیـهـا و مشکلات دنیا را به یاد شیرینی و سعادت بهشت برخود گوارا ساز! حضرت فاطمه (ع ) در جواب پدر، مراتب سپاس خود را اینگونه اعلام کرد: فـاطـمـه زهـرا(ع ) تـمام مشکلات زندگی مشترک را به جان خریده و به آن راضی بود و هیچ وقت زبان به گله و شکایت نگشود. او به اینکه خداوند سبحان نعمتهای فراوانی به او ارزانـی داشـته ، شوهری همچون امام علی (ع ) نصیبش کرده ، فرزندانی همچون حسنین و زینبین به او داده است خدا را شکر می کرد.

۳) ویژگیهای رفتاری

خـانـواده بـرتر در منظر اسلام از لحاظ ویژگیهای رفتاری ارکان آن برجستگیهایی دارد که برخی از آنهاعبارت است از:

۱ـ۳) مدیریت ایده آل

زن و شوهر در خانواده برتر به جهت برخورداری از سه ویژگی دانش ، مهارت و اخلاق ، خـانـه و خـانـواده را بـه بـهترین شکل ممکن اداره می کنند. در چنین خانواده ای ، مرد مدیری لایـق و کـاردان ، پـرتـلاش ، قـاطـع و جـدی درکـار اسـت . او هـزیـنـه زندگی را از طریق حـلال تـامـیـن مـی کـنـد. همسرداری او ایده آل است . مدیریت او بر مبنای تحکم و زورگویی نیست . حامی خانواده است و در ارشاد و هدایت و حمایت اعضای خانواده سنگ تمام می گذارد و آنـان را بـه سـوی مـعـنـویـات و سـعـادتـشـان سـوق می دهد. چنان که قرآن کریم درباره اسماعیل صادق الوعد می فرماید: وَکانَ یَاءمُرُ اَهْلَهُ بِالصّلوةِ وَ الزَّکوة ...(نحل : ۹۰).
زن نیز در ایفای سه وظیفه اصلی ((شوهر داری ))، ((خانه داری )) و ((نقش مادری )) اسوه است . او در هر سه حوزه همچون شویش از دانش ، مهارت و اخلاق برخوردار است . بـی تـردید از جمله آسیبهای جدی در بسیاری از خانواده ها این است که زن و شوهر قدرت مـدیریت ندارند و یا در مدیریت خانه و خانواده عاجزند. بنیان چنین خانواده هایی سست است و احـتـمـال نـزاع و کـشمکش و تزلزل در آن فراوان است . در این خانواده ها یا زن قربانی سوء مدیریت مرد قرار دارد و یا مرد از ناحیه سوء مدیریت زن در خانه آسیب جدی می بیند و یا فرزندان قربانی سوء مدیریت زن و شوهراند.

۲ـ۳) مناسبات در روابط اسلامی

در خـانـواده بـرتـر بـهـتـریـن نـوع مـنـاسـبات و روابط وجود دارد. برخی از ویژگیهای رفتاری زن و شوهر در خانواده برتر عبارت است از:
احـتـرام متقابل :
در خانواده برتر زن و شوهر شخصیت یکدیگر را گرامی می دارند، در ایـن خـانـواده به زن به عنوان رکنی از خانواده بالاترین احترام نثارش می شود و مرد نیز به عنوان رکن دیگر از برترین جایگاه شخصیتی برخوردار است . در آموزه های اسلامی سفارش شده است ؛ هرکس زنی را به همسری می گیرد باید گرامی اش بـدارد و او را با اذیت و آزار و ستمگریهایش خرد نکند و شخصیت و کرامت انسانی او را ضـایـع نـسـازد. او باید محترم باشد و در خانه دلبری کند و مایه اذیت و آزار زبانی و مـانـنـد آن قـرار نـمـی دهد و در هرحال از او اطاعت می کند بسیار سعادتمند شمرده شده است .((سـَعیدَةٌ سَعیدَةٌ امرَاَةٌ تُکرِمُ زَوجها وَلا تُوذِیهِ وَ تُطیعُهُ فِی جَمیعِ یکدیگر نمی گذارند و گـاه در اثر جهالت ویا غفلت در حضور فرزندان یکدیگر رامورد تحقیر و اهانت قرار می دهند و هیبت و مهابت لازم را برای تربیت فرزندان از دست می دهند.

▪ خـوش اخـلاقـی :

در خـانـواده بـرتـر زن و شـوهـر بهترین مراتب خوش اخلاقی را به یـکـدیـگر نثار می کنند. آغوش گرم محبت آنها برای یکدیگر باز است . بارویی گشاده و لبی خندان یکدیگر را ملاقات می کنند. پاکیزه سخن می گویند و هرگز یکدیگر را مورد آزار و زبانی واهانت قرار نمی دهند. مرد، از بهترین مردان در ابراز محبت و لطف و خوش اخلاقی نسبت به همسر شمرده می شود. چـنـانـکـه رسـول خـدا(ص ) خـانـواده بـرتر آنچنان متخلق به اخلاق الهی است که اقوام و خـویـشـان ، همسایگان ، دوستان و آشنایان و مجموعه های ایمانی از خوش اخلاقی و لطف و صفای آنان بهره مند می شوند و آنها را الگو قرار می دهند.

▪ رعـایـت حـقـوق یکدیگر:

در خانواده برتر نه مرد زبان به شکایت می گشاید و از همسرش در پایمال کردن حقوق خویش و انجام وظیفه نکردن او گله می کند و نه زن . آنـها به وظایف خویش به خوبی آشنا و به آن پایبند، هستند. زن و شوهر در چنین خانواده ای بـه تـقـسـیـم کـاری کـه رسـول اکرم (ص ) در زندگی مشترک علی (ع ) و فاطمه (ع ) صـورت داد، کـمـال رضـایـت را دارنـد و هـرکدام انجام وظیفه کردن در محدوده تعیین شده را برای خود کاری مقدس ، در ردیف جهاد در راه خدا می شمارند. رسـول خـدا(ص ) کـارها را میان علی (ع ) و فاطمه (ع ) تقسیم کرد و حدود وظایف هرکدام را مـشـخـص نمود و فرمود: کارهای خانه را فاطمه (ع ) انجام دهد و کارهای بیرونی بر عهده عـلی (ع ) بـاشـد. فـاطـمـه (ع ) مـی گـویـد: خـدا مـی دانـد کـه مـن چـقـدر از ایـن مـطـلب خـوشـحـال شـدم کـه کـارهـای بـیـرون خانه بر عهده من می دانست و همواره به تمام وظایف هـمـسـری خـود عـمـل می کرد، از پاکیزگی و ساده پوشی ، آرایش و عطر زدن گرفته تا کـارهـای مـنزل و آرد کردن و نان پختن و تا قناعت به یک زندگی ساده و بی آلایش دلارام شوهر و مایه آرامش خاطر او بودن و ایثار مال و جان خود برای همسر. حـضـرت عـلی (ع ) مـی فرماید: به خدا سوگند هرگز فاطمه را به خشم نیاوردم و او را بر کاری مجبور نساختم تا به دیدار خدای بزرگ شتافت .

او نیز هرگز مرا ناراحت نکرد و فرمانم را زیرپا نگذاشت ، فاطمه (ع ) دلارام من بود و هرگاه چشمم به او چهار. حریم داری و عـفاف : زن و شوهر در خانواده برتر به شدت به موازین شرعی پایبند هستند و بـه مـسـائل مـحـرم و نامحرم ، حفظ ناموس ، عفت و پاکدامنی و عدم اختلاط با نامحرمان فوق العـاده اهـمـیـت می دهند. مرد در چنین خانواده ای عفیف است و چشم خویش از ناموس دیگران فرو مـی پـوشـد و خـواسـتـه هـای غـریـزی خـود را در مـحـدوده ای کـه خـداونـد بـرایـش حـلال کـرده ، منحصر می سازد. زن نیز خود را برای شوهرش ارزانی می کند و در غیاب او از خـویـشـتـن چـون درّی در صـدف پاسداری می دهد و از نامحرمان حفظ می کند. دیدگاه زن اسـوه در خـانـواده بـرتـر ایـن اسـت که در غیرضرورت بهترین چیز برای او این است که ((خـَیـرٌ خـانـواده ای که به این ویژگی پایبند نیست و به محرم و نامحرم و حفظ حجاب و عفاف اهمیت نمی دهد، آفت زده است . بسیاری از نابسامانیهای اجتماعی از همین ناحیه صورت مـی گـیـرد کـه زن و مرد حریم خود را نمی شناسند و به موازین شرع مقدس بی اعتنایی نشان می دهند وگرنه هرگز اسلام با حضور زن در صحنه اجتماع مخالف نیست . اسلام با بی حجابی ، بی عفتی ، اختلاط زن و مرد مخالف است .

پـنـج . تـحـمـل یـکـدیـگر: در خانواده برتر، زن و شوهر ایمان خود را در پرتو صبر و تـحـمل بر شداید و گرفتاریها، فقر و تنگدستی و دیگر سختیها و همچنین شکرگزاری از خداوند در برابر نعمتهای او کامل می کنند و این سخن پیغمبر اکرم (ص ) را شعار صبر و نیمه ای دیگر در سپاسگزاری .
در آمـوزه هـای اسلامی برای مردی که در برابر کژیهای اخلاقی همسرش صبوری کرده ، بـرای خـدا تـحـملش می کند پاداش شاکران در نظر گرفته شده است ((مَنْ صَبَرَ عَلی خُلْقِ امرَاَةٍ سَیّئةِ الْخُلقِ وَاحْتَسَبَ فی ذَلِکَ الاَجْرَ اَعْطاهُ اللّهُ ثَوَابَ الشّاکِرینَ فِی زنی هم که بر بداخلاقی شوهرش صبر می کند پاداشی همچون آسیه به او داده می شود ((مَن صـَبـَرَتْ عـَلی سـُوءِ خـُلق زَوجِهَا، شش . همکاری دو جانبه : از دیگر ویژگیهای رفتاری خـانـواده بـرتـر هـمـکـاری شایسته زن و شوهر با یکدیگر در زندگی است . آن دو، بنده خـدایـنـد و خـود را در بـرابـر او مسئول می دانند و تمام تلاششان در زندگی این است که رضـایـت خـدا را جـلب کـنـنـد. از ایـن رو، زنـدگـی زنـاشـویی خللی بر بندگی آنان در برابر خدا ایجاد نمی کند. چنان که در زندگی حضرت علی (ع ) و فاطمه (ع ) قضیه این گونه بود. روزی رسول خدا(ص ) از علی (ع ) پرسید: همسرت را چگونه یافتی ؟ گفت : خـوب یـاوری بـرای اطـاعـت بـهترین نوع همکاری این است که زن از لحاظ معنوی و روحی شوهرش را تدارک کند و او را برای حضور در اجتماع تقویت نماید و مرد نیز او را در مسیر بـنـدگـی خـدا دسـتـگـیـری کـنـد. از او مـراقـبت و محافظت نماید و خویشتن را در برابر او مسئول بداند.

۳ ـ ۳) شیوه زندگی

خانواده برتر در زندگی دارای سبک و شیوه ای ممتاز از دیگران است . زن و شوهر در چنین خـانـواده ای اهـل کـار و تلاش اند و برای آبادانی دنیا از هیچ کوششی دریغ نمی ورزند، ولی تمام جهت گیری های زندگی آنان به سمت و سوی زهد و ساده زیستی است ؛ روشی زاهـدانـه فـقیرانه دارند و از دنیا به قدر کفاف و نیاز برداشت می کنند. در زندگی آنها اثری ز اسراف و ریخت و پاش دیده نمی شود. خـانـواده بـرتر در شیوه زندگی خود حد و اندازه را نگه می دارند، نعمتهای الهی را بی حـسـاب و کـتـاب مـصرف نمی کنند و آنها را ضایع نمی سازند. در زندگی آنها اثری از تجملات و تشریفات وجود ندارد. آنها کرامت انسانی خود را ارزشمندتر از آن می دانند که اسـیـر زرق و بـرق و تـجملات دنیا شوند. نه اینکه نتوانند از امکانات دنیوی برخوردار باشند، بکله دارایی و ناداری هیچ تغییری در شیوه زندگی آنها ندارد. سخن امیرمومنان (ع ) در این باره چنین است که می فرماید: اگـر بـخـواهـم غـذای خـویش را از عسل مصفی و مغز گندم و لباسم را از ابریشم و حریر قـرار دهـم ، قـدرت دارم ، ولی هـیهات که نفس بر من پیروز سلمان فارسی روزی فاطمه زهـرا(ع ) را بـا چادری پاره و پروصله از لیف خرما دید که به دیدار پدر بزرگوارش مـی رفـت ، تـعـجب کرد و از شدت ناراحتی گریست و عرض کرد: دختران کسرا و قیصر در حریرند و دختر رسول خدا(ص ) چادری ساده و پشمینه با دوازده وصله بر سر دارد؟!

وقـتـی فـاطـمـه (ع ) بـه خـدمـت پـدر رسـیـد، شـگـفـتـی سـلمـان را مـطـرح کـرد. رسـول خـدا(ص ) به سلمان فرمود: یا سلمانُ! اِنَّ ابنَتی در خانواده برتر چیزی جز خدا زن و شـوهـر را راضـی نمی کند. از این رو، تمام جهت گیریهای زندگی آنها برای جلب رضـایـت خـداوند است و گزینش شیوه زاهدانه در زندگی نیز به همین منظور است . از این رو، در روایتی دیگر خود حضرت فاطمه (ع ) اینگونه پاسخ سلمان را می دهد:

۴ـ۳) تربیت نسل صالح

فـرزنـدان خـانـواده بـرتـر نـمـونـه کـامـلی از تـربیت شدگان مکتبی اند. بهترین شیوه تـربـیـتـی را در خـانواده برتر می توان سراغ گرفت . فرزندان در چنین خانواده ای از اوان کـودکـی تـربـیت دینی و اخلاقی می شوند. راه و رسم خوب زیستن را می آموزند. با شـخـصـیـت و عزتمند بار می آیند و انسانی صالح می شوند و قدم به عرصه اجتماع می گذارند و منشا آثار و برکات فراوان می شوند. تـربـیـت دو رکن دارد: نخست عشق و عاطفه و دیگری علم و آگاهی ؛ و زن و شوهر در خانواده بـرتـر از هـر دو رکـن برخوردارند؛ آنها از جهت عشق و محبت به فرزند و علاقه مندی به سرنوشت او ثروتمند هستند و از لحاظ علم و دانش از بالاترین اطلاعات برخوردارند. می دانـنـد کـه کـودک از نـظـر روانی چه خواسته هایی دارد و چگونه باید به خواسته هایش پـاسـخ داد. مـی دانند چگونه باید به کودک ابراز محبت کرد و چه مقدار باید به او محبت شـود کـه لوس بـار نـیـایـد. کـودک در خـانـواده برتر مورد تکریم قرار می گیرد و با شـخـصـیـت بـار مـی آیـد. بـه سـوالات او بـه صـورت مـنـطـقـی ، مـسـتـدل و مـتـنـاسب با میزان درک و فهم او پاسخ داده می شود. او در چنین خانواده ای شجاع بار می آید، چرا که زن و شوهر هرگز کودکشان را از موهومات نمی ترسانند.

● نتیجه گیری

از مجموع آنچه گذشت نتیجه گرفته می شود که :
۱) خـانـواده ، کـوچـک تـریـن واحـد اجـتـمـاعـی اسـت و سلول اولیه آن را زن و شوهر تشکیل می دهند.
۲) خانواده ای که با استانداردهای اسلامی انطباق دارد، خانواده برتر است .
۳) ملاک برتری خانواده ، برخورداری از فضیلتها و ارزشهای اسلامی است .
۴) قرآن کریم منبعی برای شناسایی خانواده برتر و ویژگیهای آن است .
۵) خانواده حضرت ابراهیم ، حضرت مریم ، حضرت موسی ، حضرت شعیب و حضرت یحیی چند نمونه از خانواده های برتر قرآنی است .
۶) اسلام ، اهل بیت پیامبر(ص ) را برترین خانواده می شمارد و همگان را به الگوگیری از آن دعوت می کند.
۷) ویـژگـیـهای خانواده برتر را در سه محور اصالت خانوادگی ، ویژگیهای نفسانی ارکان آن و ویژگیهای رفتاری آنها می توان خلاصه کرد.
۸) بـرخـی از ویـژگـیـهـای رفـتـاری خـانـواده بـرتـر عـبـارت اسـت از مـدیـریـت ایـده آل خانواده ، مناسبات و روابط اسلامی زن و شوهر با یکدیگر، شیوه زندگی فقیرانه و زاهدانه و تربیت نسل صالح است.