IMAM ƏLI ™-IN DÖVRÜNDƏ TƏMƏTTÖ ÜMRƏSI

IMAM ƏLI ™-IN DÖVRÜNDƏ TƏMƏTTÖ ÜMRƏSI

Qeyd olunduğu kimi, imam Əli ™ Osmanın dövründə onun‌la şiddətlə mübarizə aparır və Peyğəmbər sünnəsinin yerin‌də qalmasına israr edirdi.[1] Aydındır ki, onun öz xi‌la‌fəti dövründə sünnənin bərqərar etdirilməsi – heç bir e`ti‌raz‌çının olmamasını da əlavə etməklə – daha layiqli idi. Xüsu‌silə müsəlmanların ümdə qrupları da onunla eyni fikir‌də idilər. Buna görə də təməttö ümrəsi ilə əlaqədar bəhs və müba‌hisə aparmağa heç bir lüzum yox idi ki, bizim üçün rəvayət olunsun və hədis kitablarında qeydə alınsın. Lakin Müaviyənin dövründə, Ömərin sünnəsini dirçəltmək istədiyi bir dövrdə bu söz-söhbətlər yenidən başlandı:

MÜAVIYƏNIN DÖVRÜNDƏ TƏMƏTTÖ ÜMRƏSI

Müaviyə öz əsrində var-qüvvəsi ilə çalışırdı ki, əvvəlki üç xəlifənin – Əbu Bəkr, Ömər və Osmanın sünnələrini – xüsusilə Əhli-beytin mə`nəvi cəhətdən inciməsinə səbəb olan işlərdə və onların məktəbi ilə müxalifətçilik edilən hallarda – dirçəltsin. Bu, Müaviyənin ümumi siyasətindən ibarət idi ki, o və onun tərəfdarları bütün var-qüvvəsi ilə bunlara sə`y göstərirdilər.[2]

Aşağıdakı hədislərə diqqət yetirin:

«Sünəni Nəsai» kitabında Ibni Abbasın belə dediyi nəql olunur: «Bu Müaviyə camaatı müt`ədən çəkindirdi, halbuki, Peyğəmbər təməttönü yerinə yetirirdi.»[3]

«Sünəni Darəmi» kitabında Məhəmməd ibni Əbdüllah ibni Nofəldən belə nəql olunur: «Bir həcc mövsümündə eşit‌dim ki, Müaviyə Sə`d ibni Malikdən belə soruşdu: «Təməttö ümrəsini həcc ilə necə rəva bilirsiniz?» O dedi: «Gözəl bir həsənədir.»

Müaviyə dedi: «Axı Ömər onu qadağan etmişdi! Sən Ömər‌dən üstünsənmi?!»

O dedi: «Ömər məndən üstündür, lakin Peyğəmbər onu yeri‌nə yetirmişdi, o da Ömərdən üstün idi.»[4]

Bə`zi rəvayətlərin zahiri mə`nası belədir ki, Müaviyənin dövrün‌dəki bu ciddi-cəhdlər onun özü ilə xülasələnmirdi, əksinə, onun fədailərindən bə`ziləri də bu işdə ona kömək edirdilər., o cümlədən aşağıdakı rəvayətlərə diqqət yetirin:

Malikin «Müvəttə», Nəsainin «Sünən», Beyhəqinin «Sünən» və Termizinin «Sünən» kitablarında və digər kitablarda Məhəmməd ibni Əbdüllah ibni Harisdən belə nəql olunur: Mən özüm eşitdim: Sə`d ibni Vəqqas və Zəhhak ibni Qeys, Müaviyə ibni Əbu Süfyanın həccə getdiyi bir ildə təməttö ümrəsinin həcc ilə birlikdə yerinə yetirilməsindən söhbət edilərkən Zəhhak ibni Qeys dedi: «Onu bir kəs əncam verməz; yalnız o kəs əncam verər ki, Allahın hökmünə cahil olsun.» Sə`d dedi: «Qardaş oğlum! Dediyin söz çox pis sözdür!» Zəhhak dedi: «Ömər ibni Xəttab onun yerinə yetirilməsini qadağan edib!» Sə`d dedi: «Peyğəmbəri Əkrəm ¡ onu yerinə yetirirdi və biz də onunla birlikdə yerinə yetirirdik.»[5]

Zəhhak ibni Qeys, həmin Qüreyşi Fehridir. Məhz buna görə də Sə`d ona «qardaş oğlu» demişdi. Zəhhak Peyğəmbəri Əkrəm ¡-in vəfatından yeddi il qabaq dünyaya gəlmiş, Müaviyənin fədailərinin sərkərdəsi olmuş və müharibələrlə onun tərəfində olaraq böyük cinayətlərə əl atmışdı. Əli ™-ın dövründə Iraqın ətraf nahiyələrinə yürüş etmiş, gördüyü və qarşılaşdığı hər bir kəsi qılıncdan keçirtmiş, Allah evinin hacılarına hücum edərək mal-dövlətlərini qarət etmiş, onlardan bə`zilərini də qətlə yetirmişdi. O, Müaviyənin dəfn işlərini öhdəsinə aldı və Yezidi onun ölümündən xəbərdar etdi, Yeziddən sonra Əbdüllah ibni Zübeyrlə bey`ət etdi. O, Mərvanla Mərəci-rahitdə müharibə apardı və 64-cü hicri ilində orada öldürüldü.[6]

Bəli, Zəhhak ibni Qeys Müaviyənin fədailərinin rəisi idi və belə bir şəxsin Müaviyəyə sarılması və onun istək‌ləri‌nə çatmaqda ona kömək etməsi çox da qəribə deyildir.

Həmçinin aydın olur ki, Müaviyə yuxarıda qeyd olunan‌lar‌dan əlavə, təməttö həccinin qarşısını almaq üçün saxta hə‌dis qondarılmasından da istifadə etdi. Beyhəqi, Əbu Davud və başqalarının da rəvayət etdiklərinə nəzər salaq:

Müaviyə Peyğəmbər səhabələrindən bir qrupuna dedi: «Bi‌lir‌sinizmi Peyğəmbəri Əkrəm ¡ pələng dərisindən olan pal‌tar geyməyi qadağan etmişdir?» Dedilər: «Pərvərdigara! Əlbət‌tə ki, belədir!» Müaviyə dedi: «Mən də şahidlik edi‌rəm.» Sonra dedi: «Bilirsinizmi Peyğəmbər qızıl şeylərin geyin‌məsini qadağan etmişdi?» Dedilər: «Pərvərdigara, şahid ol ki, bəli!» Müaviyə dedi: «Bilirsinizmi ki, Peyğəmbəri Əkrəm ¡ həcc ilə ümrənin birlikdə yerinə yetiril‌mə‌si‌ni qadağan etmişdir?» Dedilər: «Pərvərdigara, şahid ol ki, xeyr!» Müaviyə dedi: «Allaha and olsun ki, bu da onlar‌dan‌dır.»[7]

Ibni Qəyyim bu rəvayəti nəql etdikdən sonra deyir: «Biz də Al‌la‌hı şahid tuturuq ki, bu, Müaviyənin vəhmi və xəya‌lı‌dır, yaxud onun uydurduğu bir yalandır. Peyğəmbəri Əkrəm heç vaxt onların birlikdə yerinə yetirilməsini qadağan etmə‌miş‌dir.»[8]

Ibni Qəyyim həmçinin deyir: Müaviyə hüsnü-zənn etdiyinə, onun həmin mövzuda olan başqa bir hədisi – Peyğəmbəri Əkrəm ¡-lə birlikdə yoldaş olması ilə – əlaqədar rəvayət etdiyinə görə... öz müddəasının ziddini deyir. Bu rəvayət «Səhihi Buxari», «Səhihi Müslüm» və «Müsnədi Əhməd» kitablarında belə qeyd olunur: Ibni Abbas deyir: Müaviyə mənə dedi: Bilirsənmi ki, mən Peyğəmbəri Əkrəm ¡-in tüklərinin bir qismini Mərvdə süngü ilə qısaltmışam?» Mən ona dedim: «Bunu bilirəm ki, bu yalnız sənin əleyhinə tamam olan bir dəlildir.» Ibni Qəyyim deyir: «Və bu o hallardandır ki, camaat Müaviyədən qəbul etmədilər və onun səhvə yol verdiyini dedilər.»[9]

Birinci rəvayətdə Peyğəmbər ¡ səhabələrini şahid tutur ki, o həzrət qadağan etdiyi şeylər içərisində həcc ilə ümrənin bir yerdə yerinə yetirilməsini də qadağan etmişdir və Müaviyə and içirdi ki, bu qadağan onlarla birliklədir. Müaviyənin bu rəvayəti bizə anladır ki, o, digər bir rəvayəti – Müaviyənin öz nəzəriyyəsi ilə müvafiq olan bir rəvayəti – də öz əsrində qondarmışdır. Bu rəvayəti tezliklə həmin bölmənin axırında araşdıracağıq.

Amma birinci rəvayətin ziddinə olan ikinci rəvayətə gəldikdə isə, bu rəvayətdə Müaviyə öyünərək demək istəyir ki, Peyğəmbər ¡-in yaxınlarından, yaxud köməkçilərindən olmuşdur. Amma bunu unutmuşdur ki, onun bu iddiası birinci rəvayəti və məşhur fətvası ilə ziddiyyətlidir!

Müaviyə Həmçinin, Ömərin sünnəsini dirçəltmək yolunda Sə`d ibni Əbi Vəqqasın şiddətli və kəskin müxalifəti ilə qar‌şılaşdı. Müslüm öz «Səhih» kitabında Qənim ibni Qeys‌dən belə nəql edir: Sə`d ibni Əbi Vəqqasdan müt`ə barəsində soruşduqda, o dedi: Biz onu yerinə yetirirdik və bu (yə`ni Müaviyə) bu gün Ərşə kafir olmuşdur.»[10]

Ravi deyir: «Ərş» dedikdə məqsəd Məkkənin evləridir.

Müəllif: Ərş kəlməsini «ürüş» hesab etmişlər ki, o da Mək‌kə evləri mə`nasına olan ürşün cəm formasıdır. Halbuki, bəlkə də Sə`d ibni Əbi Vəqqas onu ərş kimi tələffüz et‌miş‌di ki, məqsədi də Müaviyənin o gündə ərşin Pərvərdi‌garına qarşı kafir olması imiş.

Beləliklə də Sə`d ibni Əbi Vəqqas müxtəlif yerlərdə Müaviyə ilə mübarizəyə qalxmışdı. Çünki o, özünü Iraqın fatehi və Ömərin xilafət üçün tə`yin etdiyi altı nəfərdən (sağ) qalan biri kimi hesab edirdi. Halbuki, digər səhabələr bu məqamdan məhrum idilər. Bununla da xilafət iddiaçıları ilə müxalifətə qalxmışdı. Hətta onların arasında Imran ibni Həsin kimi bir səhabə də var idi ki, öz həyatı dövrün‌də səsini çıxartmamışdı. Nəhayət ölüm yatağına düş‌dük‌də öz rə`yini aşkar etdi. Müslüm və başqaları Mütarəfdən belə rəvayət etmişlər: Imran ibni Həsin, ölümü ilə nəticələnən xəstəlik yatağında məni çağırıb dedi: «Mən sənin üçün elə hədisləri rəvayət edəcəyəm ki, bəlkə məndən bir fayda aparmış olasan. Əgər sağ qalsam, onları mənim tərəfimdən gizlət, əgər ölsəm, onları rəvayət edə bilərsən: «Həqiqətən mənim üçün aydın bir məsələdir və bilirəm ki, Peyğəmbəri Əkrəm ¡ həcc və ümrəni birlikdə yerinə yetirirdi. Sonra nə onun barəsində bir ayə nazil oldu, nə də Peyğəm‌bəri Əkrəm ¡ onu qadağan etdi. (Bəli,) bu kişi öz nəzərini istədiyi kimi bu barədə qüvvəyə mindirdi.»[11]

Digər bir rəvayətdə isə deyir: «Mən bu gün sənin üçün bir hədis nəql edəcəyəm ki, Allah-taala gələcəkdə onunla sənə fayda versin. Bilirəm ki, Peyğəmbəri Əkrəm ¡ öz xanədanından bir qrupunu Zil-həccənin on günlüyündə ümrəyə apardı və bu hökmü nəsx edib qüvvədən salacaq heç bir ayə na‌zil olmadı. Nəhayət o həzrət Allah dərgahına getdi və on‌dan sonra da hər kəs necə istədisə, nəzər verdi.»

Digər bir rəvayətdə deyilir: «Bir kişi – Ömər – öz nəzərini icra etdi.»[12]

Bəli, Müaviyənin işləri bu minvalla keçib getdi, nəhayət o öldü və oğlu Yezidlə bey`ət olundu. O, hökumətinin birinci ilin‌də imam Hüseyn ™-la müharibə apardı, onun Əhli-bey‌ti‌ni əsir tutdu və bundan sonra səhabə və tabeinlə Mə‌dinətur-Rəsulda müharibəyə başladı, nəhayət oranı fəth etdi və orada acınacaqlı faciələr törətdi. Bundan sonra Ibni Zübeyrlə müharibə aparmaq üçün Məkkəni hədəf tutdu, nəhayət həlak oldu və Əbdüllah ibni Zübeyr ilə bey`ət olundu. O da xəlifələrin təməttö ümrəsi barəsində olan «sünnə»sini dirçəltməkdə canla-başla çalışırdı.