بی تردید از زمان خلقت انسان تا امروز که میلیاردها انسان در عرصه گیتی هرکدام به نوعی با آفریدگار خود ارتباط برقرار می کنند، «نیایش» هم چنان فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر نهاده است. گرچه مسأله نیایش و دعا و رابطه با پروردگار، اختصاص به یک دین و آیین ندارد، اما در هیچ آیینی همانند اسلام به مسألة دعا و مناجات اهمیت داده نشده است و در بین مسلمانان نیز هیچ گروهی به اندازة شیعیان یعنی پیروان راستین خاندان نبوت(ع) آن را در زندگی خود عملی نکرده اند.
امام امت(ره) در وصیت نامه سیاسی الهی خود فرموده اند «ما مفتخریم که ادعیة نجات بخش، که آن را قرآن صاعد می خوانند، از ائمه معصومین ماست؛ مناجات شعبانیه امامان ـ و دعای عرفات حسین بن علی(ع) و صحیفه سجادیه، این زبور آل محمد ـ و صحیفة فاطمیه، که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است، از ماست.» 1
باید گفت که شیعه از کلام الله مجید و دعاهای امام معصوم(ع) در این مسیر بهره های فراوانی برده است.
برخی از این الگوهای ارزنده در امر نیایش و دعا عبارتند از:
الگوهای نیایش از انبیا در قرآن مجید
1. نیایش حضرت آدم و حوا(ع)
«قالا ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین؛گفتند:پروردگارا! مابر خویشتن ستم کردیم و اگر بر ما نبخشایی و به ما رحم نکنی، به طور حتم از زیان کاران خواهیم بود.» 2
حضرت آدم وحوا به عنوان اولین مرد و زنی، که پای بر زمین نهادند، به تعبیر قرآن محروم شدن از مغفرت الهی را، زیانی بزرگ دانسته و همین که از جوار الهی رانده شدند، دست به دعا و مناجات برداشتند و از خداوند خواستند تا دعاهای آن ها را اجابت کند. خداوند نیز دعاهای آنان را پذیرفت.
توجه به عظمت خداوند و مقام ربوبیت آن حضرت و نقصان و کاستی های خود، از نکات مهم این دعا است.
2. نیایش حضرت نوح(ع)
حضرت نوح به عنوان یکی از پیامبران الهی، که مدت بسیار زیادی را به تبلیغ دین الهی پرداخت، نیایش های فراوانی با خداوند متعال دارد. یکی از دعاهای آن پیامبر بزرگ را خداوند در قرآن این گونه نقل کرده است:«ربّ اغفرلی و لوالدی و لمن دخل بیتی مؤمناً و للمؤمنین و المؤمنات و لاتزد الظالمین الاتباراً؛ پروردگارا! بر من و پدر و مادرم و هر مؤمنی که در سرایم در آید، و بر مردان و زنان با ایمان ببخشای و جز بر هلاکت ستمگران میفزای.» 3
3. نیایش حضرت ابراهیم(ع)
حضرت ابراهیم به عنوان یکی از پیامبران اولوالعزم الهی نیز با خداوند متعال، دعاها و نیایش های فراوانی داشته که برخی از آن ها در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. درخواست متعالی و معنوی از جمله نمودهای ارزندة نیایش های حضرت ابراهیم(ع) است که می تواند در الگودهی دعاها بسیار مفید باشد. آن حضرت پس از حمد وستایش پروردگار چنین عرض می کند:
«پروردگارا! مرا و فرزندانم را بر پا دارنده نماز قرار ده، پروردگارا! دعای مرا بپذیر، پروردگارا! روزی که حساب بر پا می شود، بر من و پدر و مادرم و بر مؤمنان ببخشای.» 4
4. نیایش حضرت سلیمان(ع)
حضرت سلیمان یکی از پیامبرانی بود که گستره حکومتش شرق و غرب عالم را در نوردیده بود و نعمت های فراوانی در اختیارش قرار داشت. از این رو، در دعاهای او شکر و سپاس نعمت های الهی نمود خاصی دارد و بر اساس وعده الهی شکر و سپاس نعمت های خداوند موجب افزایش آن گردید. خداوند یکی از نیایش های حضرت سلیمان را این گونه نقل فرموده است:
«پروردگارا! در دلم افکن تا نعمتی را که به من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای، سپاس گزارم و به کار شایسته ای که آن را می پسندی بپردازم و مرا به رحمت خویش در میان بندگان شایسته ات داخل کن.» 5
5. نیایش های حضرت یونس(ع)
حضرت یونس به عنوان یکی از پیامبران الهی، ادعیه و نیایش های فراوانی دارد؛ به ویژه آن که این پیامبر مدت زمانی را در شکم ماهی سپری کرده و در آن تاریکی شب، با خداوند متعال مناجات های فراوانی داشته است. بخشی از این مناجات که در قرآن مجید از آن یاد شده این جمله شریف است:
«معبودی جز تو نیست؛ منزهی تو؛ راستی که من از ستمکاران بودم.» 6
6. نیایش حضرت زکریا(ع)
«پروردگارا! مرا تنها مگذار ـ که تو بهترین وارث اهل عالم هستی» 7
7. دعای حضرت یوسف(ع)
یکی از پیامبرانی که زندگی پرفراز و نشیبی داشته و به صورت مفصل از آن در قرآن مجید یاد شده است، حضرت یوسف صدیق، فرزند یعقوب است. آن پیامبر الهی که لحظه ای از خداوند متعال غفلت نورزید، همواره با خدای خود نیایش کرده و به یاد او بوده است. وی آن جا که مورد طمع واقع شده و ایمان خود را در خطر می بیند، با خدای خود چنین نیایش می کند: «پروردگارا! زندان برای من دوست داشتنی تر از آن چیزی است که مرا به آن می خوانند. اگر نیرنگ آنان را از من بازنگردانی، به سوی آنان خواهم گرایید و از جمله نادانان خواهم شد. 8
8. حضرت موسی(ع)
حضرت موسی(ع) نیز نجات از گروه ستمکاران را، در نیایش از خدا چنین عرضه می دارد:
ربّ نجنی من القوم الظالمین9
هم چنین در قرآن آمده است که موسی از شهر مصر با حالت ترس و نگرانی از دشمن به جانب شهر بیرون رفت و گفت: بارالها مرا از شر این قوم ستمکار نجات ده. آن حضرت در جایی دیگر این گونه عرضه می دارد: «پروردگارا! به پاس نعمتی که به من ارزانی داشتی، هرگز پشتیبان مجرمان نخواهم بود.» 10
9. حضرت عیسی(ع)
حضرت عیسی(ع) نیز دعاها و نیایش های فراوانی دارد. یکی از این دعاهای او به گونه ای بسیار زیبا در قرآن آمده است: «بارالها! ای پروردگار ما! از آسمان سفره ای بر ما فرو فرست تا عیدی برای اول و آخر ما باشد و نشانه ای از جانب تو. ما را روزی ده که تو بهترین روزی دهندگانی».11
آن چه بیان شد، تنها برخی از نیایش هایی بود که در قرآن از زبان پیامبران الهی نقل شده است؛ توجه به مفاد آن ها و درخواست هایی که در این دعاها مطرح شده می تواند در جهت دهی به نیایش های ما مفید باشد.
نیایش های ائمه(ع)
علاوه بر پیامبران الهی، اهل بیت پیامبر(ص) به عنوان جانشینان بر حق پیامبر خاتم(ص) به عنوان اسوه و مقتدای ما شمرده می شوند و یکی از مهم ترین ابعاد زندگی آن ها همین پیوند با پروردگار هستی و نیایش با او است.
هرچه در مورد این اصل اساسی زندگی امامان معصوم (ع) گفته شود، کم است. در این جا تنها به نمونه ای از نیایش های این بزرگان اشاره داریم:
دعاهایی که از پیشوایان معصوم(ع) نقل شده، علاوه بر الگو بودن برای ما، میراث گران بهایی است که در دست ما قرار گرفته و شایسته است که بیش از گذشته مورد توجه و تأمل قرار گیرد.
1. نیایش های امام علی(ع)
اولین امام شیعیان، انس و الفت بسیار عجیبی با دعا و نیایش داشت! از این رو، امام صادق(ع) در وصف آن عبد صالح خداوند چنین می فرماید: علی(ع) مردی بسیار نیایش گر بود. 12
یکی از مشهورترین دعاهای آن حضرت، دعای کمیل است که در فرازی از آن چنین می خوانیم:
معبودا! آقای من! پروردگار! پس از پذیرفتن یگانگی تو، و از آن پس که دلم از شناسایی تو نقش گرفت، و زبانم به نام تو گویا شد، و سویدای دل از محبت تو لبریز گردید؛ و پس از اعتراف صادقانه، و دعای خاضعانه من به پروردگاری تو، آیا ممکن است مرا به آتش دوزخ و بی مهری بسوزانی؟! هرگز چنین نیست! تو کریم تر از آنی که کسی را که پرورده ای تباه سازی. یا کسی را که به درگهت نزدیک ساختی، برانی؛ یا کسی را که جای دادی، آواره کنی، یا کسی را که کفایت کردی و بر او رحمت آوردی، به بلا بسپاری.
2. فاطمه زهرا(س)
سرور زنان عالم نیز با خداوند نیایش های فراوانی دارد. سلمان فارسی نقل می کند: حضرت زهرا(س) پس از ملاقات با حوریان بهشتی از خرمای خوش بوی بهشتی که به آن حضرت تقدیم داشتند، مقداری به من عطا فرمود، پس از آن، در شهر مدینه با هریک از اصحاب رسول خدا که ملاقات کردم، می گفت: چه عطر دل نشینی! آیا مشک ناب با خود داری؟ ... این ماجرای شگفت آور را برای فاطمه زهرا (س) بازگو نمودم. در حالی که متبسم و خوشحال بود، فرمود: این خرمای معطر بهشتی از درختی است که برای یکی از دعاهای من آفریده شد، و من آن را از رسول خدا(ص) آموختم، و آن دعا این است:
بسم الله نور النور، بسم الله الذی یقول للشیء کن فتکون، بسم الله الذی یعلم خائنه الاعین و ما تخفی الصدور، بسم الله الذی خلق النور من النور، بسم الله الذی هو بالمعروف مذکور، بسم الله الذی انزل النور علی الطور بقدر مقدور فی کتاب مسطور علی نبی محبور. 13
3. نیایش امام حسین(ع)
یکی از بهترین نیایش هایی که در تاریخ ثبت شده، دعای امام حسین(ع) در صحرای عرفات است که دارای مضامین بسیار بلند و ارزشمندی است. در بخشی از این نیایش ، آن حضرت چنین عرض می کند:
خداوندا! اگر بی نیازی بوده باشم، بازهم مستمندم، در حالی که سر تا پا احتیاجم. هرچند دانش فرا بگیرم، بازهم در عین دانایی ام نادانم. پس، چگونه می توانم در عین جهلم نادان نباشم. ای خدای من! اختلاف تدبیر، و سرعت درهم پیچیدن سرنوشت ها با مشیت پیروز تو، بندگان عارفت را از تکیه بر عطای موجود و از نومیدی در ناگواری ها باز می دارد. ای خدای من! آن چه از من در این جهان هستی ساخته است، مناسب کوچکی و ناتوانی من است و آن چه از تو پدیدار می گردد، زیبندة عظمت توست...
4. نیایش های امام سجاد(ع)
کم تر کسی است که کلمه «نیایش» را شنیده باشد و در کنار آن، نام مقدس امام سجاد(ع) را نشنیده باشد. آن چه امروز از دعاهای آن حضرت به ما رسیده، در بر دارنده بلندترین مضامین نیایش، همراه با والاترین معارف دینی است. کم تر کسی است که به ژرفای اندیشه های تابناک آن برترین نیایشگر به طور کامل پی برده باشد.
همان طور که می دانیم بخشی از نیایش های آن حضرت در مجموعه ای به نام صحیفه سجادیه گرد آمده است.
یکی از مشهورترین نیایش های آن بزرگوار به دعای ابوحمزه ثمالی معروف است که در فرازی از آن می خوانیم:
مولای من! دستم را به سوی تو دراز کرده ام و به رشته طاعتت از بیم، آویخته ام. مولای من! دلم با یاد تو زنده است و مناجات با تو رنج دلهره را از من دور می کند؛ ای سرانجام آرزوهایم، و ای تمامی خواهش هایم...
علاوه بر پیامبران و ائمه اطهار(ع) می توان از نیایش های عالمان وارسته و عارفان واصل نیز درس گرفت که این نوشتار را با نیایشی کوتاه از امام امت(ره) به پایان می بریم:
بار خدایا، که قلوب اولیا را به نور محبت منور فرمودی، و لسان عشاق جمال را از ما و من فروبستی، و دست فرومایگان خودخواه را از دامن کبریایی خود کوتاه کردی، ما را از این سستی و غرور دنیا هشیار فرما، و از خواب سنگین طبیعت بیدار، و حجاب های غلیظ و پرده های ضخیم خودپسندی و خودپرستی را به اشارتی پاره کن و ما را به محفل پاکان درگاه و مجلس قدس مخلصان خداخواه بار ده... 14
پی نوشت ها
1. وصیت نامه سیاسی الهی امام خمینی(ره)، ص 3
2. اعراف: 23
3. نوح: 28
4. ابراهیم: 40 و 41
5. نمل: 19
6. انبیاء: 87
7. همان: 89
8. یوسف: 33
9. مؤمنون: 28
10. قصص: 21
11. مائده: 114
12. کلینی، اصول کافی، ج 2، ص 339
13. محمد دشتی، نهج الحیاه، ص 151
14. روح الله موسوی الخمینی، چهل حدیث، ص 660
منبع : پایگاه حوزه
