پرسشها و پاسخها، ص: 517

چشمه و جسد و گاهی هم به معنای مجموع روح و بدن استعمال شده است «1».

به عقيده بعض علما روح نيز مانند نفس، مشترك لفظی است و در معانی متعددی مانند: وحی، جبرئيل، عيسی، اسم اعظم، رحمت، قرآن، حيات و... استعمال شده است بنابر اين در بعض موارد روح و نفس به يك معنا خواهند بود نه در همه موارد «2».

ذكر اين نكته لازم است كه نفس، آن گاه كه به معنای روح به كار می رود شامل مراتب شش گانه ای است كه در قرآن بدان اشاره شده است:

اوّلين مرتبه ، نفس افسار گسيختگی آن است كه قرآن كريم از آن به نفس امّاره تعبير كرده است در اين حالت نفس به زشتی ها امر می كند.

دوّمين مرتبه ، نفس زيبا شدن زشتی ها در نفس است و اين وقتی است كه شهوت و غضب بر آدمی حكم فرما شود اين مرتبه نفس به «نفس مزيّنه» مشهور است.

سؤمين مرتبه ، وسوسه ها و مكرهايی است كه نفس برای رسيدن به مقاصد نامشروع برمی گزيند در اين وادی، نفس به گول زدن خود می پردازد از اين نفس به «نفس مسوّله» تعبير كرده اند.

چهارمين مرتبه ، مقامی است كه آدمی آن گاه كه به زشتی ها دست می زند به فطرت خويش بازگشت می كند و به ملامت خويش می پردازد از اين مرحله به «نفس لوّامه» تعبير می شود.

______________________________
(1) مجمع البحرين: 4/ 114.

(2) بحار الانوار: 58/ 101، باب 42.