مصاحبه استاد انصاریان پیرامون زیارت اربعین

بسم الله الرحمن الرحیم

سؤال: با تشكر از فرصتي كه در اختیار ما گذاشتید، محبت فرموده اجمالی از ارزش و پاداش زیارت امام حسین علیه السلام  را بیان فرمایید:

پاسخ: یکی از مسائل مهمی که قریب پانزده قرن در جهان تشیع مطرح است، مسأله زیارت حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام می‌باشد و زمینۀ این زیارت مبارک، توسط رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم بنا شده و پس از پیامبر صلی الله علیه واله وسلم به طور متواتر ائمه طاهرین علیهم السلام بدان تأکید کرده‌اند؛ بنابراین مسأله زیارت امام حسین علیه السلام از زمان تولد مبارک ایشان، توسط پیامبر خدا صلی الله علیه واله وسلم توصیه شده و مباحث مربوط به پاداش زیارت به قبل از حادثه عظیم عاشورا مربوط است تا اینکه پس از واقعه عاشورا و شهادت حضرت و یاران با وفایشان این مسأله [زیارت] به طور عمیق‌تر و گسترده‌تر شکل گرفت.

مردم مؤمن نیز با توجه به روایات مربوط به زیارت حضرت، همواره حاضرند هر سختی و مشقت را با جان و دل پذیرا باشند؛ چراکه زیارت حضرت به عنوان بهترین راه تقرب به پروردگار معرفی شد؛ امام صادق علیه السلام می‌فرماید: مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَيْنِ عَارِفاً بِحَقِّهِ كَتَبَهُ اللَّهُ فِي أَعْلَى عِلِّيِّين؛[1] هر کس به زیارت حسین علیه السلام  برود در حالى که مقام و منزلت وى را بشناسد، خداوند او را در اعلى علیین بهشت جای می‌دهد.

البته سبک، کلمات و ترکیب برخی از روایات بیانگر ضرورت و شبهه وجوب در زیارت حضرت سید الشهداء علیه السلام دارند؛ بدین معنا که انجام عمل زیارت حضرت از مستحب بودن گذشته است، کثرت و بیان این‌گونه روایات نشان دهنده این مطلب است که زیارت ابا عبدالله علیه السلام در مرز لزوم و وجوب است. جایگاه زیارت سید الشهداء علیه السلام در نزد ائمه علیهم السلام به اندازه‌ای مقام دارد که فرموده‌اند: اگر احتمال ضرر، در سفر حج بدهید به طوری که آن سفر شما را به مشقت و رنج بیاندازد، حج از شما ساقط است؛ اما در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام تمام سختی‌ها اعم از گرسنگی، تشنگی، پیاده‌روی، و طی جاده‌های طولانی همگی از پاداش برخوردار است؛ و حتی در برخی از روایات آنانی که توانایی  زیارت دارند و نمی‌روند مورد سرزنش ائمه طاهرین علیهم السلام قرار گرفته‌اند؛ حنان از قول امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «حنان می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم، چه می فرمایید درباره زیارت قبر مطهر حضرت حسین بن علی علیه السلام، زیرا از بعضی راویان احادیث شما به ما خبر رسیده که زیارت قبر آن حضرت با ثواب یک حج و عمره برابر است؟ امام فرمود: تعجب نکن کسی که می گوید به همه این ثواب می رسد؛ ولی تو قبر آن حضرت را زیارت کن و به آن حضرت جفا نکن، زیرا که آن حضرت سید جوانان شهید و سرور آقای جوانان اهل بهشت و همچون یحیی بن زکریا است و آسمان و زمین بر این دو نفر گریست.[2]

سؤال: این همه سرمایه‌گذاری برای زیارت ابا عبدالله علیه السلام، از سوی پیغمبر و ائمه طاهرین علیهم السلام برای چه بوده است؟

پاسخ: اقدام ابا عبدالله علیه السلام در روز عاشورا، ضامن حفظ زحمات همه انبیاء و ائمه طاهرین بوده است، یعنی اگر حادثه کربلا اتفاق نیفتاده بود، تمام زحمات انبیا فراموش می‌شد، چراغ دین خاموش می‌شد؛ اما این زیارت از طرف زائران حتماً باید با معرفت به حضرت انجام بگیرد. «هارون بن خارجه قل کرده است که به امام صادق علیه السلام عرض کردم: «روایت مى کنند که هر کس قبر امام حسین علیه السلام را زیارت کند، [ثواب] یک حج و یک عمره براى او محسوب مى‌شود، حضرت فرمود: به خدا سوگند هر کس که از روى معرفت او را زیارت کند، خداوند گناهان وى را از اول تا به آخر مى بخشد.»[3]

زیارت با معرفت یعنی این‌که مقام و منزلت حضرت را نزد خدا بشناسد که امام واجب الاطاعه است و اهداف والای او را در نظر داشته باشد؛ چون کربلا تمام ارزشهای عالم را در خود جمع کرده است. همه پندها، موعظه‌ها، نصیحت‌ها، راهنمایی‌ها را دارد و به همین دلیل تاکید به زیارت شده است، و این جایگاه زیارت را نشان می‌دهد؛ یعنی زائر باید به این باور برسد که می‌رود تا در یک کلاس بسیار مهمی که نمونه‌اش نیست شرکت کند و در این کلاس باید درس وفاداری، شجاعت، تقوا، دینداری، خدمت به مردم و خدمت به دین و عبادت کردن را فرابگیرد.

سؤال: چرا زیارت اربعین برای امام حسین علیه السلام تأکید شده است؟

پاسخ: علت تأکید، همان مسائل کلی است که برای پاداش و ثواب زیارت بیان شد؛ یعنی همان جایگاه، عامل شده که یک روزی را هم جدا قرار دهند، به نام اربعین، با توجه به روایات و آنچه که مورخان نگاشته‌اند، اربعین روزی بوده که اهل بیت علیهم السلام  به کربلا برگشتند؛ شخصیت بزرگی همچون جابر بن عبدالله انصاری در اربعین به زیارت ابا عبدالله علیه السلام آمد؛ البته مبنا و ریشه زیارت اربعین را اهل بیت علیهم السلام  مطرح نموده‌اند، و جالب است که یکی از علائم اهل ایمان را زیارت اربعین ابا عبدالله علیه السلام برشمردند؛ از حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام منقول است كه فرمودند: Sعلامت‌هاى مؤمن پنج چیز است نماز پنجاه ركعت و زيارت اربعين و انگشتر به دست راست كردن و طرف پيشانى را بر خاك نهادن و بلند خواندن بسم اللَّه الرحمن الرحيم.[4]

 آنچه از لسان این روایت پیداست، حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام زیارات اربعین را به عنوان یکی از علائم ایمان برشمردند، و این نشان از مقام والا و جایگاه بلندی است که خداوند به زائر امام حسین علیه السلام در این روز [اربعین] بر اهل ایمان عطا می‌کند و شاید دلیل طرح این موضوع از جانب ائمه علیهم السلام برای این باشد که آنان اهداف بلند این قیام را برای همه دوران‌ و زمان‌ها نگریسته‌اند و می‌دانستند که این اربعین به تدریج گسترش می‌یابد؛ و همچون روزگار ما به یک راهپیمایی میلیونی که دل‌های عالم را تکان می‌دهد، و همه قدرت‌ها را شگفت‌زده می‌کند، مبدّل خواهد شد.

ما در اربعین ابا عبدالله علیه السلام بزرگترین راهپیمایی دوره تاریخ خلقت را داریم و این نام پرجاذبه ابا عبدالله علیه السلام است که زیارت اربعین را به این‌جا رسانده که شیعه‌ها و غیر شیعه‌ها از همه جای دنیا عاشقانه، مرارت‌های این سفر را با جان و دل می‌پذیرند که خود را در این روز به کربلا برسانند؛ و چه بسا که این حرکت عظیم موجب گردد که دل‌ها به سوی خدا جلب شود و به همین واسطه بسیاری از غیر شیعیان نیز به تشیع مشرف شوند؛ و این اربعین به نوعی خود یک معجزه است که میلیون‌ها انسان را مثل یک دریای خروشان در مسیر کربلا به راه می‌اندازد و دنیایی از نور امید را در دل شیعیان عالم فروزان می‌کند و این خود ضامن بقای تشیع و فرهنگ اسلام است؛ اربعین به همان میزان که موجب نور امید در دل دوستداران اسلام است، باعث رعب و وحشت دشمنان نیز می‌گردد؛ یعنی دشمن را در هر قدرت و جایگاهی هم که باشد می‌ترساند. یکی از عوامل امید به نابودی دشمنان دین تا قبل از ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، همین حرکت عظیم و دریای خروشان اربعین است.

سؤال: آیا زیارت اربعین یا مراسم اربعین برای غیر سیدالشهدا علیه السلام وجود دارد؟

پاسخ: این چهلمی که در بین مسلمانها مرسوم است که برای امواتشان شب چهل می‌گیرند یا روز چهل می‌گیرند هیچ مدرک شرعی و دینی ندارد، و برگزاری مراسم چهلم برای اموات، متکی به هیچ دلیل دینی نیست؛ بنابراین اگر مردم برای امواتشان اربعین نگیرند هیچ مشکل شرعی و دینی ایجاد نمی‌شود و هیچ عیبی ندارد.

اربعین فقط خاص حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام است، ائمه طاهرین علیهم السلام نیز در خصوص اربعین امام حسین علیه السلام سفارش و توصیه نموده‌اند، و نسبت به غیر امام حسین علیه السلام توصیه‌ای ندارند؛ از این‌رو این سکه فقط به نام وجود مبارک حضرت سید الشهداء علیه السلام ضرب خورده و فقط اختصاص به ایشان دارد؛ و اکنون هم تبدیل به یک معجزه و جریان فرهنگی و اجتماعی شده است. در این اربعین ارزش‌های وجودی مردم به منصه ظهور می‌رسد، آتش بُخل در وجودشان خاموش می‌گردد، و عاشقانه هزینه می‌کنند و برای ابراز ارادت به آستان حضرت ابا عبدالله علیه السلام، برای زوار غذا آماده می‌کنند و برای محل اقامت و پذیرایی از آنان با جان و دل کار می‌کنند. اربعین علاوه بر آثار اجتماعی که دارد، روز درمان بُخل و تکبر است؛ و روز شعله‌ور شدن کَرم و جود و سخا است. در حقیقت فضای اربعین یک فرصتی است برای پاکسازی درون از آلودگی‌های اخلاقی و زمینه سازی برای ترسیم افق ظهور ارزشهای انسانی است.

مردم اگر بخواهند برای امواتشان کاری بکنند، باید مسائل حق الله و حق الناس از جمله بدهی و نماز قضای آن میت را در اولویت امور قرار بدهند؛ بنابراین چهلم گرفتن در خانه‌ها و  مساجد و  هتل‌ها، واجب نیست. در حديث آمده است که در سنت شريفه، عزاداري سه روز بود نه بيشتر؛ از این‌رو مردم اگر می‌خواهند به امواتشان خدمت کنند، باید به فکر آخرت آن میت باشند و پرونده‌اش را اصلاح کنند.

سؤال: آیا به مشقت انداختنن خود برای زیارت سیدالشهدا  علیه السلام جایز است؟

پاسخ: مطلبی که شاید در ذهن مردم باشد، طرح این مسأله است که آیا کسی که خود را به مشقت و زحمت برای زیارت امام حسین علیه السلام می‌اندازد، مشمول پاداش می‌شود؟ آیا در روایات برای زیارتی که با سختی‌ و مذیقه و مشقت‌هایی همچون تحمل گرسنگی، تشنگی، خستگی و پیاده‌روی برای زیارت ابا عبدالله علیه السلام پاداش و ثوابی در نظر گرفته شده؟

در پاسخ به این پرسش، ابتدا چند نکته را متذکر می‌شوم؛ قرآن مجید و روایات به طور کلی پاسخ این پرسش را داده‌اند، شما آیات جهاد[5] قرآن مجید را بنگرید که پروردگار عالم می‌فرماید: در مسیر جهاد با دشمن گرسنگی و تشنگی و سختی است، ولی پروردگار عالم می‌فرماید: من در مقابل تحمل این همه مشکلات، پاداش عظیم می‌دهم. در روایتی پیامبر اکرم صلی الله علیه واله وسلم می‌فرماید: قَوْلِ النَّبِيِّ صلی الله علیه واله وسلم: أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا؛[6] برترین عمل‌ها سخت‌ترین آنها است.

از خصائص امیرمؤمنان علیه السلام این بوده است که اگر عبادتی می‌خواستند انجام بدهند و آن عبادت مراتبی داشت، حضرت سخت‌ترین مرتبه را انتخاب می‌کرد، بنابراین اگر ما خود را پیرو آن امام می‌دانیم، باید روش و منش آن حضرت را الگوی رفتاری خود قرار دهیم تا با شکیبایی و تحمل بر مشکلات و سختی‌ها فائق شویم؛ از این‌رو می‌توان به این نکته مهم رسید که آن پاداشی که در سختی‌ها، در مشقت‌ها هست در عبادت همراه با رفاه و زیارت با آسایش نیست.

یکی از زیارت‌های سخت همین زیارت اربعین امام حسین علیه السلام است که مرسوم شده است مردم پیاده از نقاط مختلف و از کشورهای دیگر در اربعین به زیارت امام حسین علیه السلام مشرف می‌شوند؛ و این خیلی کار پرمشقتی است که همراه با خستگی و درد بدن و بی‌خوابی و اضطراب و ناامنی جاده‌ها است، در عین حال چند میلیون نفر پیاده حرکت می‌کنند. به طور یقین با استناد به روایات معتبر این عمل جدای از ثواب روز اربعین امام حسین علیه السلام مشمول پاداش است. «على بن ميمون صائغ، از حضرت امام صادق علیه السلام نقل كرده كه آن حضرت فرمودند: اى على! قبر حسين  علیه السلام را زيارت كن و ترك نكن. عرض كردم: ثواب كسى كه آن حضرت را زيارت كند چيست؟ حضرت فرمودند: كسى كه پياده زيارت كند آن حضرت را، خداوند به هر قدمى كه برمى دارد، يك حسنه برايش نوشته، و يك گناه از او محو مى‌کنند، و يك درجه مرتبه اش را بالا مى‌ برد. و وقتى به زيارت رفت، حق تعالى دو فرشته را موكّل او مى ‌کند كه آنچه خير از دهان او خارج می شود را نوشته و آنچه شر و بد مى باشد را ننويسند.,و وقتى برگشت با او وداع كرده و به وى مى گويند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزيده شد. و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل بيت رسولش مى‌باشی، به خدا سوگند! هرگر تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد نمود.[7]

وقتی که پیاده‌روی زیارت ابا عبدالله علیه السلام  اینقدر اجر دارد، و زائر برای هر قدمی که برمی‌دارد، يك حسنه برايش نوشته، و يك گناه از او محو مى‌کنند، و يك درجه مرتبه اش را بالا مى برد، این خود مجوز پیاده‌روی است.

سؤال: چه توصیه‌ای برای زائران اربعین حضرت سیدالشهدا علیه السلام دارید؟

پاسخ: اول این‌که لازم است این نکته را متذکر شوم که مردم ایران، و مردم مؤمنی که در هر کجای عالم زمین زندگی می‌کنند، باید این پیاده‌روی و زیارت ابا عبدالله علیه السلام به ویژه در اربعین را بر خودشان لازم بدانند، و آن را فرهنگ کنند. آن دسته از مردم که بنا بر مشکلاتی که دارند، قادر به پیاده رفتن به کربلا نیستند، سواره بروند و اگر هم توفیق زیارت نداشتید کمک بدهید، خدمت بکنید و هر کس به اندازه توان و وسعی که دارد به این کار خیر و عمل نیک کمک کند تا در نهایت به یک فرهنگ عمومی مبدّل گردد، لازم نیست بروید عراق چادر و خیمه بزنید، در همین شهرهای ایران چادر بزنید، و برای زائران حرم امام حسین علیه السلام صبحانه و نهار و شام آماده کنید. محل استراحت و اقامت فراهم نمایید و این زوار را تا مرز بدرقه کنید. هر نوع هزینه برای ابا عبدالله علیه السلام بشود، پاداش آن نزد خدا محفوظ است. اگر بخواهیم قرآنی محاسبه کنیم قرآن می‌گوید: مَن جَاءَ بِالحَْسَنَةِ فَلَهُ عَشرُْ أَمْثَالِهَا؛[8] هر كس كار نيك بياورد، پاداشش ده برابر آن است.

در آیه 261 سوره مبارکه بقره نیز خداوند در خصوص پاداش کسانی که انفاق می‌کنند، می‌فرماید:  مَّثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فىِ سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فىِ كلُ ِّ سُنبُلَةٍ مِّاْئَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَن يَشَاءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيم؛ مَثَل آنان كه اموالشان را در راه خدا انفاق مى كنند، مانند دانه اى است كه هفت خوشه بروياند، در هر خوشه صد دانه باشد؛ و خدا براى هر كه بخواهد چند برابر مى كند و خدا بسيار عطا كننده و داناست . طبق روایات هزینه برای زیارت امام حسین علیه السلام ده هزار برابر پاداش دارد. خداوند برای هر درهم بخشش زائر حسین علیه السلام در راه خدا، ده هزار درهم پاداش می دهد، و فراتر از همه این پاداش های مادی، خشنودی خدا و دعای خیر پیامبر، علی و امامان معصوم علیهم السلام است که بدرقه راه اوست.[9]

بر ما لازم است در این دنیای پر غوغا و هیاهو که همه قلدران عالم، مثل بنی امیه، تیرهایشان را به طرف شیعه نشانه رفته‌اند، حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام را با هزینه کردن مال‌مان، بدن‌مان، زیارت رفتن و کمک به اهداف اربعین، همراهی کنیم و جواب «هل من ناصر ینصرنی؟[10] حضرت را با این کارهایمان بدهیم. این قبیل کارهای شما عظیم و چشم‌گیر و ضامن بقای تشیع است. و بیانگر استقامت شما در برابر تمام زورگویان عالم است و به یقین کسانی که با پای پیاده این راه را می‌پیمایند نیز اگر در حادثه عاشورا صدای هل من ناصر حضرت را می‌شنیدند، از یاران صدیق حضرت بودند.

مطلب مهم دیگر اینکه: الان که رسانه‌های عمومی در جهان فراوان شده و همه از  ابزار ارتباطی و ماهواراه‌ای بهره‌مندند و از طرفی رسانه‌های بیگانه این حرکت عظیم را پوشش نمی‌دهند، به نظر می‌رسد که باید به زائران حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و مخصوصا زائران ایام اربعین و آنهایی که پیاده به زیارت وجود مقدس او و یاران باکرامت و اهل‌بیت با عظمتش مشرف می‌شوند، گفته شود که زائران بزرگوار و ای کسانی که پیاده به زیارت اباعبدالله علیه السلام مشرف می‌شوید! شما در این زیارتتان و پیاده‌روی‌تان باید یک کار زینب‌گونه انجام دهید، همان‌گونه که زینب کبری; سلام الله علیهابعد از حادثه کربلا، از کربلا تا کوفه، و از کوفه تا شام، و از شام تا مسیر برگشت به کربلا و نیز در اربعین و برگشت به مدینه، وقایع کربلا را برای مردم و اهل شام و مدینه بیان کرد، و دیگر اهل بیت هم به تأسی از زینب کبری سلام الله علیها این کار را انجام دادند، و همین باعث شد که واقعه کربلا بیشتر جلوه کند، شما نیز به تأسی از حضرت زینب سلام الله علیها که با گفتار خود، مردم آن زمان را از خوابِ غفلت بیدار کرد، مردم جهان را با ابزارهای امروزی که در اختیار دارید، بیدار کنید، و وقایع را به صورت فیلم  تصویر ثبت کنید، کرامات را بنویسید و معجزاتی که اتفاق می‌افتد، بیمارانی که شفا می‌گیرند فیلمبرداری کنید، با پیرمردها و پیرزن‌هایی که با قد خمیده می‌آیند مصاحبه کنید و علت آمدنشان را در این سن کهنسالی و تحمل مشقت بپرسید، خدماتی که به زوار داده می‌شود ثبت کنید و به سایت‌ها داخلی و خارجی منتقل کنید، تا با این کار فرهنگی جلوی تبلیغات دروغین و پوشالی دشمن گرفته شود و وسوسه‌ها و سفسطه‌های آنها بر بعضی افکار، اثر نامطلوب نگذارد. این از بهترین خدمت‌ها به حادثه کربلا و به مردم جهان و به مردم مشتاق است؛ بنابراین زحمت این کار نیک را به دوش بکشید و این سختی را تحمل کنید و وقایع را عکسبرداری و فیلمبرداری نمایید و همچون ائمه که برای احیای حادثه بزرگ عاشورا جلسه ذکر مصیبت در خانه‌هایشان برگزار می‌کردند، شما نیز ادامه دهنده همان روش و منش باشید تا از عنایات آنان بهره‌مند گردید، چرا که این کار موجب احیای زحمات انبیاء و ائمه علیهم السلام در طول تاریخ است.

و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته

پی نوشت ها: