گروه بین‌الملل: سیدثمرالدین صمداف، پژوهشگر تاجیکی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود به موضوع «ارتباط تفسیر قرآن با وقف و ابتدا» پرداخته و در آن رابطه تفسیر با دانش وقف و ابتدا را تبیین کرده است.
سیدثمرالدین صمداف، دانشجوی دکترای رشته تفسیر تطبیقی جامعة المصطفی(ص) العالمیه و از قاریان بین‌المللی تاجیکستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود را با عنوان «ارتباط تفسیر قرآن با وقف و ابتدا» تألیف کرده است که در دی ماه سال 1388 در جامعة المصطفی(ص) العالمیة، مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) دفاع شد.
حجت‌الإسلام و المسلمین محمدرضا شهیدی استاد راهنما، حجت الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد، پژوهشگر قرآن کریم استاد مشاور و محمدرضا ستوده‌نیا، داور این پایان‌نامه بوده‌اند.
خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به‌منظور معرفی بیشتر این پایان‌نامه به علاقه‌مندان، گفت‌و‌گویی با صمداف ترتیب داد که حاصل آن از نظر می‌گذرد:
وی ابتدا درباره انگیزه خود از نوشتن این پایان‌نامه گفت: از آنجا که علاقه خاصی به بحث قرائات داشته و دارم، از طرفی دیگر رابطه تنگاتنگی میان مفاهیم قرآنی و قرائات دیده می‌شود و همچنین با توجه به اهمیت ارتباط بین قرائت و تفسیر لازم دانستم تحقیقی گسترده در زمینه وقف و ابتدای آیات و ارتباط آن با تفسیر قرآن کریم، انجام دهم.
یادگیری بهتر قرآن با شناخت وقف و ابتدا
صمداف با بیان این که آشنایی با وقف و ابتدا به یادگیری بهتر قرآن کمک خواهد کرد، افزود: بی‌شک دانش وقف و ابتدا از جمله علومی است که فراگیری آن قاری قرآن را در جهت انتقال اهداف کلام وحی کمک می‌کند. چرا که همان طور که قرآن کلامی است، هدف‌دار و هادی بشریت، دارای معارف و معانی بلندی نیز هست و رساندن این پیام الهی مقتضی آن است که با معنای آن آشنایی داشته باشیم و در نتیجه درک معنا، محل وقوف آن را رعایت کنیم و این همان رابطه تفسیر با دانش وقف و ابتدا است.
ضرورت اهتمام به معانی قرآن
وی با تأکید بر ضرورت اهتمام به معانی آیات قرآن هنگام قرائت کلام وحی تصریح کرد: قرآن کریم از آنجا که کتاب جاویدان آسمانی برای بشریت است و مکمل کتب آسمانی پیشین بوده، هدایت و پاسخ‌گویی بشر را در عرصه‌های مختلف تا قیام قیامت خواهد داشت، لذا از کلمات و محتوایی بس عظیم برخوردار است و عربی‌بودن آن از جهتی دیگر خواننده را وادار می‌کند که قبل از تلاوتش حتی‌المقدور ضوابط را مراعات و به معنای قرآن توجه کند مخصوصاً برای امت عجمی که با زبان عربی آشنایی ندارند؛ چرا که ممکن است کوچک‌ترین غفلت در هنگام تلاوت آسیبی به معنای مراد خداوند برساند.
ثمرالدین صمداف آشنایی با محل‌های وقف و ابتدا هنگام قرائت آیات را ضروری دانست و گفت: اعضا و دستگاه‌های تنفسی موجود در بدن انسان اجازه نفس طولانی به قاری قرآن را نمی‌دهد؛ لذا سزاوار بلکه مهم است که اولاً در معنای قرآن دقت و تدبر کنیم و سپس محل‌های مختلف وقف‌ها و ابتداهای مناسب را از کتب و صاحب‌نظران فن وقف و ابتدا شناسایی کنیم.
تدبر در قرآن با شناخت وقف و ابتدا ممکن می‌شود
صمداف علم به مواضع وقف و ابتدا را از راه‌های تدبر در آیات قرآن برشمرد و بیان کرد: خداوند متعال در آیه 82 سوره نساء می‌فرماید: «أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ: آیا در (معانی) قرآن نمی‌اندیشید؟» این آیه نشان می‌دهد که قرآن دارای معانی و معارف عمیقی است، بنابراین یکی از راه‌های فهم و تدبر و تعمق آیات، علم به مواضع وقف و ابتدا است و سزاوار است که قاری در تلاوت خود با رعایت محل‌های وقف و ابتدا، مقصود و مراد آن کلام عظیم را برساند.
وی همچنین تأکید کرد: در اهمیت وقف و ابتدا همین بس که حضرت امیرمومنان علی(ع) می‌فرماید: «الترتیل معرفة الوقوف و تجوید الحروف: ترتیل قرآن شناخت محل‌های وقف و ادای نکوی حروف است»؛ با توجه به این حدیث شریف می‌فهمیم که شناخت محل وقف و ابتداها به عنوان ظواهر قرآن یک ضرورت است تا بتوان معارف بلند قرآن کریم را که باطن قرآن را شامل می‌شود، درک کرد.
شناخت قواعد ظاهری آیات خواننده را به باطن قرآن می‌رساند
این قاری تاجیکی ادامه داد: رعایت ظاهر قرآن که همان شناخت مواضع و وقف‌ها است، قطعاً اهتمام به باطن قرآن یعنی مفاهیم و معانی عمیق و بلند قرآن کریم را در پی خواهد داشت. جلال الدین سیوطی به نقل از ابن انباری می‌فرماید: «من تمام معرفة القرآن معرفة الوقف و الابتداء فیه: تمام معرفت و شناخت قرآن در شناخت محل‌های وقف و ابتدای آن است».
رابطه رابطه ترکیب ادبی آیات با وقف و ابتدای آیات
ثمرالدین صمداف که پایان‌نامه‌اش را در 5 فصل نگاشته است، در این باره گفت: پایان‌نامه دارای پنج فصل است، فصل اول شامل طرح تحقیق و کلیات است که در آن تعاریف لغوی و اصطلاحی واژگان مورد بحث که همان تفسیر، وقف و ابتدا است و همچنین نظرات دانشمندان، تاریخچه بحث و پیشینه موضوع مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم نیز اقسام وقف و ابتدا و همچنین نظرات دانشمندان قرائات مانند ابن انباری، اشمونی، ابن جزری و نیز شخصیت‌های علوم قرآنی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
وی تأکید کرد: در فصل سوم نیز تأثیر وقوف قرآنی بر معانی آیات با شاهد مثالی از آیات قرآن درباره اقسام وقف و ابتدا و چگونگی تأثیر آن بر آیات قرآن کریم بررسی و تشریح شده است. در فصل چهارم نیز رابطه ترکیب ادبی آیات با وقف و ابتدای آیات مورد بررسی قرار گرفته است؛ چرا که برخی تصمیم گیری‌ها در موضع وقف آیات به ترکیب ادبی آیات قرآن کریم مربوط می‌شود و منظور از ترکیب ادبی همان مباحث مربوط به ادبیات عرب است.
این قاری بین‌المللی قرآن یادآور شد: در فصل پنجم نیز به طور آزاد وقف و ابتدا در برخی آیات قرآن که از نظر محل وقف مشکل به نظر می‌رسند، تحلیل و بررسی شده است.
صمداف در ادامه به منابع مورد استفاده در این پایان‌نامه اشاره و اظهار کرد: منابع به چهار بخش تقسیم شده است: تفاسیر، کتب علوم قرآنی، کتب قرائات و کتب ادبی. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (زمخشری)، البرهان فی علوم القرآن (زرکشی)، الاتقان فی علوم القرآن (سیوطی)، المیزان فى تفسیر القرآن (علامه طباطبایی (ره))، ایضاح الوقف و الابتداء (ابن انباری)، منارالهدی فی بیان الوقف والابتداء (اشمونی)، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب (ابن هشام و النشر فی القراءات العشر (ابن جزری) از جمله این منابع بوده است.
تاثیر مواضع وقف و ابتدا در مفهوم آیات
وی درباره نتایجی که در پایان‌نامه به آن رسیده است، گفت: در این پایان‌نامه به این نتیجه رسیدم که با توجه به بحث و بررسی‌های انجام‌شده وقوف قرآنی بر معنای آیات نقش مهمی دارد و انتخاب هر کدام از مواضع وقف و ابتدا، در معنا و مفهوم آیات قرآن تاثیر داشته است.
صمداف ادامه داد: در بخش نتیجه‌گیری این پایان‌نامه تأکید شده است که ترکیب ادبی آیات قرآن که همان نقش اعرابی جملات قرآن است، با وقف و ابتدا ارتباط وثیقی داشته است و با موضع‌گیری ادبی خاص در آیات، محل‌های مختلفی برای وقف و ابتدا در قرآن تعیین می‌شود. مانند نقش ادبی «واو» در «والراسخون فی العلم» که اگر «واو» در این آیه عاطفه باشد، محل وقف این آیه غیر از آن خواهد بود که «واو» را استینافیه بگیریم.
وی تأکید کرد: بعد از مطالعات و تحقیقات انجام‌شده در پایان‌نامه، این نتیجه نیز به دست می‌آید که وقف و ابتدا با سایر علوم مانند علم نحو، لغت، تفسیر، قرائات، فقه و بلاغت ارتباط دارد.
ضرورت پرداختن به علوم قرآنی در دانشگاه‌ها
ثمرالدین صمداف در پایان ضرورت پرداختن به موضوع قرآن و علوم قرآنی در پایان‌نامه‌های دانشگاهی را تبیین و تصریح کرد: تمسک به قرآن کریم و پیاده‌کردن آن در زندگی، مهم‌ترین وسیله نجات بشریت است، قرآن کریم نور است، عمل به آن سعادت انسان را تضمین می‌کند؛ امروز زمینه پژوهش و تحقیقات قرآنی نسبت به ده‌ها سال پیش آسان‌تر و در دسترس‌تر است و دانشگاه‌ها مسؤولیت بزرگی در این زمینه دارند که باید به آن توجه کنند.
این پژوهشگر قرآنی یادآور شد: اگر بخواهیم قرآن کریم را از مهجوریت بیرون بیاوریم، باید دست به قلم شویم، بیگانگان از قرآن ما برای اهداف دنیوی خویش سوء‌استفاده می‌کنند، این در حالی است که در زمینه پرداختن به مباحث قرآنی رکودی را در بین امت اسلام شاهد هستیم، بنابراین باید فرهنگ قرآن را در جوامع گسترش داد و این هدف منوط به اهمیت‌دادن دانشگاه‌ها و حوزه‌ها به مباحث قرآنی است و بدون شک پرداختن به قرآن در پایان‌نامه‌های دانشگاهی یک ضرورت بسیار مهم است که باید به آن توجه کرد.
سیدثمرالدین صمداف، دانشجوی دکترای رشته تفسیر تطبیقی جامعة المصطفی(ص) العالمیه است، وی از دوره کارشناسی تا مقطع دکتری در رشته علوم قرآنی و تفسیر تحصیل کرده است.
صمداف سال‌ها است که به عنوان قاری قرآن در مسابقات متعدد داخلی و بین‌المللی به نمایندگی از کشورش رتبه‌های برتر را در رشته قرائت کسب کرده است.
منبع : خبرگزاری بین المللی قران - ایکنا
