برنامه رزق و روزى‏

 منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد دهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

نيّت هاى درونى و صفات باطنى تا در عمل انسان نمايان نشود؛ پاداش و كيفر مفهوم ندارد، آزمايش هاى الهى براى تحقق بخشيدن به همين مسائل درونى بشر است.

عافيت طلبى يا فقير زيستن هيچ يك معيارى براى برترى و عزت نفس نيست، كسانى كه گمان مى كنند همين اندازه كه اظهار ايمان كنند در صف مؤمنان قرار مى گيرند و در آخرت همنشين پيامبران و شهدا خواهند بود؛ سخت در اشتباهند.

عدّه اى در رفاه و آسايشى قرار مى گيرند كه از هر نظر آلوده است، وسوسه هاى فساد انگيز از هر طرف آنها را محاصره مى كند، آزمون بزرگ آنان اين است كه در چنين فضايى همرنگ محيط نشوند و اصالت و پاكى خود را حفظ كنند.

گروهى در فشار محروميت قرار مى گيرند، در حالى كه مى بينند اگر حاضر به معامله سرمايه هاى فطرى و دينى خود شوند، فقر و فلاكت به سرعت درهم مى شكند امّا به بهاى از دست دادن ايمان و تقوا و عزّت و شرف، راحتى مى خرند.

خداوند متعال در سوره جن، نعمت آب را وسيله اى براى آزمايش جنّيان و انسان ها قرار داده و فرموده است:

وَ أَلَّوِ اسْتَقمُواْ عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنهُم مَّآءً غَدَقًا* لّنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَ مَن يُعْرِضْ عَن ذِكْرِ رَبّهِ يَسْلُكْهُ عَذَابًا صَعَدًا» «1»

و اگر [انس و جن ] بر طريقه حق پايدارى كنند حتماً آنان را از آب فراوانى سيراب خواهيم كرد* تا آنان را در زمينه فراوانى نعمت بيازماييم و كسى كه از ياد پروردگارش روى برگرداند، او را در عذابى بسيار سخت و روز افزون درخواهد آورد.

بنابراين يكى از اسباب مهم امتحان الهى وفور نعمت است و گاهى آزمايش به وسيله نعمت از آزمايش با بلا و عذاب سخت تر و پيچيده تر است؛ زيرا طبيعت نعمت زياد، سستى و تنبلى و غفلت و غرق شدن در لذّت ها و شهوات است. و اين همان چيزى است كه انسان را از خدا دور مى سازد و ميدان را براى فعاليّت شيطان آماده مى كند. تنها كسانى از آثار نامطلوب نعمت فراوان در امان بمانند كه پيوسته به ياد خدا باشند و خانه قلب را از نفوذ شياطين حفظ كنند.

جوشش چشمه ها و بارش باران وسيله آزمايش بندگان است، اگر با ناشكرى و كفران نعمت به خاطر گناهان به ويژه ضايع كردن حق اللّه باشد؛ قهر خداوند فراگير مى شود و بلاها و مشكلات آسمانى و زمينى همگان را گرفتار مى سازد و سپس از هيچكس كارى برنمى آيد.

دستِ قدرت خداوند در تغيير قوانين هستى باز است؛ امّا احتمال بروز خطر يا كمبودها براى دورى از بى تفاوتى و غفلت حتمى است كه حق تعالى مى فرمايد:

قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ ءَامَنَّا بِهِ وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِى ضَللٍ مُّبِينٍ* قُلْ أَرَءَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَآؤُكُمْ غَوْرًا فَمَن يَأْتِيكُم بِمَآءٍ مَّعِينِ» «2»

بگو: اوست رحمان، به او ايمان آورديم، و بر او توكل كرديم، پس به زودى خواهيد دانست چه كسى در گمراهى آشكار است.* بگو: به من خبر دهيد اگر آب مورد بهره بردارى شما [چون آب رودها، چشمه ها، سدها و چاه ها] در زمين فرو رود [تا آنجا كه از دسترس شما خارج گردد] پس كيست كه برايتان آب روان و گوارا بياورد؟!

پس در تنگنا يا آسايش قرار گرفتن آدمى به ويژه در مادّيات دنيوى جز مصلحت و خير براى او فايده اى ديگر منظور نشده است و آنچه به او رسيده قسمت بريده شده اوست.

امام على عليه السلام مى فرمايد:

كَمْ مِنْ مُتْعِبٍ نَفْسَهُ مُقْتَرٍ عَلَيْهِ وَ مُقْتَصِدٍ فِى الطَّلَبِ قَدْ ساعَدَتْهُ الْمَقاديرُ. «3»

بسا كسى كه در طلب روزى خود را به رنج مى افكند امّا در سختى و تنگدستى به سر مى برد و بسا كسى كه در طلب روزى ميانه روى مى كند و دست تقدير او را يارى مى رساند.

امام صادق عليه السلام در پندش به مردى كه نگران رزق خويش بود؛ فرمود:

إِنْ كانَ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى قَدْ تَكَفَّلَ بِالرِّزْقِ فَاهْتِمامُكَ لِماذا وَ انْ كانَ الرِّزْقُ مَقْسُوماً فَالْحِرْصُ لِماذا ... «4»

اگر خداوند بلند مرتبه روزى تو را به عهده گرفته است پس اندوه تو براى چيست؟ و اگر رزق قسمت شده، آزمندى تو براى چيست؟

امام صادق عليه السلام از حضرت على عليه السلام درباره كسانى كه در طلب رزق نقشه ها به كار مى بندند تا زيركى نشان دهند و يا ضعف و زيان خود را از فقر و تهيدستى بپوشانند نقل مى فرمايد:

كانَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ عليه السلام كَثِيراً ما يَقُولُ: إِعْلَمُوا عِلْمَاً يَقيناً أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ يَجْعَلْ لِلْعَبْدِ وَ إِنْ اشْتَدَّ جَهْدُهُ وَ عَظُمَتْ حيلَتُهُ وَ كَثُرَتْ مُكايَدَتُهُ أَنْ يَسْبِقَ ما سُمِّىَ لَهُ فِى الذِّكْرِ الْحَكِيمِ وَ لَمْ يَحُلْ مِنَ الْعَبْدِ فِى ضَعْفِهِ وَ قِلَّةِ حِيلَتِهِ أَنْ يَبْلُغَ ما سُمِّىَ لَهُ فِى الذِّكْرِ الْحَكِيمِ. أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَنْ يَزْدادَ امْرُؤٌ نَقيراً بِحِذْقِهِ وَ لَمْ يَنْتَقِصِ امْرُؤٌ نَقيراً لِحُمْقِهِ فَالْعالِمُ لِهذا الْعامِلُ بِهِ أَعْظَمُ النَّاسِ راحَةً فى مَنْفَعَتِهِ وَ الْعالِمُ لِهذَا التَّارِكُ لَهُ أَعْظَمُ النَّاسِ شُغُلًا فِى مَضَرَّتِهِ. «5»

سرور مؤمنان بارها مى فرمود: به يقين بدانيد كه خداى تعالى اجازه نمى دهد؛ بنده بر آنچه در قرآن حكيم برايش مقدّر شده پيشى گيرد هر چند سخت بكوشد و با تمام توان چاره انديشد و ترفند زند و همچنين بنده بر آنچه در قرآن حكيم برايش نوشته شده بر ناتوانى و كمى تدبيرش جدايى نيفكند. اى مردم! هيچ انسانى، با هوش و ذكاوت خود نمى تواند پشيزى در روزى خود پديد آورد و هيچ نيازمندى به سبب كم هوشى او پشيزى كاسته نشود؛ پس داناى به اين نكته كه به آن عمل كند بيش از همه مردم به راحتى سود برده است و دانايى كه آن را رها كند بيش از همه مردم زيان ديده است.

در دعاى اول كتاب به طور بسيار مفصّل در باب رزق و روزى و اين كه وسعت و تنگى رزق بدون شك از امتحانات الهى است، و مسئله روزى از جانب حضرت حق ضمانت شده چنانكه در قرآن به طور مكرّر آمده، و نيازى به روى آوردن به دست مردم و آلوده شدن به حرام نيست، و در دعاهاى ديگر در باب يقين صادقانه و اطمينان داشتن به حق، و بريدن طمع از غير او مسائل بسيار مهم و مفصّلى گذشت، در توضيح اين دعا نياز به تكرار آن مطالب نيست، از اين جهت به ترجمه جملات ملكوتى آن اكتفا شد.

(فيض كاشانى)

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- جن (72): 16- 17.

(2)- ملك (67): 29- 30.

(3)- الكافى: 5/ 81، حديث 6؛ بحار الأنوار: 100/ 35، باب 2، حديث 69.

(4)- بحار الأنوار: 75/ 190، باب 23، حديث 1؛ الأمالى، شيخ صدوق: 7، حديث 5.

(5)- الكافى: 5/ 81، حديث 9؛ بحار الأنوار: 74/ 408، باب 15، حديث 38؛ تحف العقول: 155.