از ویژگی‌های ممتاز جامعه قرآنی، تعاون و همیاری است. وقتی جامعه نیازمندی‌هایی داشته باشد و به نوعی یا انواعی از مشکلات گوناگون مادی و معنوی، فردی و اجتماعی گرفتار و دست به گریبان باشد، در این صورت است که مردم باید با تشریک مساعی به یاری یکدیگر برخیزند و با یاری و کمک به یکدیگر برای تأمین نیازها و حل مشکلات جامعه اقدام کنند: «وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ »؛ «و در هر كار خیر و تقوا یكدیگر را یارى دهید و بر گناه و تجاوز همكارى نكنید، و از خدا پروا نمایید، كه همانا خداوند سخت كیفر است». (1)
همکاری
تعاون و همیاری در تمامی عرصه‌های مادی، معنوی و نیز فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، علمی، حقوقی، قضایی و ... می‌باشد و محدود به قلمرو خاص و مسائلی ویژه نیست.
به تعبیر قرآن هر آنچه بر آن «برّ» و «تقوا» اطلاق گردد و در مقابل «اثم» و «عدوان» باشد؛ صادق است. بنابراین هر وقت و در هر جای جهان اسلام، مشاهده و یا شنیده شود که مسلمانی نیازمند و یا گرفتار است، باید دیگر مسلمانان به یاری او بشتابند و نیازهای او را تأمین و مشکلات وی را حل کنند.
مبنا و خاستگاه تعاون و همیاری
از نظر قرآن سه موضوع، مبنا و خاستگاه تعاون و همیاری است:
1. ایمان؛ یعنی اعضای جامعه قرآنی به دلیل اینکه به تعالیم قرآن ایمان دارند و دارای ایدئولوژی واحد الهی می‌باشند، در برابر همدیگر احساس مسئولیت شدیدی می‌کنند و در کنار نیازمندی‌های دیگر اعضای جامعه و مشکلات آنها بی‌تفاوت نیستند.
2. حاکمیت اصل اخوت و برادری در جامعه؛ چنان‌که برادر نسبت به برادر خود بی‌تفاوت نبوده و احساس مسئولیت شدید دارد.
3. با فرمان صریح و روشن «وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى»(2) تعاون و همیاری در ردیف دیگر فرامین و واجبات الهی و شرعی یاد شده و مبنا و خاستگاه سوم این فرضیه می‌باشد. (3)
هر وقت و در هر جای جهان اسلام، مشاهده و یا شنیده شود که مسلمانی نیازمند و یا گرفتار است، باید دیگر مسلمانان به یاری او بشتابند و نیازهای او را تأمین و مشکلات وی را حل کنند
4. تعاون و همیاری در امور «بر» و نیکوکاری از دیدگاه قرآن، عام و مطلق است؛ ولی برخی از مصادیق آن و نیز برخی از گروه‌هایی که باید به صورت ویژه تحت پوشش قرار گیرند، اختصاصاً نام برده شده است: « لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاكِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّآئِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَـئِكَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَـئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ»؛ «تنها این كه روى هاى خود را (براى عبادت) به سوى مشرق و مغرب بگردانید نیكى نیست، و لكن نیكى حقیقى (ایمان و رفتار) كسى است كه به خداوند و روز آخرت و فرشتگان و كتاب (آسمانى) و پیامبران ایمان آورد (به مبدأ و معاد و اصول اعتقادى میان آن دو ایمان آورد) و مال خود را با آنكه آن را دوست (و بدان نیاز) دارد روى محبت خدا به خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان و سائلان و در (راه آزادى) بردگان بدهد و نماز را برپا دارد و زكات بپردازد، و (وفاى) وفاداران به پیمان خویش آن گاه كه پیمان بندند و به ویژه (استقامت) شكیبایان در سختى مالى و ضرر جسمى و هنگام جهاد است. آنها هستند كه راست گفته اند و آنها هستند كه پرهیزكارند. (و بالجمله نیكى در سه بعد اعتقادى و عملى و اخلاقى است.»(4)
با فرمان صریح و روشن «وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى» تعاون و همیاری در ردیف دیگر فرامین و واجبات الهی و شرعی یاد شده و مبنا و خاستگاه سوم این فرضیه می‌باشد
خداوند ضمن ستایش از ابرار (نیکوکاران) و نمایاندن سرنوشت و جایگاه بلند آنان در آخرت، مصادیق کامل دیگری را بیان و چنین توصیف کرده است: «إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا * عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا * یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخَافُونَ یَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا * وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلَا شُكُورًا * إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا * فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْیَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا * وَجَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِیرًا»؛ «به یقین ابرار و نیكان از جامى مى نوشند كه با عطر خوشى آمیخته است؛ چشمه اى كه بندگان خدا از آن مى نوشند و [به دلخواه خویش] جاریش مى كنند [همان بندگانى كه] به نذر خود وفا مى كردند و از روزى كه گزند آن فراگیرنده است، مى ترسیدند و به [پاس] دوستى [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراك مى دادند؛ ما براى خشنودى خداست كه به شما مى خورانیم و پاداش و سپاسى از شما نمى خواهیم؛ ما از پروردگارمان از روز عبوسى سخت هراسناكیم؛ پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت و شادابى و شادمانى به آنان ارزانى داشت و به [پاس] آنكه صبر كردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد»(5)
مفسران معتقدند آیات یاد شده در شأن امام علی (علیه السلام)، حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) نازل شده است. (6)
پی‌نوشت ها:
1. مائده: 2.
2. همان.
3. ر.ک: ویژگی‌های جامعه قرآنی، ص 79 ـ 82.
4. بقره: 177.
5. انسان: 12 – 5.
6. مجمع‌البیان، ج 9، ص 260.
زهرا رضاییان
بخش قرآن تبیان
منبع : تبیان
