هدايت الهى
تبيين هدايت تكوينى و تشريعى
يزد، مسجد حضيره محرم 1380
الحمدلله رب العالمين و صلّى الله على جميع الانبياء والمرسلين و صلّ على محمد و آله الطاهرين.
يكى از مسائل بسيار مهمى كه در آيات قرآن مجيد و در سوره هاى اين كتاب مطرح است، مسأله هدايت است؛ هدايت را پروردگار بزرگ عالم بر عهده خود مى داند، چرا كه او موجودات را آفريده است، و او عالم به ظاهر و باطن موجودات و آگاه به مصالح زندگى موجودات است.
در قرآن مجيد مى فرمايد:
« أَعْطَى كُلَّ شَىْ ءٍ خَلْقَهُ »[1]
وجود و موجوديت و آفرينش همه موجودات را به آنها عطا كرد، و وقتى هر موجودى لباس هستى پوشيد، او را به جانب يك حيات سالم هدايت كرد، يك زندگى پاك. هدايت او به دو صورت انجام گرفت؛ هدايت تكوينى و هدايت تشريعى. مجموعه اى از حقايق را در وجود موجودات عالم قرار داد كه موجودات، با عنايت او، بر اساس آن حقايق، به سوى زندگى مخصوص به خود كه يك زندگى پر بركت و پر منفعت است حركت كنند، تا وقتشان در اين عالم تمام شود، كه اين هدايت را تكوينى گويند.
اما هدايت تشريعى او، عبارت از يك سلسله برنامه ها، قوانين و مقررات فقهى و اخلاقى است، كه در آيات قرآن مجيد و به زبان انبيا و امامان با كرامت بيان كرده است، و از بندگانش خواسته كه با اختيار و اراده و انديشه، خود را در همه حركات عملى و روحى، با اين قوانين و مقررات هماهنگ كنند، تا يك زندگى سالمى نصيب آنها بشود.
تأمين سعادت آخرت در دنيا
زندگى اى كه در قرآن مجيد مى فرمايد، پر از امنيت و همراه با سلامت است؛ و اين زندگى پر از امنيت و همراه با سلامت، سازنده حيات دائمى عالم آخرت است. حرف قرآن مجيد اين است كه بدون زندگى پاك و سالم در اين دنيا، زندگى پاك و سالم براى آخرت مقدور نيست.زيرا در آخرت هم هر چه هست نتيجه زندگى او در دنياست.
اصلاً ذات حق بناى چنين كارى را ندارد و نداشته است. او پايه هاى زندگى سالم و پاك را در قيامت، در زندگى پاك و سالم دنياى مردم مى داند. چنانچه خرابى فردا را هم از خرابى امروز مى داند:
« وَ مَن كَانَ فِى هَـذِه أَعْمَى فَهُوَ فِى الْأَخِرَةِ أَعْمَى »[2]
كسى كه اينجا در تاريكى و كوردلى و پستى و فرومايگى و لجن زار گناه زندگى كرده، در قيامت هم در تاريكى و پستى و خوارى و كوردلى و عذاب زندگى خواهد كرد، اين چيزى است كه خود شخص براى خود فراهم كرده است.
اما هدايت پرودگار، در موجودات غير انسانى، مثل مجموعه آسمانها، ستارگان، خورشيدها، منظومه ها، كهكشانها، همه را در قرآن مجيد مى فرمايد:
« وَ أَوْحَى فِى كُلِّ سَمَآءٍ أَمْرَهَا »[3]
در تك تك موجودات آسمانى، هدايت من جارى شد. حركات، نظم، حجم و فاصله آنها، مدت درنگ آنها در ظرف آفرينش، به زلف وحى من گره خورده است. اين وحى و هدايت من است كه تمام آسمانها را در مسير معين خودشان قرار داده و آنها را مى گرداند، و بر اساس همين هدايت است كه از اين مجموعه جز منفعت ظهور نمى كند.
براى روشن شدن اين نظم و حكمت و عدالت و منفعت و سود كه همگى محصول هدايت پروردگار است، بايد به كتابهاى متعددى مراجعه كنيد، چند نمونه از اين كتاب ها را جهت استفاده بيشتر معرفى مى كنم تا ببينيد كه برنامه آسمانها چقدر شگفت انگيز بوده و هدايت در اين عالم چه كرده است.
معرفى چند كتاب در هدايت تكوينى عالم
كتاب «از جهان هاى دور»، كتاب «نجوم بى تلسكوپ»، كتاب «الهيئة و الاسلام»نوشته مرحوم آيت الله سيد هبة الدين شهرستانى، كتاب «نهج البلاغه و آسمان»، كتاب «افق دانش»، كتاب «خدا در طبيعت» نوشته فلاماريون، اهل فرانسه، كتاب «پيدايش و مرگ خورشيد»، كتاب «پيدايش زمين»، كتاب «يك، دو، بى نهايت» كه البته اين كتابها گوشه اى از اوضاع هدايتى عالم را بيان مى كنند.
ببينيد چقدر عالم منظم است، و هدايت الهى با آفرينش چه كرده است، كه منجمان وقتى مى خواهند تحويل سال را حساب كنند، ثانيه را هم منظور مى كنند، يعنى يافته اند كه حركات تمام ستاره ها، خورشيدها و ماه ها از هر ساعتى منظم تر است. خورشيد با اين حجم عظيمى كه يك ميليون و سيصد هزار برابر زمين است، وقتى كه مى خواهند حساب كنند كه چه وقت يك سالش تمام مى شود، ثانيه را هم حساب مى كنند، چون مى دانند كه او در برنامه اش كمتر از ثانيه هم پس و پيش نخواهد شد.
اين هدايت حق است كه در سوره مباركه «دخان» و «يس» مى فرمايد، البته در سوره هاى متعدد قرآن مجيد بيان مى كند كه اين مجموعه عالم در آغوش هدايت پروردگار است، و اگر يك لحظه، دست هدايت را از روى آنها بردارد، اين مجموعه در هم مى ريزد و دچار خرابى و فساد و نابودى مى شود.
نمونه هايى از هدايت تكوينى در قرآن
هدايت خدا در گياهان؛ در سوره مباركه واقعه مى فرمايد:
« ءَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّ رِعُونَ »[4]
زارع واقعى شما هستيد يا من؟ شما غير از اين كه زمين را شخم بزنيد و در وقت معين آب بدهيد، ديگر چه كار مى كنيد؟ چه كسى دانه را در زير زمين مى شكافد؟ چه كسى از دانه يك ريشه بيرون مى آورد و تبديل به ساقه و گياه كامل مى كند؟![5]
مگر نه اين است كه دانشمندان مى گويند: جاذبه زمين هر چيزى را به طرف خودش مى كشد، ما هر چيزى را رها كنيم، به سمت زمين برمى گردد. چه كسى به گياه مى گويد بر خلاف جاذبه زمين ساقه را بالا ببر؟ كارى به جاذبه نداشته باش؟ ريشه را به پايين بده، ولى تنه ات را به بالا و به طرف آسمان ببر.
چه كسى هدايت مى كند؟ از تنه شاخه را بيرون مى دهد؟ از جاى مختلف شاخه ها برگ بيرون مى دهد؟ به برگ رنگ مى دهد؟ از شاخه، شكوفه هاى رنگارنگ بيرون مى آورد؟ شكوفه را با يك دنياى عظيمى در ازدواج گرده هاى نر و مادينه تبديل به انواع ميوه ها، با انواع رنگ ها و مزه ها و ويتامين ها مى كند؟
در قرآن مى پرسد: زارع شما هستيد يا من؟ شما چه كار مى كنيد؟ چه كسى به درخت مى گويد به اين محل معين كه رسيدى بايست و بالاتر نرو؟ اين هدايت خداوند است. اگر درختها از زمانى كه رشد مى كنند، رشدشان را ادامه بدهند، هر درختى هزاران متر خواهد شد، و براى چيدن ميوه چقدر به زحمت مى افتاديم.
چه كسى درختان را هدايت مى كند كه در جاى معينى، رشد خود را متوقف كرده و بايستند، كه بندگان من به شما دسترسى داشته باشند و ميوه هاى شما را بخورند.
چه كسى هدايت گر نباتات است. كسى تخم قارچ را نمى پاشد، به قارچ هم مى گويد كه كجا رشد كن، يا كنار جلبكها بيرون بيا، از سبزينه آنها استفاده كن، يا به تنه درختها بچسب. چه كسى است كه بين جلبك و قارچ، ارتباط برقرار كرده؛ به قارچ مى گويد از اضافه سبزينه جلبك استفاده كن، و به اندازه هم بخور. اين هدايت است.
نه چندان بخور كز دهانت برآيد
نه چندان كه از ضعف جانت برآيد[6]
هدايت تكوينى در حيوانات
دنياى عجيب مورچه ها
و اما حيوانات؛ كدام حيوان را من بگويم كه چگونه در تصرف هدايت پرورگار است؟ يكى از عظيم ترين كشورها در كره زمين، كشورهايى است كه مورچه ها زير زمين مى سازند، سه طبقه. يك كشور به تمام معنا كامل، طورى هم مى سازند كه اگر بيابان پر از باران و سيل و برف بشود، آب نتواند وارد لانه بشود.
در باز است، ولى باران و سيل نمى تواند وارد لانه بشود. يك طبقه مركز كارگران مملكت است، يك طبقه مركز تربيت نوزدان، يك طبقه هم محل دفن اموات. هر مورچه اى كه بيرون بميرد، مورچه ها با احترام او را مى برند و طبقه سوم دفنش مى كنند. اين ها را چه كسى به آنها آموخته است؟ هنوز بشر كنسرو سازى غذا را نتوانسته است مانند مورچه كامل انجام دهد.[7]
اين پينه دوزها (كفشدوزك) را مى گيرد ـ حيوانات ريز كوچكى كه پر قرمز و خال خال سياه دارند ـ يك نيش به اندازه معين به اين حيوان مى زند. زهرى وارد بدن اين حيوان مى كند كه نه حيوان بميرد، و نه هوشيار بماند؛ نيروى حيوان را كم مى كند، ديگر نمى تواند بپرد، آن وقت در صحرا او را مى چراند، پروار كه شد، به لانه مى آورد و او را مى كشد. گوشت او را كنسرو مى كند، شش ماه نگه مى دارد كه در زمستان مصرف كند. در حالى كه گوشت آن خراب نمى شود.
براى سرما و گرماى لانه، برگ مى برد و در لانه پنجره درست مى كند، و اين پنجره را با يك نظم معين باز و بسته مى كند، تا تهويه مطبوعى را براى كل مورچه ها ايجاد مى كند. اين هدايت خدا است.
نمونه هايى از عجايب خلقت
موريانه عجيب تر از مورچه، و زنبور عجيب تر از او است. كتابى را خريدم كه نوشته خارجى ها بود و عكس حيوانى را در آن كتاب چاپ كرده بود، نوشته بود: اين حيوان از خرگوش كوچك تر است و براى دفاع از خود شاخ، زهر، قدرت بدنى ندارد. گوشت خوشمزه اى هم دارد كه دشمن زياد دارد، ولى خدا چه اسباب دفاعى در او قرار داده است؟ دشمن شناسى به او داده است. اين همه حيوان در اطراف او هستند، از كنار آنها راحت رد مى شود، ولى دشمنش را كه ببيند، فورا مى شناسد، در هفت الى هشت مترى دشمن، دويست و بيست ولت برق در بدنش توليد مى كند، و اين ولتاژ را مى دهد طرف دشمن و دشمن را خشك مى كند.
كارخانه برق در كجاى بدن اين حيوان است؟ سيم كشى ها، چرخهاى كارخانه، آهن رباها، تأمين الكتريسيته، كجا است؟ با چه موادى؟ اين كارخانه روشن مى شود؟ با گاز، با نفت كوره، با بنزين؟ اين كارخانه برق كجاى بدن اين حيوان است؟ و اين حيوان چگونه براى شكار دشمن هدايت شده است؟ چرا براى بقيه حيوانات دويست و بيست ولت برق بيرون نمى دهد؟ و چطور اين برق خودش را خشك نمى كند؟ اين هدايت الهى است.
پی نوشت ها:
[1] ـ طه 20 : 50؛ «آفرينش [ ويژه ] او را [ آن گونه كه سزاوارش بود ] به وى عطا كرده.»
[2] ـ اسراء 17 : 72؛ «و كسى كه در اين دنيا كوردل باشد ، در آخرت هم كوردل و گمراه تر است .»
[3] ـ فصلت 41 : 12؛ «و در هر آسمانى كار آن را وحى كرد.»
[4] ـ واقعه 56 : 64؛ «آيا شما آن را مى رويانيد ، يا ما مى رويانيم ؟»
[5] ـ ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن: 24/171؛ «از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده كه فرمودند: نگويد البتّه يكى از شما كه من زراعت كردم، بلكه بگويد بذر افشاندم و كشت كردم. « لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ » يعنى اگر ما مى خواستيم قرار مى داديم اين كشت و بذر شما را حُطاماً يعنى گياهى كه نه در طعام بكار رود و نه در غذا.»
[6] ـ سعدى شيرازى.
[7] ـ شگفتى هاى آفرينش، ترجمه توحيد مفضل: 104 [مورچه، شير مگس، عنكبوت وسرشت آنها]
«مفضّل مى گويد: عرض كردم: آقاى من! در باره زندگى چهارپايان نكاتى فرموديد كه هر كه اهل و سزاوار است درس عبرت مى گيرد، حال در باره مورچه ريز و درشت و پرنده بفرماييد. حضرت عليه السلام فرمود: در صورت كوچك مورچه بنگر آيا در آنچه كه به مصلحت اوست و به آن نيازمند است كمبودى مشاهده مى كنى؟ جز حكمت آفرينشگر در ريز و درشت آفرينش، اين حكمت و تقدير حساب شده در آفرينش اين حيوان ريز از كجا سرچشمه مى گيرد؟ در زندگى «مور» و همكارى انبوه آنها در گردآورى روزى و آماده كردن آن نيك بنگر. بنگر هنگامى كه دسته اى از آنها دانه ها را به محلّ مرتفعى مى برند و ذخيره مى سازند انسان به ياد تلاش مردم در انتقال غذا به خانه مى افتد، بلكه مور در اين كار بيش از انسان كمر همّت مى بندد و جدّ و تلاش دارد. نمى بينى همانند انسانها نيز در حمل و انتقال دانه و غذا به لانه، يك ديگر را يارى مى دهند؟ آنها دانه را به دو نيم مى كنند تا دانه در لانه سبز نشود و كارشان را خراب نكند، اگر آبى به دانه ها رسيد، آنها را بيرون مى آورند و خشك مى گردانند. نيز موران جز در جاهاى بالا و بلند مسكن و لانه نمى گزينند تا مبادا آب در آن ريزد و غرقشان سازد.
اينها همه نه از سر انديشه و عقل و شعور كه از غريزه و سرشتى است كه خداى جلّ و علا به خاطر مصلحت در آنها نهفته است.»
ادامه دارد . . .
منبع : پایگاه عرفان
