بهداشت در نظام خانواده
ارزش نظافت و بهداشت در اسلام
به هنگامى كه مقدمات ازدواج پايان گرفت، و زن و شوهر جوان با كمال عشق و علاقه، زندگى خود را شروع كردند، بايد به امورى كه در
زندگى جنبه زيربنائى دارد توجه كنند، و نسبت به آن امور از بى تفاوتى و سستى و تنبلى و غفلت، جداً پرهيز نمايند.
از جمله آن امور مسئله بهداشت و نظافت در تمام شئون زندگى است.
بدن، موى سر، دهان و دندان، لباس، فرش، وسائل زندگى، بخصوص وسائل آشپزخانه، و هر آنچه كه با زندگى روزمرّه در ارتباط است، بايد از نظر بهداشتى مورد توجه دقيق قرار بگيرد.
عده اى از زوج هاى جوان در ابتداى زندگى از توجه به نظافت و بهداشت غافلند، و تنها به خورد و خوراك و بهره گيرى از لذات ظاهرى قناعت مى كنند، و از نظم و انضباط و پاكى و پاكيزگى در زندگى آنان خبرى نيست، اين بى خبرى را فطرت سليم، و عقل فعال، و آئين الهى تحت هيچ عنوانى نمى پذيرد، بلكه از آن هم نفرت شديد دارد، علاوه بر اين ممكن است اين بى تفاوتى و بى توجهى در طول زمان حاكم بر فضاى حيات شود، و خانه و اهل خانه را از نظر سلامت، نسبت به همه امور ظاهرى و باطنى تهديد نمايد، و بخصوص بر وضع فرزندان اثر نامطلوبى بگذارد، و آنان را تبديل به موجودى بى تفاوت، كودن، بيمار، ذليل، ضعيف و سربار جامعه كند، و وجودشان زمينه پذيرش رذالت و دنائت، و انواع مفاسد و معاصى گردد.
خداوند مهربان در قرآن مجيد، نسبت به آنان كه طهارت ظاهر و باطن را رعايت مى كنند، و به بهداشت تن و روان توجه دارند، و عرصه گاه جسم و جان را از تمام آلودگيها پاك نگاه مى دارند، اعلام عشق و محبت نموده:
انَّ الله يُحِبُّ التَّوّابينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرينَ.
همانا خداوند اهل توبه و انابه و پاكى و پاكيزگى را دوست دارد.
مكتب اسلام و به عبارت ديگر مدرسه نبوت و امامت، و به تعبير ديگر آئين وحى كه در قرآن كريم و سخنان نبى اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم)، و اهلبيت آن حضرت يعنى امامان معصوم تجلّى دارد، و در توجه به پاكى و پاكيزگى و طهارت و بهداشت در تمام زمينه هاى زندگى، در ميان تمام مكتب ها بى نظير، و قوانين بهداشتى اين مدرسه
آسمانى كه بيش از پنج هزار قانون است و قسمتى از آن در جلد اول و دوم كتاب وسائل الشيعه آمده، فوق تمام قوانين بهداشتى، و از نظر ظرافت و لطافت و ترغيب و تشويق به رعايت آنها، فوق العاده شگفت آور است.
اسلام عزيز نزديك به پانزده عامل را به عنوان عامل طهارت و پاكيزگى، و وسيله پاك كننده معرفى كرده، كه چنين سياق و روشى در هيچ يك از مكاتب موجود در جهان ديده نمى شود.
اسلام آلوده ماندن، و آلوده كردن، و فراهم آوردن زمينه آلودگى را در بسيارى از موارد حرام اعلام كرده، و مرتكب آن را بزهكار، و مستحقّ عذاب الهى در روز قيامت مى داند.
آب جارى، آب چاه، آب چشمه، آب باران، آب راكدى كه هر يك از طول و عرض و عمق آن سه وجب و نيم باشد، آب قليلى كه از بالا روى شيئى نجس بريزد و به اندازه پاك كردن شيئى نجس باشد، زمينى كه همراه با خاك است، نور مستقيم خورشيد، آتش، تغيير جنس آلوده به حالت ديگر، هر كدام در جاى خود و در محل تعيين شده از مطهرات هستند.
رسول الهى (صلى الله عليه وآله وسلم) در چند روايت بسيار مهم به ارزش پاكيزگى و طهارت اشاره فرموده، كه به نظر هر صاحب نظرى از عجائب مسائل اسلامى است:
الطَّهُورُ شَطْرُ الْايمانِ.
تميزى و پاكى، و ايجاد طهارت و پاكيزگى نصف ايمان است.
چه اندازه عجيب است كه نصف ايمان تمام مسائل اخلاقى و عملى و نصف ديگر آن تميزى و توجه به پاكى و طهارت است!!
أَوَّلُ ما يُحاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ طَهُورُهُ.
اول چيزى كه در قيامت و دادگاه عدل حق، نسبت به آن از انسان حساب مى كشند تميزى و طهارت و پاكى اوست.
رسول خدا در مسئله بهداشت دهان و دندان، موى سر و صورت، لباس و پوشاك، خانه و اثاث خانه، كوچه و خيابان، شهر و ديار و حتى نسبت به اموات بسيار بسيار حساس، و از تمام مردم جهان در رعايت بهداشت و پاكيزگى برتر بودند.
دستور او به اينكه اموات را با آب سدر و آب كافور، و آب خالص بشويند، و مواضع سجده را كافور گذاشته و قبر را عميق تر حفر كنند، و در چيدن لحد و ريختن خاك نظم و انضباط را مراعات نمايند، تا با متلاشى شدن بدن ميّت در قبر، و تركيبش با خاك و كافور، تمام اصول بهداشت جهت شهر و ديار و زندگان رعايت گردد، از عجايب دستورات، و شگفتى هاى دانش وبينش آن انسان والا و برتر است.
حدّ رعايت پاكى ظاهر و باطن در آن وجود مبارك به اندازه اى بالا بود، كه معصومى چون اميرالمؤمنين (عليه السلام)، كه علم و بصيرت او تجلّى دانش و حكمت و علم حضرت حق بود، آن حضرت را به عنوان اطيب و اطهر معرفى كرد، و از تمام مردم جهان خواست، كه وجود مقدس او را در انواع پاكى ها و طهارت جسم و جان سرمشق و الگوى خود قرار دهند.
فَتَأَسَّ بِنَبِيِّكَ الْاطْيَبِ الْاطْهَرِ (صلى الله عليه وآله وسلم) فَإِنَّ فيهِ أُسْوَهً لِمَنْ تَأَسّى ...
به پيامبرت كه نيكوترين و پاكيزه ترين موجود در تمام جهان هستى است، اقتدا كن، همانا در وجود مقدّس او در تمام شئون حيات، براى آنكس كه بخواهد به او اقتدا كند الگو و سرمشق هست.
رسول خدا فرمود:
إِنَّ اللّهَ طَيِّبٌ، يُحِبُّ الطَّيِّبَ، نَظيفٌ، يُحِبُّ النَّظافَهَ.
همانا خداوند نيكوست، نيكو را دوست دارد، پاكيزه است به پاكيزگى علاقه دارد.
رفعت و بلندى، ارزش و مقام پاكى و پاكيزگى تا كجاست، كه سخن از آن در رابطه با حريم ذات حق است.
اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود:
تَنَظَّفُوا بِالْماءِ مِنَ النَّتِنِ الرّيحِ الَّذى يُتَأَذّى بِهِ، تَعَهَّدُوا أَنْفُسَكُمْ فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ يُبْغِضُ مِنْ عِبادِهِ الْقاذُورَهَ الَّذى يَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ الَيْهِ.
خود را از بوى بدى كه موجب آزار ديگران است با آب، پاك و پاكيزه كنيد، نسبت به وجود خود متعهد باشيد، خداوند به بنده اى كه داراى آلودگى است، و مردم از نشستن كنار او عار و ننگ دارند، خشم و كينه دارد.
رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:
طَهِّرُوا هذِهِ الْاجْسادَ طَهَّرَكُمُ اللّهُ، فَإِنَّهُ لَيْسَ عَبْدٌ يَبيتُ طاهِراً إِلّا باتَ مَعَهُ مَلَكٌ فى شِعارِهِ، وَ لايَتَقَلَّبُ ساعَهً مِنَ اللَّيْلِ إِلّا قالَ: اللّهُمَّ اغْفِرْ لِعَبْدِكَ فَإِنَّهُ باتَ طاهِراً.
اين بدن ها را پاك كنيد، خداوند شما را پاك گرداند، همانا بنده اى نيست كه شب را پاك و پاكيزه به صبح برساند، مگر ملكى او را در اين پاكى همراهى كند، و ساعتى از شب نگردد مگر اينكه آن ملك بگويد: خداوندا بنده ات را در معرض مغفرت قرار بده كه او شب را به پاكى به صبح آورد.
رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:
بِئْسَ الْعَبْدُ الْقاذُورَهُ.
بد انسانى است، انسان آلوده و كثيف.
و نيز آن حضرت فرمود:
هَلَكَ الْمُتَقَذِّرُونَ.
آلودگان و مردمان كثيف هلاك شدند.
از جابر بن عبداللّه روايت شده: رسول خدا مردى را ديد ژوليده موى، به صورتى كه مويش به شكل بدى پراكنده بود، فرمود: هان آيا چيزى كه مويش را منظم كند و آرايش دهد نيافت؟
و ديگرى را ديد با لباس چرك و كثيف، فرياد زد هان، آيا آبى نيافت كه لباس آلوده اش را بشويد؟
حضرت باقر (عليه السلام) فرمود:
كَنْسُ الْبُيُوتِ يَنْفِى الْفَقْرَ.
جارو كردن خانه ها موجب زدودن فقر است.
امام ششم (عليه السلام) فرمود:
غَسْلُ الْاناءِ وَ كَنْسُ الْفِناءِ مَجْلَبَهٌ لِلرِّزْقِ.
شستن ظرفها، و جارو كردن آستانه خانه، باعث جلب رزق است.
اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود:
لا تُؤْوُوا التُّرابَ خَلْفَ الْبابِ فَإِنَّهُ مَأْوَى الشَّياطينِ.
خاكروبه منزل را پشت در خانه جمع نكنيد، همانا منزلگاه شياطين است.
لغت شيطان از شطن گرفته شده، و اين لغت به معناى خبيث و پليد و موجود موذى و همراه با شرّ است.
اين معجزه باعظمت و شگفت آور، محصول بينش رسول حق و اولياء الهى يعنى امامان معصوم شيعه است، كه چندين قرن قبل از وجود ميكروب، با استعمال لفظ شيطان يعنى موجود خبيث و پليد خبر داده اند.
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:
لا تُبَيِّتُوا الْقُمامَهَ فى بُيُوتِكُمْ، وَأَخْرِجُوها نَهاراً فَإِنَّها مَقْعَدُ الشَّيْطانِ.
آنچه از سفره مى ماند، و قابل مصرف كردن و خوردن نيست، نگذاريد تا شب در خانه بماند، آن را در همان روز روشن از خانه خارج كنيد، همانا مانده هاى در سفره كه غيرقابل مصرف است، نشستن گاه شيطان است.
و نيز آن حضرت فرمود:
تَنَظَّفُوا بِكُلِّ مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالى بَنَى الْاسْلامَ عَلَى النَّظافَهِ، وَ لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّهَ إِلّا كُلُّ نَظيف.
به هر چه كه قدرت و توان داريد به نظافت و پاكيزه كردن برخيزيد، همانا خداوند اسلام را بر نظافت بنا كرده، و وارد بهشت نمى شود مگر هر پاك و پاكيزه.
حضرت رضا (عليه السلام) فرمود:
مِنْ أَخْلاقِ الْانْبِياءِ التَّنَظُّفُ.
پاكيزگى از خُلق و خوى انبياء الهى است.
رسول حق به عايشه فرمود:
اغْسِلى هذَيْنِ الثَّوْبَيْنِ اما عَلِمْتِ انَّ الثَّوْبَ يُسَبِّحُ، فَإِذا اتَّسَخَ انْقَطَعَ تَسْبيحُهُ.
اين دو جامه را بشوى، آيا نمى دانى لباس تسبيح گوى حق است، چون آلوده شود و چرك گردد، تسبيحش قطع مى شود!!
با توجه به آيات قرآن در رابطه با عوامل پاك كننده، و پاكى و پاكيزگى، و عشق حضرت حق به نظافت و طهارت، و نيز با توجه به روايات بسيار مهم باب طهارت و نظافت، بر اهل خانه است، كه طهارت و پاكيزگى را در بدن و لباس خود، و اثاث منزل، و خود منزل و آستانه خانه، تا جائى كه در قدرت و توان آنان است رعايت كنند، و در اين زمينه مرد خانه بر اساس قاعده قرآنيه، كه تعاون بر نيكى و تقوا را وصيت و سفارش نموده، به همسرش در امر نظافت و پاكيزگى كمك كند، و بر زن خانه هم لازم اخلاقى است كه خانه و اثاث آن و لباس اهل خانه را پاك و پاكيزه نگهدارد، تا از اين راه شوهر خود را شاد، و موجب جلب خوشنودى حضرت حق شود، و سلامت اهل خانه تضمين گردد، و هيولاى درد و بيمارى، و رنج و ناراحتى با شكست مواجه گردد.
زن خانه به اين معنا توجه داشته باشد، كه قدم برداشتن براى امور منزل، و تدبير خانه، و فراهم آوردن زمينه آرامش و راحت اهل خانه، عبادت است، و در پيشگاه حضرت حق بدون شك مزد و اجر دارد.
بهداشت دهان و دندان
مسئله بهداشت دهان و دندان امروزه از مسائل بسيار مهم، و قابل توجه است.
اهل تخصص مى گويند، سلامت بسيارى از جوانب جسم، و شئون بدن، بخصوص دستگاه فوق العاده حساس گوارش بستگى به بهداشت دهان و دندان دارد.
دندانى كه حضرت حق به انسان عنايت فرموده، نعمتى بس سنگين، و عاملى بس مهم در حفظ سلامت آدمى است.
جويدن به وسيله دندان انجام مى گيرد، و اگر عمل جويدن به نحو مطلوب انجام گيرد ضامن تداوم كار طبيعى دستگاه گوارش، و در نتيجه عاملى براى دوام سلامت انسان است.
از جمله مواردى كه در ديگران ايجاد نفرت و اذيت مى كند بوى بد دهان است، و اين بوى بد كه گاهى از زنندگى خاصى برخوردار است محصول بى توجهى به بهداشت دهان و دندان، و نتيجه ماندن غذا در لابلاى دندان و زير لثه است.
بيمارى پيوره كه از بيماريهاى خطرناك، و نابودكننده دندان و لثه، و ريشه بسيارى از بيماريها از جمله بيمارى قلب است، نتيجه سوء بى توجهى به سلامت دهان و دندان است.
مردم اگر با مايه گذاردن اندكى از وقت، بعد از خوردن هر غذا، دهان خود را بشويند، و دندانهاى زيباى خويش را مسواك بزنند، و كمى آب نمك در دهان و كنار دندانها بگردانند، از طرفى به سلامت دهان و دندان و گلو كمك كرده، و از طرف ديگر از افتادن در مخارج سنگين براى بازگرداندن سلامتى به دندانها در صورت بى توجهى به آن در امان مى مانند، و ساليان بسيار بلكه تا لحظات آخر عمر در كمال آسايش، مى توانند از دندان خود استفاده كنند.
با اين كه طلوع خورشيد اسلام از سرزمينى بى آب و علف بود، و در محيطى كه ظهور كرد، در ميان مردمش از سواد خواندن و نوشتن، حتى در حدّاقل آن خبرى نبود، ولى براى حفظ سلامت مردم، در جهت بهداشت همه جانبه، از جمله بهداشت دهان و دندان قوانين و دستوراتى ارائه كرد، كه نشان از عظمت اين مكتب، و اهميت اين مدرسه مى دهد، و ثابت مى كند كه مبلّغ اين آئين، براى هدايت و رشد مردم از جانب خداوند مهربان مبعوث بوده، و دوازده پيشواى معصوم اين مكتب امامان برگزيده حق بودند.
به بخشى از دستورات پيشوايان دين، در زمينه بهداشت دهان و دندان توجه نمائيد:
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:
لَوْ لاانْ اشُقَّ عَلى امَّتى لَامَرْتُهُمْ بِالسِّواكِ مَعَ كُلِّ صَلاه.
اگر بر امّتم سختى و مشقت نداشت، هرآينه با هر نمازى آنان را امر به مسواك مى نمودم.
امام ششم (عليه السلام) فرمود:
مِنْ اخْلاقِ الْانْبِياءِ السِّواكُ.
مسواك زدن و رعايت بهداشت دندان از اخلاق انبياء الهى است.
امام باقر (عليه السلام) فرمود:
لَوْ يَعْلَمُ النّاسُ ما فِى السِّواكِ لَاباتُوهُ مَعَهُمْ فى لِحاف.
اگر مردم بدانند در مسواك چه منفعتى هست، هرآينه آن را از سر شب تا به صبح همراه خود به رختخواب مى بردند.
به حضرت صادق (عليه السلام) گفته شد:
اتَرى هذَا الْخَلْقَ كُلَّهُ مِنَ النّاسِ؟ فَقالَ: الْقِ مِنْهُمُ التّارِكَ لِلسِّواكِ.
آيا همه مردم انسانند؟ حضرت فرمود: آنان كه با مسواك سروكار ندارند رها كن.
رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:
ما زالَ جَبْرَئيلُ يُوصينى بِالسِّواكِ حَتّى خِفْتُ أَنْ أَدْرَدَ.
بطور دائم جبرئيل مرا به مسواك سفارش كرد، تا جائى كه ترسيدم اگر مسواك نكنم از داشتن دندان محروم گردم.
و در بيانى ديگر فرمود:
ما زالَ جَبْرَئيلُ يُوصينى بِالسِّواكِ حَتّى ظَنَنْتُ انَّهُ سَيَجْعَلُهُ فَريضَهً.
جبرئيل به نحو دائم مرا به مسواك سفارش كرد، تا جائى كه تصوّر كردم مى خواهد آن را واجب قرار دهد.
امام صادق (عليه السلام) فرمود در مسواك زدن دوازده خصلت است:
برنامه اى است دينى، پاك كننده دهان، روشنى بخش چشم، خوشنود كننده حق، سپيد كننده دندان، از بين برنده پوسيدگى، محكم كننده لثه، اشتها آورنده، برنده بلعم از دستگاه گوارش، زياد كننده قدرت حافظه، اضافه كننده خوبيها، و خوشحال كننده ملائكه.
در رابطه با شكل مسواك زدن، كه امروزه اطبّاى حاذق و متخصص بيماريهاى دهان و دندان مى گويند، بايد از عرض دندان و به آرامى و چند دقيقه مسواك زده شود. از رسول حق روايت بسيار مهمى رسيده، كه با توجه به زمان بعثت بايد گفت از معجزات علمى نبى اكرم است:
اسْتاكُوا عَرْضاً وَلاتَسْتاكُوا طُولًا.
مسواك را به عرض دندان بزنيد، از مسواك زدن به صورت طولى بپرهيزيد.
رسول حق هر شب سه بار مسواك مى زدند: قبل از خواب، بعد از خواب به وقتى كه مى خواستند قرآن قرائت كنند، و قبل از اينكه براى نماز صبح به مسجد بروند، و چون جبرئيل گفته بود با چوب اراك مسواك مى فرمودند.
نظم و انضباط و بهداشت در خوراك
دستگاه باعظمت گوارش، و دهان و دندان، و ميل به آب و نان و ساير نعمت هاى حق، از الطاف خداوند مهربان به انسان است.
در زمينه به دست آوردن مواد حلال، و شكل مصرف كردن آن، و برنامه هائى كه براى سلامت بدن، و در نهايت سلامت عقل و روان، و در نتيجه سلامت خانواده و جامعه صد در صد مؤثر است دستورات بسيار مهمى در قرآن كريم و روايات اسلامى آمده، كه به نظر مى رسد رعايت برخى از آن دستورات واجب شرعى، و برخى از آنها واجب اخلاقى، و قسمتى از آن دستورات مستحب مؤكّد است، سرپيچى از آن دستورات، كه در مدار واجب قرار گرفته حرام و موجب عذاب قيامت، و آنها كه مستحب مؤكّد است باعث زيان و خسارت، و ورشكستگى بدن، و آماده شدن جسم براى قبول بيماريهاست.
از اهمّ دستورات واجب، كه در قرآن مجيد آمده، تهيه كردن مال و منال براى ادامه حيات، و تأمين مسكن و پوشاك و خوراك از طريق حلال است.
يا ايّها الذين امنوا كلوا من طيّبات ما رزقناكم واشكروا للّه ان كنتم ايّاه تعبدون.
اى اهل ايمان از پاكيزه هائى كه نصيب شما كرديم تناول كنيد و شكر خدا را بجاى آوريد، اگر او را عبادت مى كنيد.
يا ايّها النّاس كلوا ممّا فى الارض حلالًا طيِّباً و لا تتّبعوا خطوات الشَّيطان انَّه لكم عدو مبين.
اى مردم، از آنچه در زمين حلال و پاكيزه است بخوريد، قدم جاى قدمهاى شيطان مگذاريد، همانا او دشمن آشكار شماست.
كلوا واشربوا ولاتسرفوا انَّه لايحب المسرفين.
بخوريد و بياشاميد، و از اسراف در خوردن و آشاميدن بپرهيزيد، همانا خداوند اهل اسراف را دوست ندارد.
در اين دستورات مسئله پاكيزه بودن، حلال بودن، و دورى از اسراف مطرح است.
تهيه كردن حلال، رعايت پاكيزه بودن غذا، واجب، و اسراف در مصرف حرام است.
بى توجهى به حلال، خوردن مواد حرام و خبيث و نجس و غيرپاكيزه، افتادن در دايره اسراف، همه و همه خلاف حق، و ستم بر خويش و ديگران، و بدون ترديد موجب عذاب و عقاب الهى است.
بر مرد خانه لازم است با تعاليم عاليه اسلام در اين زمينه آشنا شود، و آن را به خانه منتقل نمايد، تا محيط خانه و خانواده پاك بماند، و اهل آن خانه بتوانند طريق رشد و كمال را طى كنند، و براى خود و ديگران منابعى از خير و نيكى باشند.
زيان پرخورى
اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود:
كَثْرَهُ الْاكْلِ وَالنَّوْمِ يُفْسِدانِ النَّفْسَ، وَيَجْلِبانِ الْمَضَرَّهَ.
پرخورى، و زياده روى در خواب وجود انسان را فاسد مى كنند، و كشاننده ضرر و زيان به سوى آدمى هستند.
و نيز فرمود:
مَنْ كَثُرَ اكْلُهُ قَلَّتْ صِحَّتُهُ، وَ ثَقُلَتْ عَلى نَفْسِهِ مُؤْنَتُهُ.
سلامت پرخور اندك، و مخارجش سنگين و طاقت فرساست.
و فرمود:
كَثْرَهُ الْاكْلِ مِنَ الشَّرَهِ والشَّرَهُ مِنَ الْعُيُوبِ.
پرخورى از ميل و اشتهاى غيرطبيعى است، و اينگونه اشتها از عيوب و نوعى بيمارى است.
امام ششم (عليه السلام) فرمود:
لَيْسَ شَيْئٌ اضَرَّ لِقَلْبِ الْمُؤْمِنِ مِنْ كَثْرَهِ الْاكْلِ، وَ هِىَ مُورِثَهٌ شَيْئَيْنِ. قَسْوَهَ الْقَلْبِ، وَ هَيَجانَ الشَّهْوَهِ.
چيزى براى قلب مؤمن زيانبارتر از پرخورى نيست، پرخورى موجب دو چيز است: سنگدلى، هيجان شهوت.
حضرت حق به بنى اسرائيل فرمود:
لا تُكْثِرُوا الْاكْلَ فَإِنَّهُ مَنْ اكْثَرَ الْاكْلَ اكْثَرَ النَّوْمَ، وَ مَنْ اكْثَرَ النَّوْمَ اقَلَّ الصَّلاهَ، وَ مَنْ اقَلَّ الصَّلاهَ كُتِبَ مِنَ الْغافِلينَ.
پرخورى نكنيد، همانا هر كس پرخورى كند، پرخواب مى شود، و هر كس پرخواب شود، نمازش را كم مى كند، و هر كه نمازش را كم كند، از غافلين نوشته مى شود.
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:
ايّاكُمْ وَالْبِطْنَهَ، فَإِنَّها مَفْسَدَهٌ لِلْبَدَنِ وَمَوْرِثَهٌ لِلسَّقَمِ، وَمَكْسَلَهٌ عَنِ الْعِبادَهِ.
از پرخورى حذر كنيد، همانا فاسد كننده بدن، و مورث بيمارى، و موجب كسالت در عبادت است.
و نيز فرمود:
لَيْسَ شَىْ ءٌ ابْغَضَ الَى اللّهِ مِنْ بَطْنِ مَلْانَ.
چيزى نزد خداوند مبغوض تر از شكم پر نيست.
موسى بن جعفر (عليه السلام) فرمود:
لَوْ انَّ النّاسَ قَصَدُوا فِى الطَّعْمِ لَاعْتَدَلَتْ ابْدانُهُمْ.
اگر تمام مردم ميانه روى در خوراك را رعايت كنند، بدنهاى آنان در چهارچوب اعتدال قرار مى گيرد.
رسول حق در مسئله خورد و خوراك دستور عجيبى دارند، كه بايد گفت از عجايب دستورات آن حضرت، و ريشه علم طب است:
كُلْ وَانْتَ تَشْتَهى، وَامْسِكْ وَانْتَ تَشْتَهى.
زمانى كه ميل به غذا دارى غذا بخور، و در حالى كه هنوز ميل و اشتها دارى از خوردن دست بردار.
غذا روى غذا قطعاً براى دستگاه گوارش زيانبار، و براى سلامت بدن تهديد جدّى است، به وقت گرسنگى كامل غذا خوردن، و به وقت سير نشدن كامل دست از غذا كشيدن عالى ترين عامل براى حفظ سلامت و نشاط بدن، و تداوم عمر، و چابك و چالاك بودن است.
داستانى آموزنده
مشهور است يكى از امراء بزرگ، طبيب حاذقى را به مدينه فرستاد، تا مردم را مجانى معالجه كند، مدتى در مدينه ماند، ولى بسيار كم به او مراجعه شد، يا مراجعه كننده نداشت، از اين مسئله شگفت زده شد، خدمت رسول خدا شكايت برد، حضرت فرمود وضع اين شهر همين است، زيرا من به مردم گفته ام، تا به طور كامل ميل به غذا نداريد نخوريد، و تا به طور كامل سير نشديد از غذا دست برداريد، عرضه داشت شما تمام قوانين طب و بهداشت را در همين يك دستور بيان كرده ايد، به اين خاطر مردم اين شهر به سادگى مريض نمى شوند!
على (عليه السلام) دستور بسيار مهمى براى شروع غذا دارند، مى فرمايد:
ابْدَأُوا بِالْمِلْحِ فى اوَّلِ طَعامِكُمْ، فَلَوْ يَعْلَمُ النّاسُ ما فِى الْمِلْحِ لَاخْتارُوهُ عَلَى التِّرْياقِ الْمُجَرَّبِ.
غذا را با چشيدن نمك شروع كنيد، اگر مردم منفعت اين كار را مى دانستند، آن را بر داروى تجربه شده اختيار مى كردند.
رسول حق از خوردن غذاى داغ منع فرمودند، اعلام داشتند خداوند بركت را در غذائى كه حرارت و داغى آن نشسته قرار داده است، و نيز از فوت كردن به غذا براى نشاندن حرارتش نهى نموده.
از اينكه انسان غذا بخورد، و جاندارى در آنجا حضور داشته باشد، و انسان به او بى توجهى كند شديداً منع شده.
نجيح مى گويد حضرت مجتبى (عليه السلام) را ديدم در حال غذا خوردن است و سگى پيش روى آن حضرت قرار دارد، يك لقمه خودشان مى خورند، و يك لقمه براى سگ قرار مى دهند، عرضه داشتم چرا اين حيوان را از كنار سفره خود نمى رانيد، فرمود بگذار، همانا از خداوند حيا مى كنم، كه صاحب جانى در حالت خوردن مرا بنگرد، و من نسبت به او بى تفاوت باشم!
آرى بايد خورد و بايد خوراند، كه خوردن لازمه بدن، و خوراندن، تجلى اخلاق و كرامت، و رفع مشكل نيازمندان، و موجب ثواب و مغفرت، و لطف و رحمت حق است.
سخت گيرى در اين زمينه به اهل و عيال و به ارحام و به مردم عملى دور از انصاف و همرنگى با شيطان است.
حضرت مجتبى (عليه السلام) فرمود در غذا و غذاخورى دوازده خصلت است كه بر هر مسلمانى شناخت آن واجب است: شناخت نعمت و خالق نعمت، رضا به قضاى حق در امر روزى، گفتن بسم اللّه در ابتداى غذا، شكر نعمت پس از پايان غذا، وضو قبل از خوردن، نشستن به طرف دست چپ، خوردن با سه انگشت، ليسيدن انگشتان، خوردن از آنچه در سفره پهلوى انسان است، كوچك گرفتن لقمه، خوب جويدن، و كمتر نظر انداختن به آنان كه دور سفره نشسته اند.
حضرت رضا (عليه السلام) سفارش فرموده اند غذاى خود را در شب مختصر كنيد، زيرا به شايستگى و لاغرى شما كمك مى كند.
رسول حق (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:
هر كس تسبيح و تمجيدش در پيشگاه حق زياد، و خوراك و نوشيدنى و خوابش كم باشد، مورد اشتياق ملائكه الهى است.
و نيز فرمود: در لباس و خوراك و نوشيدنى انصاف را نسبت به بدن و شكم مراعات كنيد، همانا اين رعايت جزئى از نبوت است.
على (عليه السلام) فرمود:
قِلَّهُ الْغِذاءِ كَرَمُ النَّفْسِ وَادْوَمُ لِلصِّحَّهِ.
كم خورى بزرگوارى وجود، و براى سلامت بدن پردوام تر است.
و نيز فرمود:
اذا ارادَ اللّهُ سُبْحانَهُ صَلاحَ عَبْدِهِ، الْهَمَهُ قِلَّهَ الْكَلامِ وَقِلَّهَ الطَّعامِ، وَقِلَّهَ الْمَنامِ.
چون حضرت حق صلاح بنده اش را بخواهد، كم حرفى، و كم خورى، و كم خوابى را به او الهام مى نمايد.
مسائل مهم ديگرى كه به طور جدى و قطعى بايد در درجه اوّل سرپرست خانه و سپس اهل خانه رعايت كنند، پرهيز از موادّ دودى از قبيل سيگار، قليان، و مواد مخدر است.
مواد دودى به هر نوعش به نظر بعضى از فقهاى شيعه حرام شرعى است، زيرا به تدريج بنيان سلامت را تهديد، و گاهى منجر به مفاسد اخلاقى و اجتماعى مى شود.
ديگر چيزى كه اسلام نسبت به آن نهى اكيد فرموده اشتراك در شانه، حوله، و مسواك و ساير وسائلى است كه معمولًا جنبه شخصى دارد.
اميد است اين مسائل از جانب تمام خانواده ها و بخصوص سرپرستان خانواده، جهت حفظ سلامت جسم، و اخلاق و روان همه رعايت شود، كه رعايت اين دستورات چون دستورات دينى است عبادت، و سرپيچى از آن معصيت و موجب عتاب و عقاب حق است.
(قال رسول اللّه (صلى الله عليه وآله وسلم) عليكم بحسن الخلق فان حسن الخلق فى الجنه لامحاله، و اياكم و سوءالخلق فان سوءالخلق فى النار لامحاله)
«وسائل، ج 16، ص 29، چاپ آل البيت»
منبع : پایگاه عرفان
