حيات حيوانات دريايى‏

منابع مقاله:

کتاب : تفسير و شرح صحيفه سجاديه جلد چهارم

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

چگونه حيوانات و ماهيان دريايى به زندگى ادامه مى دهند؟ از كجا آب نوشيدنى پيدا مى كنند؟ حقيقت اين است كه آنها به هر حال موفق به يافتن آب نوشيدنى مى گردند.

مقدار كمى نمك در مايع بافتى خون ماهيان و ساير مهره داران وجود دارد، بدين ترتيب بسيارى از جانوران دريايى كه از ساير جانوران دريا تغذيه مى كنند مقدار آب مورد نياز را از طريق غذاى خود به دست مى آورند. اين مايعات براى انسان مفيد مى باشد.

سفر بمبارد و كشف مواد مفيد درياها

يك دكتر فرانسوى به نام بمبارد براى اولين بار موفّق به كشف اين مسأله شد.

بمبارد دست به آزمايش متهوّرانه اى زد و بدين ترتيب مى خواست ثابت كند كه اقيانوس ها حاوى موادى هستند كه انسان براى زندگى به آنها نيازمند است.

همچنين ثابت نمود افرادى كه دچار كشتى شكستگى مى گردند با استفاده از نعمت هايى كه در اقيانوس ها نهفته است مى توانند از مرگ حتمى نجات يابند.

به اين منظور در قايقى لاستيكى عازم اقيانوس اطلس شد. وى از خوردن هر چيزى به جز ماهى خوددارى كرد. به جاى نوشيدن آب از مايعاتى كه از بدن ماهيان به دست مى آورد استفاده نمود. 65 روز طول كشيد تا از اروپا به امريكا رسيد. گر چه سلامت وى به شدت لطمه ديد، موفّق شد ثابت نمايد كه مى توان فقط از مواد موجود در اقيانوس ها تغذيه نمود.

انسان مايل است بداند كه ماهيان، آب شيرين را از كجا تأمين مى كنند؟ مى دانيم بدن ماهيان به دستگاه تقطير عجيبى مجهّز است كه با كُليه فرق مى كند.

كليه ماهيان آن قدر كوچك است كه در مورد تخليه نمك نقشى به عهده ندارد دستگاه تقطير ماهيان در آبشش قرار دارد. سلول هاى مخصوصى املاح موجود در خون را به طور متراكم و همراه با مخاط از بدن موجود زنده بيرون مى راند.

حيات پرندگان دريايى

پرندگان دريايى نيز با مشكلاتى در مورد تهيه آب مواجه هستند. مرغ طوفان و مرغان دريايى كه ساكنان اقيانوس مى باشند دور از سواحل دريا سكونت دارند. آنها سالى يك بار براى توليد مثل به خشكى مى آيند.

نوعى پنگوئن درياى شمال و قرن غار و بسيارى از مرغان نوروزى دريا با وجود اين كه نزديك ساحل هستند هرگز از آب شيرين استفاده نمى كنند. بسيارى بر اين عقيده بودند كه آنها با استفاده از مايعى كه از طريق شكار عايدشان مى گردد خود را سيراب مى سازند. ولى اخيراً ثابت شده است كه آنها با شوق و علاقه از آب دريا استفاده كرده و حتى بعضى از آنها بدون آب دريا نمى توانند زندگى كنند.

سال ها قبل در باغ وحش هاى گوناگون مشاهده شد كه بعضى از پرندگان نمى توانند در اسارت به سر برند. جانور شناسان از اين موضوع كه مرغان ظريف و كوچكى از قبيل مرغ مگس خوار، طوطى، شترمرغ، عقاب و جغد تحمّل اسارت را داشتند، ولى مرغان بزرگى از قبيل مرغ نوروزى بعد از مدّتى هلاك مى شوند دچار حيرت بودند. سرانجام چنين نتيجه گرفتند كه اين مرغان زيباى دريايى نمى توانند در قفس هاى تنگ زندگى كنند، زيرا دلتنگ عرصه پهناور اقيانوس ها مى شوند. آنچه موجب مرگ آنان مى شود اشتياق به دريا يا اسارت در قفس هاى تنگ نيست، بلكه كمبود املاح مورد نياز آنهاست كه موجب مرگشان مى شود. هنگامى كه نمك به غذاى آنها افزوده مى گردد با شادكامى بسيارى به زندگى خود ادامه مى دهند.

پرندگان و خزندگان دريايى دستگاه تقطير عجيبى دارند. اين دستگاه كليه آنها نيست، بلكه دستگاهى است كه درون بينى آنها قرار دارد و به زبان علمى جديد به نمود نمك معروف است. اين غدّه در پرندگان در لبه بالايى كاسه چشم وجود دارد و ترشّحات آن به داخل حفره بينى مى ريزد. غلظت سديم در مايعاتى كه از اين غدّه ترشح مى شود پنج بار از خون و دو يا سه مرتبه از آب دريا بيشتر است.

مايعات مترشّحه از سوراخ بينى روى نوك آنها به صورت شفافى ظاهر مى شود كه جانور هر چند وقت يكبار آنها را از خود دور مى سازد. ده يا دوازده دقيقه بعد از اين كه غذاى آميخته به املاح به پرندگان مى دهيم، قطراتى از دماغش شروع به چكيدن مى كند و حالتى به آنها دست مى دهد كه گويى از سرما خوردگى شديد رنج مى برند.

مجراى ترشحى غدد نمكى بر عكس پرندگان در خزندگان دريايى از قبيل لاك پشت آبى و مارمولك در گوشه چشمانشان قرار دارد و ترشحات از گوشه چشم آنها جارى مى شود.

اشك تمساح

مدت ها قبل انسان متوجه شد كه اشك تمساح به صورت قطرات روشنى جارى مى شود. چنين تصور مى شد كه تمساح بعد از دريدن و بلعيدن طعمه خود به سوگوارى مى پردازد، به همين دليل اصطلاح «اشك تمساح» براى نشان دادن بدترين رياكارى ها به كار مى رود. اخيراً دانشمندان به اين مسأله پى برده اند كه اشك تمساح در واقع به عنوان وسيله اى براى دفع املاح جذب شده از طريق آب و غذا مى باشند.

لاك پشت هاى دريايى

لاك پشت هاى دريايى تمام سال در اطراف دريا و اقيانوس هاى گرم به سر مى برند. ماده اين حيوان تنها سالى يك بار در تاريكى شب براى دفن تخم هاى خود به سواحل شنى روى مى آورد، هنگام برگشت به شدت اشك مى ريزد و قطرات اشك نمك آلود را به روى ساحل شنزار خشك رها مى سازد.

آيا به خاطر ترك محلى كه مدت ها قبل در آنجا از تخم در آمده ناراحت است و يا به خاطر آن كه نوزادان خود را به دست سرنوشت رها كرده گريه مى كند؟ مسلّماً چنين چيزى نيست، تنها موضوع آن است كه غدد نمك جانور سرگرم كار هميشگى خود، يعنى دفع نمك اضافى مى باشد و چنين چيزى اصلًا عجيب نيست. لاك پشت هاى آبى به خاطر اشك خود مشهورند، ولى مشاهده اشك آنها در آب غير ممكن است و به همين دليل مدت ها طول كشيد تا انسان به اين مسأله پى برد.

بز موش هاى صحرايى

بز موش هاى صحرايى كه در بيابان هاى خشك استراليا زندگى مى كنند قادر به استخراج آب از خاك هستند. اين موجودات عجيب و كوچك از دانه هاى خشك گياهان تقريباً بدون آب تغذيه مى كنند.

بز موش ها دانه هايى را كه جمع كرده اند فوراً مصرف نمى كنند، بلكه دانه ها را در كيسه هاى گونه خود قرار مى دهند و به حفره زيرزمينى خود منتقل مى سازند. نه تنها صورت اين حيوان بلكه دهانش نيز از موى پوشيده شده و بدين وسيله موى موش صحرايى نه تنها بر صورت بلكه بر دهانش نيز مى رويد و از نفوذ بزاق به كيسه هاى گونه جلوگيرى به عمل مى آورد. اين موضوع موجب مى شود تا سر حد امكان در استفاده از رطوبت صرفه جويى شود.

دانه هاى كاملًا خشك كه از سطح زمين برداشته شده و در سوراخ هاى زير زمينى ذخيره مى گردند، كوچكترين ذرّه رطوبت در خاك را جذب مى كنند. فشار اسمزى دانه هاى خشك 400 تا 500 آتمسفر بوده و با همان نيرو آب را به بيرون مى كشند.

بز موش صحرايى تا زمانى كه دانه ها آغشته به آب نباشند از آنها استفاده نمى كند.

صداى حشرات

دانشمندان زنجره ها را به خاطر صداى بلند و منظمشان نوازنده جهان حشرات ناميده اند و بيش از دو هزار نوع زنجره تا به حال شناخته شده است.

دانشمند حشره شناس اس. د. فروست مى گويد:

در جهان حشرات، جيرجيرك بغرنج ترين اندام هاى صوتى را داراست. اين حشره نه تنها داراى پوستى شبيه پوسته طبل است و آن را به كمك عضلات نيرومند خود به نوسان و لرزش در مى آورد، بلكه داراى يك سيستم بسيار كامل تشديد كننده صداست كه در مقابل آن مگافون هاى ملخ هاى سبز مانند اسباب بازى هاى بچه هاست.

آوازهاى اين حشرات هر كدام معناى خاص خود را دارد، برخى از آنها پيام هاى عاشقانه است و بعضى براى جلب توجّه ماده و برخى ديگر وجود خطر را خبر مى دهند، بعضى هم خبر دهنده گرماى هواست، و معانى ديگرى در اين صداها هست كه هنوز بشر به آنها آگاهى نيافته است.

حشرات نوازنده و موسيقى دان، گرماسنج هاى خوبى نيز هستند. زنجره ها هر چه هوا گرم تر شود تندتر مى خوانند، ولى چون گرمى هوا به يكصد درجه فارنهايت رسيد ناگهان از صدا مى افتند، از اين روست كه برخى از مردم گرمى هوا را از روى نغمه زنجره حدس مى زنند و مى گويند: اگر تعداد دفعاتى را كه يك زنجره برفى در 15 ثانيه از خود صدا در مى آورد با عدد چهل جمع كنيم درجه درست هوا را به دست آورده ايم!

تمام حشرات داراى اندام شنوايى مى باشند، اما محلّ قرار گرفتن اين اندام ها انسان را دچار شگفتى مى نمايد. ملخ مهاجر داراى يك جفت گوش بر روى پاهاى عقبى و ملخ معمولى داراى يك جفت گوش روى پاهاى جلو مى باشد.

جيرجيرك ها نيز چنين هستند.

نكته قابل توجه اين است كه: گوش براى شنيدن آفريده شده تا موجود زنده را از خيلى چيزها آگاه كند. مثلًا گوش انسان وِزوِز پشه، ريزش آب، صداى طوفان، آواز پرنده، صداى دوست، سخن دشمن و صداهاى بسيار ديگرى را به مغزها مخابره مى كند و آدمى را از وجود چيزهاى مختلف آگاه مى سازد. مسلّماً گوش در حشرات و حيوانات هم براى اين منظور مهم آفريده شده تا چون موضوعات مختلف و مطالب گوناگون را كه به صورت صدا منعكس شده درك كند!

راستى، چه جهان عجيبى است. انسان با همه قدرت فكرى و علمى در برابر عظمت اين واقعيت ها به دريايى از حيرت فرو مى رود و با تمام وجود در برابر آفريننده اين عرصه گاه پر از عجايب، به فرياد مى آيد كه:

(هاتف اصفهانى)

آرى، تدبّر در آفريده ها، آدمى را به آفريننده هدايت مى كند و عقل و انديشه را در برابر حريم با عظمت او به سجده دائمى وادار مى نمايد.

(هلالى جغتايى)

اقسام ماهى ها

گودى اقيانوس ها به هزاران متر مى رسد، ولى نور خورشيد بيش از چهارصد متر از سطح دريا پايين نمى رود. پس دريا به دو بخش تاريك و روشن تقسيم مى شود.

گياهان دريايى به طور معمول در بخش روشن دريا مى باشند. در اين جا پرسشى پيش مى آيد كه ماهى هايى كه در بخش تاريك دريا زندگى مى كنند و از نور خورشيد محرومند و براى فعاليّت هاى حياتى به نور احتياج دارند چه مى كنند؟ آنهم ماهى هاى نيرومندى كه مى توانند صدها تن سنگينى آب را تحمّل كرده، در ته دريا زندگى كنند.

ولى آفريدگار جهان اين پرسش را پاسخ داده و اين ماهى ها هر چه نور بخواهند در اختيارشان گذارده است. ماهى هايى را در آنجا آفريده كه اشعه نورانى از خود پخش مى كنند، مانند كرم شب تاب در زمين و پشه نورى در هوا! اين ماهى ها قعر دريا را روشن مى كنند. در برابر دستگاه نور پاش آنها صفحه شفّافى قرار دارد تا نور بهتر منعكس شود.

اين ماهى هاى نور افكن اقسامى دارند و داراى نورهاى رنگارنگ مى باشند؛ از گروهى نور قرمز، از گروهى نور سبز، از گروهى نور زرد مى تابد؛ عجب اين جاست كه برخى داراى چراغ هاى متعدّدى هستند.

در پشت ماهى قزل آلاى كف دريا از سر تا دم دكمه هايى است كه مانند لامپ هاى كوچك نور مى دهد. ماهى هاى سياهرنگى هستند كه بر پوست آنها صدها نقطه قرمز رنگ روشن ديده مى شود. ستاره دريايى را از عمق 900 مترى بالا آوردند نورى سبز رنگ و تند و درخشان به صورت پنج پره از بدنش تراوش مى كرد.

آيا اين كارخانجات الكتريكى در پيكر اين ماهى ها در ته دريا چگونه قرار داده شده؟ چگونه آب دريا اين چراغ ها را خاموش نمى كند؟ آيا لامپ اين چراغ ها از كدام شيشه ساخته شده كه فشار آب چهار صد مترى آن را نمى شكند، آيا حجم اين كارخانجات الكتريكى چقدر است؟ آيا مواد سوختنى آنها چيست و از كجا مى آيد؟

آيا چه كسى آنها را به كار مى اندازد و بر كار آنها نظارت مى كند كه از كار نيفتد. آيا ماده بى شعور مى تواند تاريكى را از روشنايى تشخيص دهد تا براى تاريكى چراغى درست كند؟