انسانها با خطا و اشتباه در زندگی و انتخاب راه ناشایست، خود را از مسیر الهی و فیوضات خداوندی دور كرده و در مسیری قرار می گیرند كه آنها را به ناكجا آباد می برد. آنان با پیروی از فرامین و دستورهای دشمن قسم خورده انسان و وسوسه های او و سرپیچی از اوامر و تكبّر در برابر خداوند یكتا، خود را به ورطه هلاكت می افكنند و دچار خسران می شوند، و در واقع انسان ظرف وجودی خود را وارونه می سازد و قابلیت خود را از كف می دهد و خود را از فضل الهی محروم می سازد. برخی از این عوامل عبارتند از:
1. سرپیچی از اوامر الهی
سرپیچی از دستورات خدا و رسول او و خروج از دایره بندگی موجب محرومیت از فضل الهی است. خداوند می فرماید: (وَ مَنْ یعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یتَعَدَّ حُدُودَهُ یدْخِلْهُ ناراً خالِداً فیها وَ لَهُ عَذابٌ مُهینٌ)؛ 31 «و هر كس از خدا و پیامبر او نافرمانی كند و از حدود مقرر او تجاوز نماید، [خداوند] وی را در آتشی در آورد كه همواره در آن خواهد بود و برای او عذابی خفّت آور است.»
كسانی كه از روی طغیان، سركشی، دشمنی و انكار آیات الهی، حكم خدا را زیر پا می گذارند، در حقیقت به خدا و روز باز پسین ایمان ندارند، و از حدود الهی تجاوز نموده اند و كسانی كه به حقوق دیگران تجاوز می كنند، در ردیف كفار، گرفتار عذاب جاویدان می شوند.
«خلود در دوزخ مخصوص كفار نیست. عصیان خدا و تجاوز به حقوق دیگران نیز می تواند زمینه خلود باشد. آنان كه به وصیت نامه ها عمل نمی كنند، یا بدهی های متوفّا را نمی پردازند، یا با جعل سند و انكار حق و ندادن سهم بعضی از وارثان، سعی در تصاحب اموال آنان می كنند، برای همیشه در عذاب و قهر الهی اند.» 2بنابراین، نافرمانی از خدا و رسولش موجب قهر و عذاب الهی است كه نمود محرومیت از فضل الهی می باشد.
2. شكستن پیمان الهی، سبب خسران
خداوند با ارسال رسل و انزال كتب بر پیامبران، از مردم پیمان گرفته است كه جز خدای یكتا را نپرستند و در مسیر اطاعت الهی گام بردارند و شكست عهد و پیمان الهی را موجب ضرر و زیان خود آنان می داند؛ زیرا خداوند هیچ گونه ستمی بر بندگان روا نمی دارد و می فرماید: (ثُمَّ تَوَلَّیتُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرینَ)؛ 3 «سپس شما بعد از آن [پیمان] روی گردان شدید، و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود، مسلماً از زیانكاران بودید.»
در این آیه شكستن عهد و پیمان الهی موجب محرومیت از فضل باری تعالی معرفی شده است و اصولاً در فرهنگ و بینش قرآنی، دنیا تجارت خانه ای است كه جمعی در آن سود می برند و گروهی دیگر زیان می كنند.
هنگامی كه بنی اسرائیل پیمان عمل به محتویات تورات را شكستند و از آن تخلّف نمودند، در حقیقت عمر خود را كه باید در راه اطاعت از خدا و پیامبر صرف می كردند، از دست دادند و این شكست پیمان الهی موجبات خسران در زندگیشان شد. با وجود این، فضل خداوند بسیار بود و توفیق آنان بر توبه موجب شد كه جلوی این خسران گرفته شود؛ زیرا اولین مرحله آغاز تقوا و پرهیزگاری توبه است و از جمله انسانهایی كه در پیشگاه خداوند متعال ارزش والایی می یابند و مورد احترام و دعای فرشتگان قرار می گیرند، توبه كنندگان هستند.
بنابراین، عمل به دستورات و وفا به عهد الهی موجب رشد و سعادت و شكستن عهد و پیمان الهی موجب از دست دادن سرمایه اصلی (عمر انسان) و خسران می شود.
3- وسوسه های شیطان
خداوند در قرآن كریم به انسان مكرّر دستور می دهد كه از وسوسه های شیطان پیروی نكند و اگر كسی واقعاً بنده خدا باشد، نباید از شیطان اطاعت كند؛ لذا می فرماید: (وَ إِمَّا ینْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّیطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ)؛ 4 «اگر از شیطان وسوسه ای به تو رسد، به خدا پناه بر؛ زیرا كه او شنوای داناست.»
هر كسی از وسوسه های شیطان كه همانا به فحشا و بدكاری دستور می دهد، پیروی كند، او گمراه كننده است و با وعده به فقر و نداری، از كارهای خوب جلوگیری می كند و در مقابل خداوند می ایستد. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: (الشَّیطانُ یعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ یأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ)؛ 5 «شیطان به شما وعده فقر می دهد و به زشتی فرمان می دهد؛ و[لی] خداوند از جانب خود به شما وعده آمرزش و و برکت می دهد، و خداوند گشایشگر داناست.»
خدای بزرگ در آیات بسیاری به انسان هشدار می دهد و می فرماید: شیطان دشمنی آشكار است، در دشمنی او با شما هیچ گونه شكی نكنید و هنگامی كه انسان در صدد كار خوبی همچون انفاق و ایثار باشد؛ شیطان وارد عمل می شود و او را وعده فقر می دهد. اگر ایمان شخصی سست باشد، شیطان پیروز؛ ولی باید فضل و رحمت خدا را فراموش نكرد؛ زیرا وعده ای كه شیطان می دهد از روی جهالت و نادانی و هدفش گمراهی است؛ امّا وعده ای كه خداوند می دهد از روی علم است و هدفش رستگاری و نجات انسان از این دیو سركش و دشمن بشریت. دوری از شیطان و اطاعت نكردن از اوامر ظاهرفریب و شیطانی، خود جلوه ای از فضل الهی و رهایی انسان از این دشمن قسم خورده است.
خداوند می فرماید: (وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیطانَ إِلاَّ قَلیلاً)؛ 6 «اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود، مسلّماً جز [شمار] اندكی، از شیطان پیروی می كردید.»
از بلاهای بزرگی كه دامنگیر جوامع مختلف می شود و روح اجتماعی و تفاهم و همكاری را در میان آنها می كشد، وسوسه های شیطان، برای ایجاد تفرقه و از بین بردن وحدت است.
بنابراین، برای نجات از دامها و وسوسه های رنگارنگ شیطان و لشكریان گوناگونش كه در اشكال مختلف شهوات، مراكز فساد، سیاستهای استعماری، مكتبهای انحرافی و فرهنگهای فاسد بروز می كند، باید به سایه فضل و لطف پروردگار و ایمان و تقوای الهی پناه برد، و خود را به ذات پاك او سپرد كه جز این، راهی نیست.
پی نوشت ها :
1) نساء/14.
2) تفسیر نور، محسن قرائتی، مؤسسه در راه حق، قم، 1376 ش، ج2، ص296.
3) بقره/64.
4) اعراف/200.
5) بقره/ 268.
6) نساء/83.
