ادای واجبات الهی

یكی از مهمترین نقاط آغاز، اداء فرایض و اهتمام به واجبات است به ویژه نماز، روزه، زكات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منكر. مؤمن سالك باید نماز را در وقت بخواند، نه تنها در وقت كه در اول وقت و همیشه باید پیش از وقت خود را آماده كند تا در اول وقت به نماز برخیزد، كه امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «أوَّل الْوقْتِ رِضْوانُ اللهِ و اخرُهُ عَفْوُاللهِ و الْعفْوُ لا یكونُ إلا منْ ذَنبٍ.»[1]
نماز اول وقت سرشار از خشنودی خدا و در پایان وقت مشمول عفو و بخشش خداوند می شود. بدیهی است عفو و بخشش جز در مورد گناه صدق نمی كند.[2] اهتمام به فرایض، كاشف از روح انقیاد و موجب تقویت اساس تقوا و ایمان و اخلاق است. رسول خدا ـ صل الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: «إعْمل بِفَرائِض اللهِ تَكُن اَتْقَی النّاسِ.»[3] به آنچه خدا واجب كرده عمل كن تا باتقواترین مردم باشی. ابوحمزه ثمالی از امام سجّاد ـ علیه السّلام ـ نقل می كند كه فرمود: «مَن ْعمِلَ بمَا افْتَرَضَ الله عَلَیْهِ فَهُو مِنْ خیرِ النّاس.»[4] هر كس عمل كند به آنچه خدا بر او واجب كرده از بهترینِ مردم است. و در حدیث دیگر فرمود: «... فَهُو منْ أعْبَدِ النّاس.»[5] ... هر كس بجای آورد آنچه را كه خدا واجب كرده از عابدترینِ مردم است. و در حدیث قدسی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ آمده است: «قال اللهُ تبارَكَ و تَعالی ما تَحبَّبَ إلیَّ عبْدی بِأحَبَّ ممَّا افْترضْتُ علیِه.»[6] هیچ عبادتی به اندازه ادای واجبات، بنده ام را نزد من محبوب نمی كند. قطب راوندی می گوید روایت شده است كه فرشته ای از كعبه ندا در می دهد: هر كس فرایض و واجبات خدا را ترك كند از امان خدا بیرون آمده است.[7] حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمود:
«... وَ‌لا عبادهَ كَأداءِ الْفرائِض...»[8] ... هیچ عبادتی مانند ادای فرایض و واجبات نیست.... و در بعضی از كتابها، حدیث قدسی را با این عبارت آورده اند: «ما تَقَرَّبَ إلیَّ عَبْدی بِشَیْ ءٍ أحبَّ إلیَّ ممَّا افْترضْتُهُ علیْهِ و إنَّهً لیَتَقَرَّبُ إلیَّ بِالنّافِلهِ...»[9] بنده من تقرّب نجوید به سوی من به چیزی محبوب تر و بهتر از آنچه من بر او واجب كرده ام و به وسیله نوافل نیز به من نزدیك می شود... . سالك الی الله پیش از شروع به هر كار باید آن را بشناسد و وظیفه و حكم شرع را درباره آن بداند و پس از علم، رفتار و كردار خویش را با موازین شریعت منطبق سازد. ادای وظیفه و تأدّب به آداب بدون علم به وظایف و مقررات شرعی امكان پذیر نیست. بنابراین، بر همه لازم است كه احكام دینی خود را به اندازه ضرورت و نیاز (تقلیداً یا اجتهاداً) بدانند و حدّاقل گروهی می بایست در تفقّه (فهم و درك عمیق) در دین و یادگیری مسائل و معارف دینی پیشگام باشند تا بتوانند دیگران را نسبت به وظایف دینی آگاه سازند. خداوند متعال می فرماید: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طائِفَه لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»[10] ... چرا از هر فرقه ای گروهی بسیج نمی شوند تا اینكه معارف دینی را خوب یاد بگیرند و آنگاه كه به وطن خویش برگشتند قوم خود (: خویشاوندان و بستگان) را به وظایفشان آگاه سازند (و آنها را از بی تفاوتی در برابر مسئولیتها بر حذر دارند، باشد كه آنان متنّبه شوند و از بیراهه بازگردند)؟ در حدیث آمده است: «عَنِ الصّادق علیه السلام أنَّه سُئِل عن قوْلِهِ تعالی «فَللّهِ الْحُجَّهُ الْبالغهُ» فقال: إنَّ اللهَ تعالی یقولُ لِلْعبدِ یوْم القیمَهِ عبدی أكُنْتَ عالماً؟ فانْ قال نَعَمْ قال لَهُ أفلا عَمِلْتَ‌بما علِمتَ و إنَ كانَ جاهلاً قالَ لهُ افلا تَعَلَّمْتَ حتی تَعْمَلَ؟...[11] از امام صادق ـ علیه السّلام ـ درباره معنی این آیه كه می فرماید «برای خدا دلیل رسا (و قاطع) است» سؤال شد، فرمود: خداوند در روز رستاخیز به بنده گنهكار خود می گوید: بنده من! چرا تكالیف خود را خوب انجام ندادی؟ آیا می‌دانستی و گناه كردی؟ اگر بگوید آری، می فرماید: چرا به آنچه می دانستی عمل نكردی؟ و اگر بگوید نمی دانستم، می‌گوید: چرا یاد نگرفتی تا عمل كنی؟ ...
نتیجه آنكه بندگی و عبادت با دو شرط متحقّق می شود: محبّت و اطاعت، و اطاعت بدون علم و سپس عمل به خواست معبود و رضای محبوب امكان ندارد. آنها كه از خود چیزی می تراشند و پیش خود مطالبی را سرهم می كنند و به عنوان عبادت و اطاعت انجام می دهند آنها بنده خویشند نه بنده خدا.

--------------------------------------------------------------------------------
[1] . من لا یحضره الفقیه، ج 1 / صفحه 140.
[2] . پس معلوم می شود كه تأخیر نماز به آخر وقت گناه است و حتی المقدور باید سعی كرد كه بدون عذر، نماز از اول وقت به تأخیر نیفتد.
[3] . اصول كافی، ج 2 / صفحه 82.
[4] . همان، صفحه 81.
[5] . جامع احادیث الشیعه، ج 14 / صفحه 98.
[6] . اصول كافی، ج 2 / صفحه 82.
[7] . جامع احادیث الشیعه، ج 14 / صفحه 99 از كتاب مستدرك الوسائل.
[8] . نهج البلاغه صبحی صالح، حكمت 113.
[9] . كتاب لقاء الله مرحوم حاج میرزا جواد ملكی رحمهالله، صفحه 29؛ جواهر السنیه، صفحه 99؛ جامع احادیث الشیعه, ج 7 / صفحه 99 با اندكی تفاوت در عبارت.
[10] . توبه / 122.
[11] . تفسیر صافی، چاپ اسلامیه، ج 1 / صفحه 555، ذیل آیه 149 انعام؛ تفسیر نورالثقلین، ج 1 / صفحه 776. 

منبع : اندیشه قم