معاشرت و رفاقت در خيمه حيات و زندگى انسان از مسائل بسيار مهم و قابل توجه است تا جايى كه صورت مثبت آن سبب خوشبختى در دنيا و آخرت و چهره منفى آن علت تيره بختى در اين جهان و آن جهان است .دوستى و دوست يابى ، حقيقتى است كه فطرت و طبيعت همه انسان ها نسبت به آن كشش دارد و مايه آن در وجود انسان به اندازه اى قوى است كه گروهى آن را جزء غرائز و اميال طبيعى انسان مى دانند .اين غريزه طبيعى و كشش فطرى به خاطر اين است كه خداى مهربان انسان را مدنى الطبع و اجتماعى آفريده است و تأمين بخشى از نيازهاى مادى و معنوى او را به عهده ديگران قرار داده است .مايه آفرينش انسان به گونه اى است كه نمى تواند تنها و بدون ديگران زندگى كند و از جامعه كناره گرفته ، در گوشه اى به عزلت و بى ارتباط با ديگر انسان ها به زندگى سر و سامان دهد .انسان گر چه به ظاهر تنهايى را انتخاب كند ولى باز بر پا بودن زندگى اش در گرو كوشش و زحمات ديگران است و نهايتاً در تنهايى هم اجتماعى زندگى مى كند .تمايل به زندگى با ديگران و غريزه دوست خواهى ، از زمان اولين پيامبر تا هنگام ظهور اسلام به عنوان يك مسأله حياتى همواره مورد توجه اسلام كه تنها فرهنگ خدا از ابتداى آفرينش انسان تا قيامت است بوده و در اين زمينه با طرح مسائل و قوانينى بسيار ثمر بخش به هدايت اين غريزه و تمايل انسانى برخاسته تا از بركت آن هدايت ، درخت دوستى و معاشرت ، محصولات و ثمرات اساسى براى دنيا و آخرت به بار آورد .
مربيان ، باغبانان گلستان زندگى
قرآن كريم و روايات از انسان تعبير به نبات و نهال كرده است و اين تعبير نشان دهنده عظمت مسؤوليت مربيان به ويژه پدران و مادران در جهت دهى صحيح همه شؤون وجودى انسان است .آگاهى از عمل و كار باغبان كه با نبات و نهال به صورت روزمرّه سر و كار دارد ، ما را به حقيقت تربيت كاملاً آشنا مى سازد .كار يك باغبان چيست ؟ او هرگز در نهال و درخت ايجاد قابليت و شايستگى نمى كند و نهال خشكيده اى كه فاقد استعداد و لياقت باشد ، از حوزه كار باغبان خارج است بلكه باغبان جز فراهم ساختن زمينه هاى گوناگون براى رشد و نمو درخت چيز ديگرى نيست . كار باغبان را مى توان در امور زير خلاصه نمود :
1 ـ آگاهى كامل از خصوصيات نهال يا بذر .بدون آگاهى صحيح از خصوصيات موجودِ در حال رشد ، فعاليت هاى او بى ثمر خواهد بود زيرا هر نهالى در شرايط ويژه اى رشدو نمو مى كند و شايستگى هاى خود را نشان مى دهد ، چه بسا شرايطى براى نهالى و بذرى مفيد و براى نوعى ديگر مضرّ و زيان بخش است .
2 ـ فراهم آوردن زمينه هاى رشد و نمو .اين عمل جهت آن است كه نهال و بذر لياقت و شايستگى خود را نشان دهد كه غالباً با برداشتن موانع صورت مى پذيرد .لذا باغبان به شخم زدن زمين و نرم كردن محل ريشه هاى نهال و برچيدن سنگ و كلوخ مى پردازد ، باغ و باغچه را براى رشد و فعاليت بذر آماده مى سازد و گاهى براى رسيدن به اين هدف شاخه هاى كج و معوج را مى زند تا درخت رشد و نمو كند .
3 ـ كمك رسانى لازم براى رشد و نمو .پرورش يك واحد « نبات » علاوه بر قدرت و نيروى داخلى به كمك هاى خارجى نيز نياز دارد تا واحد نبات در پرتو استعداد از اشعه حيات بخش خورشيد و مواد قندى زمين و آب هاى شيرين و ديگر مواد لازم بهره مند شود و به كمال مطلوب خود برسد و استعداد و لياقت خود را از طريق برگ و گل و ميوه نشان دهد ، در اين مورد چه بسا باغبان ناچار مى شود تغييراتى در واحد نباتى پديد آورد و جهت او را با زدن پيوندهاى مناسب تغيير دهد .
4 ـ مراقبت پى گير از واحد نباتى در حال رشد .هيچ واحد نباتى ـ كه براى رشد آن جهت خاصى در نظر گرفته شده است ـ از شرط ياد شده بى نياز نيست ، چه بسا غفلت مربى سبب مى شود موجود نباتى از مسير و جهت خاص خود بيرون رود و به كمال مطلوب نرسد .تصوير كوچكى است از وضع كارهاى يك مربّى ساده در مورد واحدى نباتى كه هرگز از نظر لطافت و ظرافت و لزوم به كار بستن شيوه هاى مختلف تربيت به پايه يك هزارم واحد انسانى نمى رسد .هرگاه تربيت و پرورش يك نهال از يك چنين برنامه گسترده و پر اهميت و موقعيت شايان توجهى برخوردار است ، بايد مربيان واحدهاى انسانى به ويژه پدران و مادران از عظمت مسؤوليتى كه درباره آنان دارند آگاه شوند و به اصطلاح از اين مجمل حديث مفصّلى بخوانند .عين همان تصوير را كه درباره پرورش يك واحد نباتى يادآور شديم ، بايد در مقياس بسيار وسيع ترى درباره پرورش انسان كه به صورت نهايى گام در اجتماع مى نهد تطبيق كنيم .نخستين مرحله پرورش ، آگاهى از خصوصيات جسمى و روحى و شرايط مفيد و زمينه هاى مضر كودك است ولى متأسفانه نوع مربيان مخصوصاً پدران و مادران ، فاقد اين شرط اساسى تربيت هستند و با اين كه به هيچ وجه كودك را نمى شناسند از او انتظارات عجيبى دارند .شگفت انگيز است كه امروز به مهندسى انسانى ـ آن انسان كه آفريننده و رهبر ماشين است ـ كمتر از مهندسى ماشين ـ كه مصنوع فكر انسان است ـ توجه مى شود ! !براى شناختن كار يك ماشين ساده يا يك ماشين تحرير و يا رانندگى اتومبيل بايد چندين ماه وقت صرف درس هاى نظرى و تمرين هاى عملى نمود ولى انسان ها هنگامى كه به عنوان پدر و مادر مى خواهند كودكى را بپرورانند هيچ گونه آموزشى نمى بينند ، نوع پدر و مادرها تقصير را متوجه كودكان مى كنند و كمتر از خود مى پرسند كه شايد تربيت آنان نادرست بوده است .انسان ها داراى قوانين و يا مكانيسم ها و فعل و انفعال هاى اختصاصى هستند كه اگر بخواهيم با آنها كار كنيم ، بايد مكانيسم و قوانين حاكم بر رفتار آنها را بشناسيم .انسان ها مانند صندوق رمز دارند ، گشودن كتاب روح و قلب آنان و همكارى با آنها ، پيش از هر چيز آگاهى و ظرافت مى خواهد نه زور .قوانين رفتار انسانى را بايد مانند قوانين فيزيك و شيمى و فيزيولوژى كشف كرد و نه وضع .وضع پاره اى از مقررات براى رهبرى انسانى اگر با قوانين اصل فطرت و خواسته هاى آفرينش منطبق نباشد ، در خور استقبال و هضم نيستو گر نه با هيچ قدرت و زورى نمى توان قوانين را بر خلاف سنت معمول بر انسان تحميل كرد.هرگاه عمل نخست درباره پرورش انسان انجام گرفت يعنى مربى خصوصيات كودك و مكانيسم آفرينش او را درك كرد و معلوم شد كه درباره جهات فردى كودك مانند رشد تن ، پرورش مغز ، نمو شخصيّت و پيدايش اعتماد به نفس چه شيوه و برنامه اى ضرورت دارد و درباره پرورش جهات اجتماعى او چه كارهايى بايد انجام داد تا عضو مؤثر و مفيد براى جامعه شود در اين موقع نوبت سه گام ديگر ـ كه در تربيت واحد نباتى يادآور شديم ـ فرا مى رسد .تكامل صحيح آن است كه در تمام شؤون فردِ مورد تربيت ، آن تكامل صورت گيرد ، زيرا تكامل در يك جهت و عقب ماندگى در جهات ديگر مايه نابودى فرد است ، مثلاً هرگاه در تكامل جسمى و مادى كودك تنها قلب او رشد كند ولى اعضاى ديگر او اصلاً رشد نكنند و يا رشد آنها متناسب با رشد قلب كودك نباشد ، چنين تكامل يك بُعدى مايه مرگ مى شود . عين همين مطلب در مجموع شؤون انسان نيز حكم فرماست .هرگاه فشار رشد و نمو روى جنبه هاى مادى و غرايز نفسانى قرار گيرد و جهات ديگر زندگى او مورد غفلت واقع شود ، نام اين تكامل ، تكامل يك بُعدى و تكامل ناهماهنگ خواهد بود و تنها آن تكامل ،صحيح و ضامن بقاست كه در تمام جوانب و جهات موجودِ در حال رشد صورت پذيرد و همه جهات با نظام خاصى رو به جلو گام نهد .نقطه ضعف مكتب اخلاقى غرب اين است كه تنها به يك بُعد از ابعاد روح انسان تكيه مى كند و ابعاد ديگر روح انسان را ناديده مى گيرد ، مثلاً هر نوع مكتب تربيتى كه بر اساس روانشناسى « فرويد كه از همه زواياى وجود انسانى جز زاويه شهوت و غريزه جنسى ناآگاه بود » استوار شود ، شخصيت انسان را از طريق غرائز ، تجربه و تحليل كرده و از ميان غرائز به شهوت و تمايلات جنسى تكيه مى كند و در نتيجه ، شخصيت و منش واقعى انسان در شهوت و امور جنسى خلاصه مى شود و ديگر ابعاد روح انسان كه روان شناسى روز بر آنها دست يافته مورد غفلت قرار مى گيرد .اين گروه از علماى روان شناس و متخصصان امور تربيتى ، انسان را از ديده شهوت و عينك تمايلات جنسى بررسى مى كنند و بر اثر محدوديت شيوه بحث ، از ديگر كرانه هاى وجود او غافل و بى خبرند و زيان اين گروه از كارشناسان امور تربيتى بسيار سهمگين و هولناك است !برخى ديگر از كارشناسان امور تربيتى كه تمايلات ماترياليستى و ماديگرى دارند و زير بناى افكار آنان را اصالت ماده و انكار ماوراى آن تشكيل مى دهد ، در روش بحث خود غالباً به پرورش تن اهميت مى دهند نه روح و روان و به جاى تعديل غرائز و رهبرى آن ، به ارضاو اشباع هر چه بيشتر آن مى پردازند و در سايه اين گونه كارشناسى غلط و محدود با سوادانى مى پرورانند كه زمين و فضا و دريا را جولانگاه خود قرار مى دهند و با روشن كردن جرقه اى جهان را به آتش مى كشند ، نه انسان هاى كاملى كه به فضايل انسانى آراسته شوند و نوع پرورى و تفاهم را پيشه خود سازند .
بر گرفته از کتاب معاشرت استاد حسین انصاریان
