در ماه مبارك رمضان واجب است همه مكلفان و عباد حق روزه بگيرند ، ولى اين برنامه سازنده منحصر به ماه رمضان نيست ، بلكه در غير ماه رمضان هم روزه اش سازنده روح و مؤدّب كننده انسان به آداب الهى است و از ثواب و پاداش فراوان نصيب دارد .روزه هاى ماه رجب و شعبان و اول و سط و آخر هر ماه كه مؤمنان به آن دعوت شده اند هم چون روزه ماه رمضان داراى آثار پرارزش دنيايى و آخرتى است .رسول خدا (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد :« مَن صَامَ يَوماً تَطَوُّعاً فَلَو أُعطِىَ مِلءَ الأَرضِ ذَهَباً مَا وُفِّىَ أجرُهُ دُونَ يَوْمِ الحِسَابِ ».هر كه داوطلبانه يك روزه مستحبى بگيرد ، اگر به اندازه پر بودن زمين ، طلا به او داده شود ، پاداشش را كامل دريافت نكرده است و فقط در روز حساب پاداش كاملش را دريافت مى كند .امام صادق (عليه السلام) فرمود :« إيَّاكُم وَالكَسَلَ إنَّ رَبَّكَ رَحيمٌ يَشكُرُ القَلِيلَ ، إنَّ الرَّجُلَ... لَيَصُومُ اليَومَ تَطَوُّعاً يُرِيدُ بِهِ وَجهَ اللهِ تَعَالى فَيُدْخِلُهُ بِهِ الجَنَّةَ ».از كاهلى و تنبلى دورى كنيد ، زيرا پروردگار شما مهربان است ، او به عمل اندك پاداش بسيار مى دهد ، آدمى... يك روز براى رضاى خداى تعالى دوطلبانه روزه مى گيرد و خدا به سبب آن او را به بهشت مى برد .امور مستحبه در مقايسه با واجبات اين امتياز را دارد كه خالصانه تر و فقط براى خوشنودى خدا و انجام شكرگذارى است نه به طمع بهشت و ترس از دوزخ ، زيرا عبد مى داند كه ترك عبادت مستحب عذاب و عقابى ندارد .
روزه هاى دشوار
بديهى است روزه انواعى دارد : واجب و مستحب ، روزه در روزهاى طولانى و گرم ، روزه در روزهاى كوتاه و خنك و مسلم است كه روزه هاى دشوار ، ارزشمندتر و پرثواب تر است ، هر كه بامش بيش برفش بيشتر .پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد :« أفضَلُ الأعمَالِ أحمَزُهَا ».برترين كارها دشوارترين آنهاست .حضرت امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد :« أفضَلُ الجِهَادِ الصَّومُ فِى الحَرِّ ».برترين جهاد و كوشش ، روزه دارى در هواى گرم است .تفضل و لطف پروردگار تا آنجاست كه هم خودش توفيق عبادت مى دهد و هم به بهترين صورت نوازش مى نمايد و هم بيشترين پاداش ها را مى بخشد .در روايتى بسيار دل نشين و تشويق كننده از حضرت صادق (عليه السلام)مى خوانيم :« مَن صَامَ للهِِ عَزَّوَجَلَّ يَوماً فِى شِدَّةِ الحَرِّ فَأصَابَهُ ظَمأٌ وَكَّلَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ ألفَ مَلَك يَمسَحُونَ وَجهَهُ وَيُبَشِّرُونَهُ ، حَتّى إذَا أفطَرَ قَالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ : مَا أطيَبَ رِيحَكَ وَرَوحَكَ ، مَلاَئِكَتِى اشَهدُوا أنّى قَد غَفَرتُ لَهُ ».هر كه در روز بسيار گرم براى خداى عزيز و جليل روزه بگيرد و دچار تشنگى شود خداى عزيز و جليل بر او هزار فرشته بگمارد كه بر چهره اش دست نوازش كشند و بشارت و مژده اش دهند تا هنگامى كه افطار كند ، خدا مى فرمايد : چه خوش است بوى تو و روح تو ، اى فرشتگان من ! گواه باشيد كه او را آمرزيدم .در عصر جاهليت هنگام ورود به خانه يا اطاق يا هر مكان ديگر ، اگر سقف درگاه به اندازه لازم بلند نبود ، آن چنان اسير نخوت و تكبر بودند كه حاضر نمى شدند اندكى سرفرود آورند تا بتوانند عبور كنند ، ولى در سايه توفيق حق و نبوت پيامبر (صلى الله عليه وآله) با همين ورزش هاى عبادى و همين روزه و نماز چنان خود ساخته و ملكوتى و متواضع شدند كه هنگام حفر خندق براى پيشگيرى از هجوم احزاب با زبان روزه سنگ بر شكم مى بستند تا گرسنگى و تشنگى راحت تر تحمل شود و با تلاشى شگفت به كندن خندق مى پرداختند .هر چه عبادت دشوارتر باشد تأثيرش در ايجاد روحيه انقياد و تسليم و تعبد و بندگى در برابر پروردگار بيشتر است .
محبوبيت روزه داران
برترين مرحله سعادت و عالى ترين مرتبه خوشبختى براى عبد مؤمن آن است كه حضرت حق او را بپذيرد و مورد محبت قرار دهد . روزه روزنه اى است به حصنِ حصين محبوبان حق كه در آن حصن روزه داران بهره مند از عنايات ويژه حق اند .پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد :« إنَّ اللهَ تَعالى وَكَّلَ مَلاَئِكَةً بِالدُّعَاءِ لِلصّائِمينَ ».بى ترديد خداى تعالى فرشتگانى را به كار دعا براى روزه داران گماشته است .از طرف ديگر آن حضرت مى فرمايد :جبرئيل از پروردگار خبر داد كه حضرت حق مى فرمايد : چنين نيست كه فرشتگانم را به دعا براى كسى مأمور كنم ولى دعايشان را در حق آن عبد مستجاب نگردانم.و نيز پيامبر حق (صلى الله عليه وآله) با سوگند و تأكيد مى فرمايد :« وَالَّذى نَفسُ مُحَمَّد بِيَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصّائِمِ عِنْدَ اللهِ أطيَبُ مِن رِيحِ المِسكِ ».به آن خدايى كه جان محمد (صلى الله عليه وآله) به دست اوست سوگند ، تغيير بوى دهان روزه دار نزد خدا از بوى مشك خوشبوتر است .آيه شريفه صوم در قرآن مجيد روزه را سبب پيدايش روح تقوا مى داند و از طرف ديگر مى فرمايد :. . . فَإِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ.پس بى ترديد خدا پرهيزكاران را دوست دارد .
فضيلت روزه داران
خداى تعالى سكوهايى براى پرواز معنوى و رسيدن به مقام قرب خود قرار داده است ، زيرا با آلودگى نمى توان در جوار پاكان قرار گرفت . روزه واقعى باطن را تطهير مى كند تا قدرت بهره گيرى از رحمت هاى حق و حالات معنوى را به دست آورد ، وقتى روزه دار براى خدا از خواهش نفسانى خويش دست كشيد و دل به حق داد و پيرو فرمان او شد ، خداى مهربان نيز بيشتر نوازشش مى كند .امام اميرالمؤمنين (عليه السلام) مى فرمايد :« نَومُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ ، وَصَمتُهُ تَسبِيحٌ ، وَدُعَاؤهُ مُستَجَابٌ ، وَعَمَلُهُ مُضَاعَفٌ ، إنَّ لِلصائِمِ عِندَ إفطَارِهِ دَعوَةً لا تُرَدُّ ».خواب روزه دار عبادت و سكوتش تسبيح و دعايش مستجاب و عملش دو برابر است ، بى ترديد براى روزه دار هنگام افطارش دعايش مستجاب است .پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) فرمود :« إنَّ لِلجَنَّةِ بَاباً يُدعَى الرَّيَّانَ ، لاَ يَدخُلُ مِنهُ إلاّ الصَّائِمُونَ ».براى بهشت درب ويژه اى است به نام ريّان كه هيچ كس جز روزه داران از آن وارد نمى شود .
فرزانگى لقمان حكيم
به حضرت لقمان در حالى كه به نصيحت مردم با سخنانى استوار و حكيمانه مشغول بود گفتند : مگر تو برده فلان خاندان نيستى ؟ پاسخ داد : چرا .پرسيدند : از چه راهى به اين مقام كه مى بينيم رسيدى و به اسرار زيادى واقف شدى و اسرار فراوانى را درك مى كنى ؟گفت : از طريق راست گويى و امانت دارى و فروگذاشتن آنچه سودى براى من نداشت و مربوط به من نبود و فرو هشتن چشم از نامحرم و حفظ زبان از حرام و خويشتن دارى در مورد خورد و خوراكم ، پس هركه در رعايت اين امور كمتر از اين باشد از من پست تر است و هر كه بيش از اين رعايت كند از من فراتر است و هر كه به اين موارد عمل كند همتا و مانند من است.يكى از بزرگان مى گويد : خداى سبحان راه رسيدن به حكمت عبادات و اسرار جهان را فراسوى بندگان خود و سالكان الى الله نصب كرده است و نيز راه هاى رسيدن به اين امور را يكى پس از ديگرى به ما آموخته است ، به طور مثال : انسان در ماه مبارك رمضان احساس عظمت روحى و معنوى مى كند و به خود مى گويد : من بزرگ تر از آن هستم كه آلوده شوم و تن به گناه دهم ، يافتن اين بزرگى بر اثر روزه است و از مقدمات اوليّه روزه دارى امساك و كم خورى است .
فضيلت كم خورى
از ارسطو پرسيدند : چرا كم غذا مى خورى ؟ گفت : من مى خورم براى اين كه زنده بمانم و ديگران مى مانند براى اين كه بخورند .افراد پرخور هم عمرشان از سايرين كمتر است و هم كمتر از ديگران به معارف و حقايق الهيه دسترسى دارند ، به راستى پرخورى بلاى بزرگى است .پيامبر بزرگ اسلام (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد : جبرئيل از سوى حق اين پيام را براى من آورد :« يَا مُحَمَّد ! مَا أبغَضتُ وِعَاءً قَطُّ إلاّ بَطناً مَلان ».اى محمد ! هيچ ظرفى نزد من مبغوض تر نيست مگر شكمى كه پر است .چون شخص پرخور مانند حيوان مى خورد و مانند جماد مى افتد .براى راه يابى به حكمت و اسرار هستى چاره اى جز سبك بار شدن از خوراك و شهوت و معصيت و گناه نيست ، از اميرالمؤمنين (عليه السلام) روايت شده است :« تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا ».سبك شويد تا ملحق شده و برسيد .اين در راستاى كلام خداست كه فرمود : . . . وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِم مِن خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ.. . . و براى كسانى كه از پى ايشانند و هنوز به آنان نپيوسته اند و سرانجام به شرف شهادت نايل مى شوند شادى مى كنند ، كه نه بيمى بر آنان است ونه اندوهگين مى شوند .جمله لَمْ يَلحَقُوا بِهِمْ عدم و ملكه است يعنى : به كسانى كه در راه خدايند و مى توانند به شهيدان راه حق برسند مژده مى دهند ، اما اگر كسى در راه نباشد ، در مورد او چنين تعبيرى گفته نمى شود ، مانند اتومبيلى كه در پاركينگ متوقف است و حركتى ندارد ، اما اگر يكى از دو اتومبيل كه در جاده در حال حركت اند سرعت كمترى داشته باشد و در نتيجه ديرتر به مقصد مى رسد درباره آن گفته مى شود : « هنوز نرسيده است » .سبك بار شدن سبب رسيدن است ، گاهى انسان آن چنان سبك بار مى شود كه هم به هدف مى رسد و هم مى رساند .آتش سوزى يا سيلى در مدائن اتفاق افتاد ، استاندار وقت جناب سلمان فارسى بود ، جنس اندكى كه داشت همراه با قرآن و شمشيرى برداشت و از عرصه حادثه جان خود را نجات داد ، ولى ديگران تا آمدند وسايل گسترده و فراوان خود را جمع كنند آسيب ديدند و گرفتار زيان و خسارت شدند ، سلمان فرمود :« هَكَذَا يَنجُوا المُخِفُّون ».اينگونه انسان سبك بار در روز خطر نجات پيدا مى كند .رسول خدا (صلى الله عليه وآله) به اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود :« يا عَلِىُّ نَجَى المُخِفُّونَ وَهَلَكَ المُثقِلُون ».اى على سبك باران نجات مى يابند و سنگين باران هلاك مى شوند .اميرالمؤمنين (عليه السلام) درباره آنانكه اموال مسلمين رابه غارت برده بودند و بار قيامتى خود را سنگين نموده بودند فرمود :« بَينَ نَثِيلِهِ وَمُعتَلَفِهِ ».زندگى آنان ميان آشپزخانه و محل قضاى حاجت سپرى مى شود .نه خدمتى كردند و نه چيزى فهميدند و نه دانستند براى چه آمده اند و چه بايد انجام دهند .
نكوهش شكم بارگى
ماه مبارك رمضان فرصت مناسبى است براى پى بردن به حقايق و اين پى بردن با روزه و ذكر و ترك گناه و تهجد خالصانه شب ميّسر است و اصولا بايد به مقدار غذايى كه نيروى انسان را تأمين مى كند قناعت كرد ، زيرا هيچ كس با پرخورى به جايى نمى رسد .حضرت رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد :« مَا مَلأ آدَمِىٌّ وِعَاءً شَرّاً مِن بَطْن ».انسان هيچ ظرفى را بدتر از شكم پر نكرده است .هنگامى كه شكم پر شود و انسان بيش از حد لازم بخورد ، راه فهم مسدود مى شود . انسان پرخور چيز فهم نيست و هرگز به اسرار و باطن هستى پى نخواهد برد .شكم بارگى ، بى ارادگى و خمودى و سستى و تنبلى مى آورد و رعايت اعتدال در خورد و خوراك ، سلامتى ، طول عمر و نورانيت دل مى بخشد .خوردن بيش از حد ، هم روح را سرگرم مى كند تا غذاى زايد هضم شود و هم بدن را به سوخت و ساز بيشترى وادار مى كند و سرانجام انسان را زودتر از موعد از پا درمى آورد . نوعاً انسان هاى پرخور عمر طولانى ندارند . زياده روى در خوردن بر كسالت و خواب مى افزايد .هنگامى كه اصحاب رسول خدا (صلى الله عليه وآله) حضور آن حضرت شرفياب مى شدند حضرت از آنان مى پرسيد :« هَل مِن مُبَشَّرات ».شب گذشته چه خوابى ديديد كه مايه بشارت باشد ؟انسان مى خوابد كه چيز بفهمد نه آنكه زياد بخورد تا بيشتر بخوابد .شخصى در محضر پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) آروغ زد حضرت فرمود :« قَصِّر مِن جَشائِكَ فَإنَّ أطوَلَ النَّاسِ جُوعاً يَوْمَ القِيامَةِ أكْثَرُهُمْ شِبْعاً فِى الدُّنيا ».كمتر بخور ، گرسنه ترين افراد در قيامت كسانى هستند كه در دنيا سيرترين افراد بودند .در حالات اميرالمؤمنين (عليه السلام) نقل شده است كه روزى حضرت به باغبانش فرمود : غذايى دارى ؟ گفت : غذاى ساده اى دارم كه شايسته شما نيست ، از كدوى بى روغن خوراكى تهيّه كرده ام ، حضرت فرمود : حاضر كن ، سپس دستانش را شست و آن غذا را ميل فرمود ، آنگاه به شكم خود اشاره كرد و گفت : شكمى كه با اين غذاى ساده سير مى شود ، بدا به حال كسى كه شكمش او را به آتش ببرد
بر گرفته از کتاب جلوه های رحمت الهی استاد حسین انصاریان
