مدیریت در قرآن

 خداوند بزرگترین مدیر عالم است: (یدبر الامر من السماء والارض) کتابهای آسمانی به منزله خط مشی و وسیله هدایت هستند:  آنگاه که موسی را کتاب فرقان (جداکننده حق از باطل) دادیم،شاید هدایت یابید«بقره ۵۳»
● ضرورت وجود مدیریت
و با موسی ۳۰ شب وعده گذاشتیم و آن را با۱۰ شب دیگر تمام کردیم تا آنکه وقت معین پروردگارش در ۴۰ شب به سر آمد و موسی (هنگام رفتن به کوه طور) به برادرش هارون گفت: در میان قوم من جانشینم باش و(کار آنان را) اصلاح کن و راه فساد را پیروی مکن.(اعراف ۱۴۲)
● سنگینی امر مدیریت
الم نشرح لک صدرک آیا برای تو سینه ات را نگشاده ایم؟(انشراح ۱)
و بار گرانت را از دوش تو برنداشته ایم؟(انشراح ۲)
باری که گویی پشت تو را شکست.(انشراح ۳)
● اهمیت مدیریت و نحوه بازخواست
و به یاد آورید روزی را که هر گروهی را با پیشوایانشان می خوانیم آنها که نامه اعمالشان به دست راستشان است آن را(با شادی و سرور) میخوانند و سر سوزنی به آنها ظلم نمی شود. (اسراء ۷۱)
▪ مسائل کارگزینی مدیر: ( توجه به تخصص،توانایی و تفاوتهای میان افراد)
یوسف گفت مرا به خزانه های این سرزمین بگمار که من نگهبانی دانا هستم.(یوسف ۵۵)
خداوند هیچ کس را جز به تواناییش تکلیف نمیکند(لا یکلف الله نفسا الا وسعها)
و اگر پروردگار تو می خواست قطعا همه مردم را امت واحدی قرار می داد در حالی که پیوسته در اختلافند.(هود ۱۱۸)
● ایمان
هیچ قومی را که ایمان به خدا و روز قیامت دارد نمییابی که با دشمنان خدا و رسولش دوستی کنند،هرچند پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشاوندان آنها باشند،آنها کسانی هستند که خدا ایمان را بر صفحه قلوبشان نوشته....(مجادله ۲۲)
● آزمایش
و چون ابراهیم را پروردگارش با کلماتی بیازمود و وی آن همه را به انجام رسانید،خدا به او فرمود من تو را پیشوای مردم قرار دادم .ابراهیم پرسید از دودمانم چطور؟ فرمود پیمان من به بیدادگران نمیرسد.(بقره ۱۲۴)
● شایسته مداری و اختیار کامل در کارگزینی مدیر
و پیامبرشان به آنان گفت:در حقیقت خداوند طالوت را برشما به پادشاهی گماشته است .گفتند چگونه او بر ما پادشاهی باشد با آنکه ما به پادشاهی از وی سزاوارتریم و به او از حیث مال گشایشی داده نشده است.
پیامبرشان گفت در حقیقت خداوند او را بر شما برتری داده و او را در دانش و نیروی بدنی بر شما برتری بخشیده است و خداوند پادشاهی خود را به هرکس که بخواهد می دهد و خدا گشایشگر داناست.(بقره ۲۴۷)
● رابطه (متقابل و شایسته)
ای کسانی که ایمان آورده اید،اگر خدا را یاری کتید یاریتان می کند و گامهایتان را استوار می دارد.(محمد ۷)
بگو من فقط بشری هستم همچون شما امتیازم این است که به من وحی می شود که معبود شما تنها یکی است، پس هرکس امید لقای پروردگارش را دارد باید عمل صالح انجام دهد، و کسی را در عبادت پروردگارش شریک نکند.(کهف ۱۱۰)
مؤمنان برادر یکدیگرند، بنابراین میان دو برادر خود صلح برقرار سازید و تقوای الهی پیشه کنید تا مشمول رحمت او شوید.(حجرات ۱۰)
● ایجاد اعتماد
اوست آنکس که در میان بی سوادان، فرستاده ای از خودشان برانگیخت، تا آیات او بر آنان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به ایشان بیازمود و آنان قطعا پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند.(جمعه ۲)
● مشورت و قاطعیت در تصمیم گیری
و شاورهم فی الامر... و در کارها با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل کنندگان را دوست می دارد.(آل عمران ۱۵۹)
از سرزنش کنندگان هراسی ندارند. این فضل خداست که به هرکس بخواهد و شایسته ببند می دهد و فضل خدا وسیع و خداوند داناست.(مائده ۵۴)
و اکثر الناس لا یعلمون و اکثر مردم نمیدانند.(یوسف ۶۸)  و اکثرهم لا یعقلون و بیشترشان نمیفهمند.(مائده ۱۰۳)  مشورت ادراک و هشیاری دهد عقلها مر عقل را یاری دهد
● صبر
اولین دخواست موسی از خداوند بعد از مبعوث شدننش«شرح صدر» است.
قال رب اشرح لی صدری گفت پروردگارا سینه ام را گشاده گردان.(طه ۲۵)
فان مع العسر یسرا پس بدان که با دشواری آسانی است.
فاستعینوا بالصبروالصلوة و از صبر و نماز کمک بگیرید.
● پاداش (انگیزه) عقاب
ای کسانی که ایمان آورده اید،اگر خدا را یاری کتید یاریتان می کند و گامهایتان را استوار می دارد.(محمد ۷)
و هرگاه خواستید مجازات کنید تنها به مقداری که به شما تعدی شده کیفر دهید و اگر شکیبایی پیشه کنید اینکار برای شکیبان بهتر است(نحل ۱۲۶)
● مهربانی
مدیریت خداوند در جهان هستی بر پایه رحمت عام و خاص اوست، چنان که در سوره حمد که هرروزه آن را در نمازها میخوانیم بعد از معرفی خداوند به رب العالمین اورا به رحمان و رحیم میشناسیم، یعنی عالم هستی صحنه این دو صفت الهی «بخشندگی و مهربانی» است.مدیریت ما نیز در تمام زمینه ها باید بر اساس رحمت عام و رحمت خاص(محبت ویژه به دوستان شایسته)استوار باشد.
و ما ارسلناک الا رحمة للعالمین(انبیاء ۱۰۷)
چو کاری برآید به لطف و خوشی چه حاجت به تندی و گردنکشی
● بخشش
آیا دوست نمیدارید خداوند شما را ببخشد و خدا غفور و رحیم است.
مسئله رحمت عام و خاص خداوند هرگز به معنای رسیدگی نکردن به تخلفات نیست. همانگونه که توصیه به مالک یوم الدین (صاحب روز جزاست) بعد از توصیه به رحمت در سوره حمد گواه این مدعاست.
پذیرش توبه از سوی خداوند تنها برای کسانی است که کار بدی را از روی جهالت انجام می دهند و سپس به زودی توبه میکنند، خداوند توبه چنین اشخاصی را میپذیرد و خدا دانا و حکیم است.
کرم کن،نه پرخاش کین آوری که عالم به زیر نگین آوری
● عدالت
و به مال یتیم جز به نحو احسن(و برای اصلاح) نزدیک مشوید تا به حد رشد برسد، و حق پیمانه و وزن را به عدالت ادا کنید، هیچکس را جز به مقدار توانایی تکلیف نمیکنیم، و هنگامی که سختی می گوید عدالت را رعایت نمایید حتی اگر مورد نزدیکان بوده باشد، این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش میکند تا متذکر شوید(انعام ۱۵۲)
▪ بیان شفاف و روشن بیان نرم
اهمیت تا آنجاست که موسی سومین دعای خود را به آنان اختصاص داده است.
واحلل من عقدة لسانی یفقهوا قولی– و از زبانم گره بگشای تا سخنم را بفهمند(طه ۲۷ و ۲۸)
به سوی فرعون بروید که طغیان کرده است اما به نرمی با او سخن بگویید شاید متذکر شود و از خدا بترسد(طه ۴۳ و۴۴)
▪ اعتدال در سختگیری (اهمیت دانش)
آگاه باشید اولیاء و دوستان خدا نه ترسی دارند و نه غمگین میشوند(یونس ۶۲)
ریاست به دست کسانی خطاست که از دستشان دستها برخداست
ازآنچه نمیدانی پیروی مکن ،چراکه گوش و چشم و دلها همه مسئولند(اسراء ۳۱)
● نوآوری
در این باره قرآن به طور عموم بیان می دارد:
ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیر و مابانفسهم(رعد ۱۱)
خداوند سرنوشت هیچ ملتی را تغییر نمیدهد مگر اینکه خودشان بخواهند.
بنابراین بهبود مدبریت جز از طریق ایجاد تغییرو تبدیل مثبت در وضعیت افراد صورت نمیگیرد.
● نظارت ضمن کار
... و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حائل میشود و اینکه همه شما نزد اودر قیامت اجتماع خواهید کرد(انفال ۲۴)
ما به نوح وحی کردیم که کشتی را در حضور ما(زیر نظر ما)و مطابق فرمان ما بساز.
● وحدت در رهبری
و اگر میخواستیم در هر شهر و دیاری پیامبری می فرستادیم(فرقان ۵۱)
ماتو را به حق برای بشارت و انذار فرستادیم،و هر امتی در گذشته انذار کننده ای داشته است.(فاطر ۲۴)
از این ۲ آیه برمی آید که پیامبران به عنوان یک مدیر برای امت فرستاده شده اند نه برای شهر و دیار!
از این نکته می توان برداشت کرد که در یک سازمان باید تنها یک مدیر باشد نه اینکه هر بخشی یک مدیر مستقل داشته باشد!
● همکاری
و همواره در راه نیکی و پرهیزگاری باهم تعاون کنید،هرگز در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید و از خدابپرهیزید که مجازاتش شدید است.(مائده ۲)
● امانت داری
پستهای دولتی در حکومت اسلامی امانتهایی حساس و ارزشمندی هستند و خداوند متعال در قرآن کریم میفرمایدکه: خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به اهلش بسپارید.
● عمل به گفتار
ای کسانی که ایمن آورده اید!چرا سخنی میگویید که به آن عمل نمیکنید؟(صف ۲)
نزد خدابسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نمیکنید.(صف ۳)
و به مال یتیم جز به طریقی که بهترین است نزدیک نشوید تا به سر حد خود برسد و به عهد خود وفا کنید که از عهد سوال میشود.(اسراء۳۴)
● لزوم تهیه گزارش حین کار
کار جهان را از آسمان گرفته تا زمین اداره میکند،آنگاه نتیجه و گزارش آن در روزی که مقدارش آنچنان که شما آدمیان برمی شمارید هزار سال است ،به سوی او بالا میرود.(سجده ۵)
● نفی گمان بی مورد و ریاست طلبی
ای کسانی که ایمان آورده اید!از بسیاری از گمانها بپرهیزید چرا که بعضی از گمانها گناه است....
آری این سرای آخرت را تنها برای کسانی قرار می دهیم که اراده برتری جویی و فساد را در زمین ندارند و عاقبت برای پرهیزگاران است.(قصص ۸۳)