فرق بين فعل و رفتار اخلاقي با خُلق و خوي اخلاقي چيست؟

 خُلق و خوي اخلاقي يا فطرت و سرشت اخلاقي، استعدادهاي بالقوه اي است كه هنگام آفرينش در نهاد انسان، نهاده شده و عامل گرايش انسان به فعل اخلاقي مي باشد.
انسان در عمق سرش و فطرتش، به گونه اي آفريده شده كه ديگران را دوست داشته باشد و به آن ها احسان و نيكي كند (نوع دوستي) و ايثار نمايد، حُسن و قبح افعال را بفهمد و به خوبي ها گرايش داشته باشد (نيكي گرايي) و در عمق وجدان خود از ظلم و جنايت و بدي ها گريزان باشد. نيز به زيبايي هاي مادي و معنوي تمايل داشته باشد؛ خداجو و خداگرا باشد. در يك جمله: خُلق و خوي اخلاقي ريشه و سرچشمة افعال اخلاقي است. بنابراين شكوفايي و به فعليت رسيدن خلق و خوي بالقوة اخلاقي را فعل اخلاقي گويند.
اما اين كه فعل اخلاقي، چگونه فعلي است و چه ملاكي دارد و با چه ويژگي ميتوان آن را از غير فعل اخلاقي شناخت ميان انديشه وران و دانشمندان علم اخلاق و روان شناس اختلاف شديدي وجود دارد .برخي دانشمندان با ديدگاه فلسفي و عقلاني و عده اي نيز با نگاه علمي، فعل اخلاقي را تعريف نموده اند. بعضي با نگاه روان شناسي و عده اي با بينش ديني آن را توصيف نموده اند. دانشمندان قديم علم اخلاق مي گفتند: كارهاي اخلاقي، كارهايي است كه حُسن ذاتي دارد، و در مقابل كارهاي ضد اخلاقي، كارهايي است كه قبح ذاتي دارد و معتقد بودندكه عقل انسان، حُسن ذاتي كارهاي اخلاقي و قبح ذاتي كارهاي ضد اخلاقي را درك مي كند.
انديشمندان اخير، در تعريف فعل اخلاقي از يك جهت اشتراك دارند. همة آن ها، فعلي را اخلاقي گويند كه هدف، جلب منافع مادي و فردي نباشد امّا عده اي منشأ آن را احساسات نوع دوستي انسان، برخي آن را برخاسته از فطرت زيبا گرايي مادي يا معنوي، گروهي منشأ آن را زيبايي روح يا وجدان آنان و بعضي به دليل خردگرا و عقلاني بودن انسان، و عده اي به خاطر هوشياري انسان و ... ذكر كرده اند.

در بينش ديني مي گويند: چون هدف از آفرينش انسان، و خوشبختي و سعادت مطلق او، در نزديكي و قرب به خدا محقق مي شود، پس هر فعلي كه به فرمان خدا و با نيت قرب و نزديكي به خدا انجام گيرد، اخلاقي است.

البته مقصود از فعل اخلاقي در مطالب فوق، فعل اخلاقي خوب يا فضيلت اخلاقي است. گاهي نيز فعل اخلاقي به معناي اعم (خوب و بد اخلاقي) به كار مي رود، مثلاً دزدي از نظر اخلاقي، فعل بد، يا فعل اخلاقي بد است. يعني گاهي، هر عملي كه از روي اختيار و اراده انجام شود، فعل اخلاقي مي گويند، خواهد خوب باشد يا بد.