امام در فکر شیعی

«معیارهای ویژه امامت » 

بعد از رحلت رسول مکرم اسلام(ص) نیاز جامعه اسلامی در وهله اول به امامت بود این واقعیت را هیچ گروهی انکار نکرده است. سر لزوم وجود امام را در خطبه صدیقه طاهره زهرای مرضیه(س) می توان یافت آنجا که با تعبیر دقیق و ظریف فلسفه احکام را برای مهاجران و انصار بیان می فرماید «خدا ایمان را برای پاکیزگی شما از شرک، نماز را برای پاکی از کبر و امامت ما را برای نظام ملت قرار داد» تا جامعه و امت نظمی پیدا کنند و اختلاف و پراکندگی بر امت محمد(ص) چیره نشود.

در فرهنگ شیعی سه ویژگی مخصوص برای امام شایسته تعیین شده است که عبارتند از:

1- نص و تصریح از کتاب خدا (قرآن)،سنت و روش پیامبر اکرم(ص) و عقل:

باید امامت را خداوند متعال تعیین کند قرآن مجید به این واقعیت با عبارت «و اذ ابتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماما قل و من ذریتی قال لاینال عهدی الظالمین » اشاره دارد. که خداوند متعال بعد از آزمایشهایی که از ابراهیم گرفت از قبیل آتش خشم نمرود، ذبح فرزند ... او را به مقام امامت منصوب کرد. بر پایه همین آیه امامت معصومین(ع) یک مرتبه و موهبت الهی است نه انتخاب از طرف مردم و در پاسخ به سؤالی که می پرسد در این صورت «و امرهم شوری بینهم » امورشان با شوری بین خود است، چه می شود می گوییم از خود عبارت برداشت می شود اموری که مربوط به مردم است اما امامت امری است که مربوطه به خداست و او جاعل این مقام است.

رسول الهی نیز بارها به امامت تصریح کرده اند و جالب این است که اگر اول و آخر دوران رسالت را در نظر بگیرید هم در دوران اولیه و هم در دوران پایان رسالت تصریح پیامبر چنان بر امامت مشهور عام و خاص شده که قابل انکار نیست. از جمله در خبر مربوط به دوران آغازین رسالت. طبری، ابن اثیر جزری جریان غذا دادن پیامبربه قریش و دعوت پیامبر به یاری را ثبت کرده اند. حضرت رسول(ص) فرمود: هر شخص دعوت مرا بپذیرد و به من روی آورد وزیر و خلیفه من و وصی من بعد از من خواهد بود امیرمؤمنان خود فرمود: «و قمت و کنت اصغر القوم » برخاستم در حالی که کوچکترین فرد در بین جمع بودم. و سه بار اعلام آمادگی نمودم. این واقعه و واقعه غدیر خم برای هیچ فردی قابل انکار نیست از این روی ابن ابی الحدید شارح نهج البلاغه می گوید: مهاجر و انصار شکی نداشتند که امر امامت بعد از رسول بر عهده علی(ع) بود.

2- مقام عصمت

امام باید معصوم باشد. شیعه معتقد است امام باید از خطا، گناه، اشتباه سهو ... به دور باشد زیرا نگهدارنده امانت و پیام الهی است.

به همین خاطر در زیارت جامعه کبیره از عبارات «خزان العلم » و «امنا الله » یاد شده است. و در زیارت امین الله می خوانیم «السلام علیک یا امین الله فی ارضه و حجة علی عباده » سلام بر تو ای امین خدا در زمین و حجت خدا بر بندگان. آنکه امین است نباید گناهکار و اشتباهکار باشد. پس امام امین خداست و باید معصوم باشد.

3- عالمترین بودن

سیره ائمه و تاریخ امامان در این باره سخن برای گفتن بسیار دارد. در حدیث ثقلین رسول خدا(ص) فرمود: دو چیز گرانبها در بین شما می گذارم کتاب خدا و عترت خودم; تا آن زمان که به آنها تمسک بجویید گمراه نخواهید شد. آنگاه می فرماید: به اهل بیت من چیزی نیاموزید آنها اعلم از شما هستند. در حدیث دیگری فرمود: اگر شخصی می خواهد بر من که شهر علم هستم وارد شود از «در» آن که علی بن ابیطالب است داخل شود.

ماجرای حسن بن علی وشاء: او از علاقمندان اهل بیت بود می گفت: وقتی شنیدم امام رضا(ع) به دستور مامون به خراسان منتقل شده تصمیم گرفتم به آنجا مسافرتی کنم و به زیارت امام نیز مشرف شوم وقتی مقدمات کار فراهم شد دخترم پارچه ای را که به دست خود بافته بودم نزدم آورد و از من خواست در خراسان آن را با نگین فیروزه نیشابوری معاوضه کنم. وقتی به خراسان رسیدم اجناس خود را فروختم چند نفر پیش من آمدند و گفتند پارچه فروشی داری؟ یکی از غلامان امام رضا(ع) از دنیا رفته می خواهیم او را کفن کنیم. من که از وجود پارچه غافل بودم جواب منفی دادم و آنان برگشتند اما چند لحظه بعد باز آمدند یکی از آنان گفت امام فرمود: آن پارچه ای که دخترت در کوفه به تو داده تا با فیروزه مبادله کنی در فلان قسمت از اثاثیه توست آن را به ما بفروش.

این علم مورد نظر است که خداوند متعال در قرآن کریم از زبان حضرت عیسی(ع) می فرماید: «و انبئکم بما تاکلون و ما تدخرون فی بیوتکم » از آنچه می خورید و آنچه در منزل دارید شما را خبر می دهم این علم غیب و لدنی است که خداوند به ائمه خود عطا می کند و با وجود این سه ویژگی ائمه شیعی می توانند امین و خزانه دار الهی باشند و خلق خدا را به سوی او راهنمایی نمایند..

پدید آورنده : سخنرانی حجة الاسلام و المسلمین نظری منفرد