منابع مقاله:
کتاب : تفسير و شرح صحيفه سجاديه جلد هشتم
نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان
مسئله اى كه براى اهل بصيرت از آفتاب روشن تر مى باشد اين است كه خاك مرده به قدرت حق تبديل به موجودى با شعور و مكلّف و مسؤول به نام انسان شد، تا ظرف معرفت حق و ايمان به قيامت و عمل صالح و متخلّق به اخلاق الهى گردد، تا از اين طريق به مقام قرب و لقا و وصال حضرت محبوب برسد.
وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْانْسَ الّا لِيَعْبُدُونِ» «1»
و جن و انس را جز براى اين كه مرا بپرستند نيافريديم.
فَمَن كَانَ يَرْجُواْ لِقَآءَ رَبّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صلِحًا وَ لَايُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبّهِ أَحَدَا» «2»
پس كسى كه ديدار [پاداش و مقام قرب ] پروردگارش را اميد دارد، پس بايد كارى شايسته انجام دهد و هيچ كس را در پرستش پروردگارش شريك نكند.
قيمت وقت و ارزش كسب ايمان و اخلاق و عمل صالح، در صفحات گذشته در تفسير مسؤوليت و قيامت گذشت.
مصون بودن از فقر و وسعت رزق
آنان كه بر اثر غفلت و اشتباه در زندگى، و به خصوص كثرت گناه از معيشت بازمانده و دچار تنگدستى و نياز به مردم مى شوند، در حقيقت گرفتار انواع بلاها و سختى ها و رنج ها هستند، و دائم در درون خود مبتلاى به حسرت و اندوه و غم و غصّه اند.
آنان كه هماهنگ با مسائل الهى به حركت آمدند، و زمينه معيشت را متصل به رحمت حضرت حق كردند و در حدّ خود از وسعت رزق بهره مندند، كمتر دچار مشكل و زحمتند، و به همين سبب با آسودگى خاطر به عبادت و كسب معرفت و كار خير موفقند.
راستى، بايد به پيروى از حضرت سجّاد عليه السلام از حضرت محبوب درخواست كرد كه انسان را از نعمت غنا و وسعت رزق آنهم به صورتى كه عامل گناه و معصيت نگردد، و بلكه غنا و رزق او كمكى به كار خير و ثواب و اجر آخرت شود، بهره مند سازد.
بى نيازى از چشمداشت
چشمداشت به آنچه در دست مردم است، از قبيل مال و منال، حشمت وجاه، شهرت و مقام، خانه و مركب، علاوه بر اين كه روح را عذابى اليم است، باعث شعله ور شدن صفت حسد، و خطرناك تر از آن زبانه كشيدن آتش طمع است.
اين مرض خطرناك روانى، چون عارض كسى شود، او را به انواع گناهان و اشتغالات فكرى و درونى دچار سازد، و وى را از هر كار خير و گاهى از عبادات الهيّه باز دارد، و زمينه هلاك و ضلالت او را فراهم آورد.
قناعت به آنچه حضرت حق از طريق كسب حلال نصيب انسان فرموده، گنجى است كه خير دنيا و آخرت انسان را تأمين مى نمايد.
وَ لاتَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ الى ما مَتَّعْنا بِهِ ازْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَياةِ الدُّنْيا لِنَفْتِنَهُمْ فيهِ وَ رِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَ ابْقى» «3»
ديدگانت را به آنچه برخى از اصناف آنان را بهره مند كرديم مدوز، [آنچه به آنان داده ايم ] شكوفه [بى ميوه و زيور و زينت ] دنياست تا آنان را در آن بيازماييم، و رزق پروردگارت بهتر و پايدارتر است.
تصوّر نكنيد كه فرومايگان پست، و آنان كه در غفلت و بى خبرى از حقايق به سر مى برند، آنچه از مال و منال و جاه و مقام در اختيار دارند، براى آنان عزّت و آبرو و خير و سعادت است.
بيخبران از حق، با نعمت فراوانى كه در اختيار دارند، ميدان وسيع ترى، جهت انواع لذايذ حيوانى و حركات شيطانى براى خود مى سازند، و از اين راه عذاب بيشتر و سنگين ترى را براى خود تهيه مى بينند.
به آنچه حضرت حق از راه حلال نصيب فرموده قناعت كنيد و بر تنگدستى موقت كه جز امتحان الهى براى مردم مؤمن چيزى نيست صبر و استقامت ورزيد، و باطن خود را با نور عفت نفس از هر نوع اضطراب و ناامنى حفظ كنيد كه خداوند مهربان در دنيا و آخرت با اهل تقواست.
رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
مَنْ اتْبَعَ بَصَرَهُ ما فِى ايْدِى النّاسِ طالَ هَمُّهُ وَ لَمْ يُشْفَ غَيْظُهُ. «4»
آن كه چشم به مال و ثروت و حشمت و حشم ديگران بدوزد اندوهش طولانى، و خشم و غضبش بى شفا مى ماند.
مردى نزد حضرت صادق عليه السلام شكايت برد: به دنبال مال مردم مى روم و آن را به دست مى آورم ولى به درآمد خود قانع نيستم، دائماًبا خود در جنگم، چرا كه در طلب ثروت بيشترى هستم، به من چيزى بياموزيد كه مرا از اين ناراحتى نجات دهد.
حضرت فرمود:
اگر آن اندازه درآمد كه معيشت تو را كفايت مى كند بى نيازت سازد، اندك از مال دنيا تو را غنى كند، و اگر درآمد كافى تو، بى نيازت نمى كند با جمع كردن تمام ثروت دنيا هم راحت نخواهى شد! «5» راستى، چشمداشت به وضع ديگران و وادار شدن نفس به اين كه انسان را تا حدّ آنان و بلكه بيش از آن بالا ببرد عجب مرض خطرناك و بيمارى مهلكى است!!
اين حالت عذاب آور شيطانى، انسان را به خوارى و ذلّت، و خم كردن پشت مردم پيش نامرد، و آوارگى و در بدرى، و پايمال كردن حقوق ديگران مبتلا مى كند.
غناى نفس در روايات
حضرت جواد عليه السلام مى فرمايد:
الْغِنى قِلَّةُ تَمَنِّيكَ وَ الرِّضا بِما يَكْفِيكَ، وَ الْفَقْرُ شِرَّةُ النَّفْسِ وَ شِدَّةُ الْقُنُوطِ. «6»
بى نيازى، قلّت و كمى خواهش هاى درون و راضى بودن به عنايت الهى است. و فقر نفس، شدّت نااميدى از قدرت خويش و يأس از واقعيت ها است.
امام على عليه السلام مى فرمايد:
مَنِ اسْتَغْنى عَنِ النّاسِ اغْناهُ اللّهُ سُبْحانَهُ. «7»
هر كس بانگ بى نيازى از مردم را بزند، خداوند پاك، او را مستغنى مى كند.
به حضرت داود خطاب شد:
وَضَعْتُ الْغِنى فِى الْقَناعَةِ وَ هُمْ يَطْلُبُونَهُ فِى كَثْرَةِ الْمالِ فَلا يَجِدُونَهُ. «8»
بى نيازى را در قناعت قرار دادم، مردم در زيادى مال مى جويند، ولى نمى يابند.
سَأَلَ رَجُلٌ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ: احِبُّ انْ اكُونَ اغْنَى النّاسِ. قالَ: كُنْ قَنِعاً تَكُنْ اغْنَى النّاسِ. «9»
مردى به رسول خدا عرضه داشت، دوست دارم بى نيازترين مردم باشم فرمود: قناعت پيشه كن تا بى نيازترين مردم باشى.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد:
مَنْ رُزِقَ ثَلاثاً نالَ ثَلاثاً وَ هُوَ الْغِنَى الْاكْبَرُ: الْقَناعَةُ بِما اعْطِىَ، وَ الْيَأْسُ مِمّا فى ايْدِى النّاسِ، وَ تَرْكُ الْفُضُولِ. «10»
به آن كه سه چيز روزى شود، به سه چيز رسيده و آن بى نيازى بزرگ تر است. قناعت به آنچه به او داده شده، دل بريدن از آنچه در دست مردم است، و ترك آنچه اضافه است.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- ذاريات (51): 56.
(2)- كهف (18): 110.
(3)- طه (20): 131.
(4)- تفسير الصافى: 3/ 327، ذيل آيه 131 سوره طه؛ كتاب الزّهد، حسين بن سعيد كوفى: 46، حديث 125؛ بحار الأنوار: 67/ 317، باب 58، حديث 25.
(5)- بحار الأنوار: 70/ 178، باب 129، حديث 22؛ الكافى: 2/ 139، حديث 10.
(6)- بحار الأنوار: 75/ 368، باب 28، حديث 3؛ نهج السعادة: 7/ 437.
(7)- غرر الحكم: 197، حديث 3876.
(8)- بحار الأنوار: 75/ 453، باب 33، حديث 21؛ عدة الدّاعى: 179.
(9)- كنز العمال: 16/ 128، حديث 44154؛ ميزان الحكمة: 3/ 2305.
(10)- بحار الأنوار: 75/ 229، باب 23، حديث 107؛ تحف العقول: 318.
منبع : پایگاه عرفان
