نگارش جوامع حديثى در ميان اصحاب ائمه عليهم السّلام بسيار طولانى است، به ويژه، پس از دوران امام صادق (عليه السّلام، افراد زيادى در جامعه شيعه مصمم شدند تا روايات را جمع آورى كرده و آنها را براى شيعيان ساكن در كشورهاى دور و نزديك به منظور راهيابى به افكار و انديشه هاى اهل بيت، بفرستند. با گذشت زمان بر شمار اين مؤلفان افزوده شد و كتابهاى بيشتر و مفصلتر تأليف شد.
حسين بن اشكيب سمرقندى
يكى از چهره هاى مؤلف در روزگار امام عسكرى عليه السّلام حسين بن اشكيب سمرقندى است. كسى كه مدتى در قم خادم مقبره حضرت معصومه (عليها السّلام) بود، بعدها به سمرقند رفت و در آنجا ماندگار شد. وى بايد يكى از حلقه های پيوند تشيع قم با حوزه سمرقند، كه در اواخر قرن سوم و اوائل قرن چهارم نضج گرفت، باشد. نجاشى تأليفات او را بر شمرده كه در ميان آنها كتابى با عنوان «الرد على الزيدية» به چشم مى خورد. نظر به شدت فعاليت زيديها در اين دوران و قيامهاى مكرر آنها احتمال آن مى رفت كه شمارى از شيعيان تحت تأثير آنان قرار گيرند. بدين سبب اين دست كتابها كه بيشتر با استناد به روايات صادره از امامان معصوم عليهم السّلام تدوين مى شد، وسيله خوبى براى كنترل اين گونه انحرافات بود.
محمد بن خالد برقى
او از چهره هاى برجسته اين دوران بوده و آثارى تأليف كرده است. فرزند وی احمد (م 274 يا 280) شهرتى بيش از پدر داشته و يكى از شيعيان معاصر با امام هادى و امام عسكرى (عليهما السّلام) بود كه كتاب «المحاسن» وى دائرة المعارفى مشتمل بر احاديث امامان در تمامى زمينه هاى مختلف معارف دينى از قبيل: اخلاق، تفسير و جز آن بوده است. وى تأليفات ديگرى هم داشته كه از جمله آنها كتاب التبيان فى اخبار البلدان در جغرافياى تاريخى دنياى اسلام بوده است.
حسن بن موسى خشاب
از اصحاب امام عسكرى (عليه السّلام) تأليفاتى از خود باقى گذاشته كه كتاب «الرد على الواقفيه» از آن جمله است. اهميت اين نوشتار، با توجه به مشكلاتى كه در آن دوران واقفه ايجاد مى كردند، روشن است. افزون بر كتابهايى كه به عنوان رد بر فرق و يا در موضوعات فقهى نوشته مى شد، كتابهايى هم در دانش تاريخ اسلام نوشته مى شد.
محمد بن على بن حمزه
از اصحاب امام عسكرى (عليه السّلام) كتابهاى فراوانى از خود به يادگار گذاشت. عياشى درباره او مى نويسد: هيچ كتابى در موضوعات مختلف از امامان بر جاى نمانده بود جز آن كه پيش او وجود داشت. اين روايت به ويژه بر وجود روايات ائمه و حتى مكتوبات آنان در دسترس اصحاب تأكيد داشته و نشانه يك جنبش قابل تقدير علمى است كه خود پشتوانه اصلى دانش شيعى به حساب مى آيد. اصولى كه تا اين دوره تأليف شد، پايه هاى اصلى جوامع حديثى بزرگترى مانند «كافى» و «كتاب من لا يحضر» و ديگر آثار حديثى شيخ صدوق و شيخ طوسى است كه با استفاده از همين مدوّنات اصحاب تدوين شده است.
