راهکارهاي تقويت اراده

 ضعف اراده و نشانه هاي آن
قبل از اينکه وارد مبحث تقويت اراده بشيم و راهکارهاي اين مهارت رو بگيم، بهترِ خود واژه «اراده» روتعريف کنيم. اصولاً به تعداد روان شناسان، از هر واژه اي تعريف وجود داره، اما معناي عرفي «اراده» ، همون خواستن فوق العاده وجدي در بعضي لحظه هاي دشوار يا برهه هاي حساس زندگيه و
حالا که مي خوايم از راه هاي تقويت اراده صحبت کنيم، خوبه که اول نشونه هاي ضعف اراده رو بشناسيم و بعد براي تقويت اون فکري بکنيم.
و اما نشونه هاي ضعف اراده
يکي از نشونه هاي ضعف اراده آدم، اينه که هميشه کارها شو به تأخير مي اندازه. بعضي ها رو ديديد؟ هميشه مي گن از شنبه اينکار رو شروع مي کنم. حالا اين شنبه، کدوم شنبه ثبت شده در تاريخِ، خدا مي دونه.
يکي ديگه از نشونه هاي آدم سست اراده اينه که نمي تونه به جا و به موقع تصميم بگيره. هميشه تصميماش رو با دو دلي و اکراه بيان مي کنه؛ نظرش براي انجام دادن يا انجام ندادن يه کار هميشه پنجاه پنجاهه. وقتي مي خواد تصميم بگيره، به دهن ديگران نگاه مي کنه؛ اگه تعداد موافقين بيشتر از مخالفين بود، اون کار رو انجام مي ده؛ اگه برعکس بود، انجام نمي ده.
در همون مثال قبلي، يه نشونه ديگه از ضعف اراده رو مي بينيم، و اون دهن بيني افراد بي اراده يا کم اراده است. اين آدما زياد تحت تأثير ديگران قرار مي گيرن و بيش از حد، از خودشون انعطاف نشون مي دن.
يه چيز رو تا يادم نرفته بگم؛ نشونه هايي که گفتيم و مي گيم، حتماً نبايد همشون در يه آدم جمع بشن تا بگيم اين آدم اراده ضعيفي داره. حتي وجود دو تا از اين نشونه ها در ما، يه تلنگريه تا به فکر تقويت اراده بيفتيم.
و اما نشونه بعدي؛ آدماي کم اراده؛ اصولا کم صبر هم هستن. مثلاً يه کاري رو شروع مي کنن و به محض اينکه کار، يه کم پيچيده مي شه، اصلاً نمي تونن صبور باشن و بردباري کنن، تا پيچيدگي و سختي اون کار رو کم کم برطرف کنن، بلکه زود عصباني مي شن و حتي ممکنه از ادامه دادن اون کار، براي هميشه صرف نظر کنن.
خلاصه اينکه آدمايي که اراده شون ضعيفه، فکرشون با عملشون هماهنگ نيست؛ هميشه فکراشون ايدئاله، ولي وقتي وارد ميدون عمل مي شن و با واقعيت رو در رو مي شن، نمي تونن فکر شونو عملي کنن. اين جور آدما شب ها ، مخصوصاً وقتي زياد چايي يا قهوه خوردن وخوابشون نمي بره، شروع مي کنن به تهيه يه فهرست از کارهايي که روز بعد ميخوان انجام بدن.توي اين ليست ذهني کارها مرتب و پشت سر هم رديف شدن، که اگه همه اونا طبق برنامه انجام بشه؛ يه تغيير بزرگ اتفاق مي افته؛ مثلاً يه تغيير بزرگ در دکوراسيون منزل، يه تغيير بزرگ در برنامه ريزي براي قبولي کنکور، يه تغيير بزرگ براي معدل الف شدن توي دانشگاه و خلاصه اين فکر اگه، عملي بشه چي مي شه!!.. حالا صبح شده و سپيده سر زده. آدمي که ديشب اون همه برنامه داشته، از خواب يبدار مي شه. از اونجايي که طبق برنامه ريزي ديشب، ساعت هفت و نيم بايد از خواب بيدار مي شد وحالا ساعت نه وپنجاه دقيقه است، همين بهانه اي مي شه براي اينکه اجراي برنامش رو به فردا موکول کنه، و دوباره فردا، به بهونه ديگه و عقب انداختن برنامه به پس فردا و... خلاصه اينکه چند روز که مي گذره، اون ليست برنامه ها چون ذهني بوده، خيلي زود فراموش مي شه! آدم بي اراده هم هميشه در همون جايي که بوده و همون موقعيتي که داشته، باقي مي مونه.
آدماي بي اراده، اجازه مي دن که زندگي شون تصادفي پيش بره، و هر شرايطي که در مسير زندگي شون قرار مي گيره، باهاش کنار مي يان و تسليم اون شرايط مي شن؛ البته نه اينکه اين جور آدما هيچ وقت هيچ آرزويي نداشته باشن يا نخوان که آدم مصممي باشن؛ بلکه چون خودشونو «باور» ندارن، به سادگي بي خيال آرزوهاشون مي شن.
اگه تربيت ما اين باور رو در ما ايجاد کرده باشه که هر چي در ذهنمون داريم مي تونيم عملي کنيم، در اکثر موارد، همين طور هم خواهد شد. ولي متأسفانه خيلي ها چنين تربيت و باوري رو ندارن. (پس يادمون باشه که فرزندانمون رو با اصل خود باوري تربيت کنيم) ولي نبايد نااميد بشيم. چون آموزه هايي براي خود باوري وجود داره. ما بايد ياد بگيريم که چطور اين باور رو در خودمون ايجاد کنيم و اين کار با عمل به چند راهکار، شدنيه.
راه هاي ايجاد خود باوري
يکي از مهم ترين راهکارها براي ايجاد خودباوري، اينه که به توصيه هاي افراد ناموفق گوش نکنيم. چند بار براي راهنمايي گرفتن، سراغ دوست، اعضاي خانواده يا همسايه اي رفتيم که خودش در موقعيتي مشابه يا بدتر از ما بوده و در اون موقعيت موفق نشده؟ اين کار، درست مصداق اين مثليه که مي گه کوري عصاکش کور دگر شود. آدماي سست اراده يا بي اراده، سراغ کسايي مي رن که با اونا احساس راحتي مي کنن و اين اشخاص الزاماً کسايي نيستن که اطلاعات مورد نياز براي موقعيت و موفقيت اونا رو داشته باشن. بهترين کار اينه که به مشاور يا مربي مراجعه کنيم. يا از کسي الگوبرداري کنيم که راه دل خواه ما رو با موفقيت رفته باشه. يکي ديگه از راه هاي موثر براي تقويت اراده، اينه که هر کاري رو به اجزاي کوچک تر تقسيم کنيم؛ يعني همون برنامه ريزي. اگه کار به اجزاي کوچک تر تقسيم نشه، فرايند رسيدن به موفقيت، برامون مبهم مي مونه و همين ابهام، در اراده ما براي رسيدن به انتهاي راه تأثير بذاره و خستمون کنه. نکته اي که بايد در تقسيم اجزاي کار و برنامه مون رعايت کنيم؛ اينه که از کم شروع کنيم؛ يعني با کار کم حجم و سبک شروع کنيم که يقين داشته باشيم انجامش مي ديم و کم کم حجم کار رو زياد مي کنيم. مثلاً کسي که مي خواد با ورزش، اضافه وزن خودش رو از بين ببره؛ اگه از روزاي اول، براي سه ساعت ورزش برنامه بريزه عملي نمي شه. روزهاي اول بهتره با نيم ساعت شروع کنه. بنابراين نبايد کل کار رو نگاه کنيم؛ مثلا آدمي که 25 کيلو اضافه وزن داره، اگه هر روز به اين فکر کنه که بايد 25 کيلو وزن کم کنه، سختي کار، اراده اش رو ضعيف مي کنه. بايد اول به اين فکر کنه که مثلاً توي اين ماه مي تونه سه يا پنج کيلو وزن کم کنه.
نقش تربيتي روزه در تقويت اراده
خداي مهربون رو بي نهايت شاکريم که از خزانه موهبت و الطاف بي کرانش، برما منت نهاد تا يه بار ديگه بتونيم ماه رمضان، اين ماه پربرکت و پرفضيلت رو درک کنيم. ماهي که پيامبر عظيم الشان اسلام، در وصف اون فرمود: « اگر بنده، ارزش ماه رمضان را مي دانست، آرزو مي کرد که سراسر سال، رمضان باشد.»(1)
هرکسي ممکنه به يه جنبه از برکات اين ماه خوب خدا فکر کنه؛ يکي ممکنه به فوايد جسمي روزه داري در اين ماه فکر کنه و ديگري به تأثيرات روحي اون. اونايي بهره بيشتري از اين ماه مي برن، که علاوه بر فوايد جسمي وروحي روزه داري، به نقش تربيتي اين فريضه الهي توجه داشته باشن و اين دسته، خردمندان واقعي هستن.
دو - سه برنامه اي هست که درباره اراده و عوامل تقويت اراده صحبت مي کنيم، حالا که ادامه اين بحث با ما مبارک رمضان، مقارن شده، خوبه که درباره نقش و تأثير اين ماه و اعمالش در تقويت اراده، کمي با هم گفت و گوکنيم. اشتباه نکنيد. ... اين برنامه يه برنامه عبادي و مذهبي نيست، بلکه مي خواد از تأثيرات رواني روزه داري در تقويت مهارت اراده با شما حرف بزنه. با ما همره باشيد!
کسي که روزه مي گيره؛ از خوردن وآشاميدن خود داري مي کنه. البته روزه فقط اين نيست، بلکه بايد از خيلي چيزها و خواسته هاي ديگه هم چشم پوشي کنه؛ در واقع آدم روزه دار، با خواهش هاي نفسش مي جنگه و در برابر غرايز مقاومت مي کنه. و اين برنامه، يک ماه در سال انجام مي شه؛ يعني تقريباً يک دوازدهم هر سال، اين برنامه قشنگ در جوامع اسلامي تکرار مي شه. اين تکرار، درحقيقت ، تمرين تقويت اراده و افزايش قدرت تصميم گيريه.
روزه داري، يعني تحقق يافتن واقعي صبر. از لحظه اذان صبح تا اذان مغرب. يادتون مي ياد در همين شماره بود، گفتيم که اين آدما صبر ندارن؟! گفتيم آدماي سست اراده يا احياناً بي اراده، وقتي يه کاري رو شروع مي کنن و کار براشون يه کم پيچيده و دشوار مي شه، همه ايده ها وآرزوهاشون يادشون ميره و نمي تونن اون سختي رو تحمل کنن. بنابراين، از همون ابتداي راه برمي گردن.
توصيه مي کنيم آدماي سست اراده از اين ماه مبارک و فريضه روزه داري براي تقويت اراده شون، کمک بگيرن. چون روزه و روزه داري يه جورايي تمرين براي افزايش نيروي استقامتِ، و اراده رو تقويت مي کنه. اين تمرين، تحمل رنج و سختي روآسون مي کنه.
واقعاً يکي از توصيه هاي خيلي خوبي که مي شه به آدماي کم اراده کرد، سفارش به روزه گرفتنه. از امتيازهاي معنوي و نقش مثبت تربيتي روزه در تزکيه نفس هم که بگذريم؛ تمريني که روزه داري از لحاظ وقت شناسي به ما مي ده، خيلي مي تونه درکارهاي روزمره و موقعيت هاي فردي به کارمون بياد. شايد فکر کنيم که اين نظم و انضباط در بهره گيري از زمان، يکي از ويژگي هاي زندگي تمدن غربِ. درحالي که اين وقت شناسي و تنظيم اوقات زندگي، از آموزه هاي اصيل اسلام. همتون اين وصيت اميرالمؤمنين به امام حسن (ع) رو شنيديد که فرمود: «شما را به تقوا و نظم درکارها سفارش مي کنم.» راستي اگه در جهان اسلام متفاوت بود! نظر شما چيه؟ اصولاً همه فرايض اسلام در وقت خودش بايد انجام بشه؛ مثل حج يا نمازهاي پنج گانه؛ روزه هم همين طور. تمرين تزکيه و اراده روزه داري، با ديدن هلال ماه مبارک واجب، و با ديدن هلال ماه شوال، حرام مي شه، و با غروب خورشيد به پايان مي رسه؛ نظامي که نمي شه از اون سرپيچي کرد. اين هم يکي ديگه از درساي تقويت اراده، در مدرسه ماه رمضان.

پي نوشتها:
1. بحار الانوار، ج 96، ص247، ح13.