در باره علم فقه توضيح دهيد؟

درباره علم فقه بايد در محورهاي زير بحث شود:‌
الف) معناي لغوي فقه
فقه در لغت به معناي فهم،  دانستن  و علم به چيزي است.
ب) معناي اصطلاحي فقه
فقه در اصطلاح عبارت است از: علم به احکام فرعي شرع اسلام از روي منابع و ادله تفصيلي.
بر اين اساس فقه به معناي فهم عميق بوده و تحقيق و تفحص لازمه آن مي باشد، زيرا فقه با بهره گيري از علوم مورد نياز و منابع فقه به وجود مي آيد که در آن تحقيق و تعمق لحاظ شده است.
در آيات و روايات نيز فقه به کار رفته است. در قرآن آمده است: "فلولا نفر مِن کل فرقه منهم طائفه ليتفقّهوا في الدّين ولينذروا قومهم إذا رجعوا إليهم لعلّهم يحذرون؛ چرا از هر گروهي يک دسته کوچ نمي کنند تا در امر دين بصيرت کامل پيدا کنند (فقيه شوند) و پس از بازگشتن، مردم خود را بيم دهند؟! باشد که از ناشايسته ها حذر نمايند". رسول خدا(ص) فرمود: "من حفظ علي امّتي اربعين حديثاً بعثه الله فقيهاً عالماً؛ هر کس چهل حديث بر نفع امت من حفظ کند، خداوند او را فقيه و عالم محشور کند".
ج) علوم مورد نياز
براي شکل گيري علم فقه و تسلط فقيه بر منابع فقهي، نياز به تحصيل برخي از علوم ديگر است که در حقيقت آن ها مقدمه و بستر ساز علم فقه هستند که برخي عبارتند از:
1-    ادبيات عرب
2-    تفسير قرآن مجيد
3-    علم حديث
4-    علم رجال
5-    منطق
6-    علوم اصول فقه.
فقه با بهره‌گيري از منابع فقه (کتاب، سنت، اجماع و عقل) به استنباط و استخراج احکام مي پردازد. کتاب (قرآن) و سنت عربي بوده و فهميدن آن ها با يادگيري ادبيات عرب امکان پذير است. از سوي ديگر قرآن مهم ترين منبع استخراج احکام الهي استو بايد مجتهد به تفسير قرآن آشنايي داشته باشد. بررسي سند احاديث و صحت و سقم آن و اقسام احاديث مي طلبد که فقيه به علم رجال و حديث نيز آشنايي داشته باشد. ياديگري علم منطق نيز از بايسته هاي فقه و فقهاهت است، زيرا يکي از منابع فقه، عقل بوده وفقه جنبه استدلالي دارد، از اين رو بايد مجتهد به علم منطق آشنايي داشته باشد. يادگيري علم اصول زمينه و عوامل علم فقه را فراهم مي کند، زيرا علم اصول به انسان قوه استنباط و اجتهاد مي دهد، از اين رو يادگيري آن ضرورت دارد. بر اين اساس در حوزه هاي علميه نسخت به علم اصول اهميت داده و شده و بزرگان دين مانند شيخ انصاري و مرحوم آخوند خراساني به تدوين کتاب هاي مهم اصولي پرداختند.
د) منابع فقه
در انديشه شيعي چهار منبع براي فقه بيان شده است که عبارتند از: کتاب (قرآن)، سنت، اجماع و عقل. البته انديشمندان و عالمان اهل سنت منابع اجتهاد را به اين چهار منبع منحصر ندانسته و عناصر ديگر مانند قياس و استحسان را از منابع اجتهاد به حساب آورده اند.
ح) پيشنيه علم
شهيد مطهري مي نويسد: "علم فقه - يعني فقه مدوّن که در آن کتاب تدوين و تاليف شده است، و آن کتب هم اکنون نيز موجود است - سابقه هزار و صد ساله دارد. يعني از 11 قرن پيش تا کنون بدون وقفه حوزه هاي تدريسي فقهي بر قرار بوده است. استادان، شاگردان تربيت کرده‌اند".
و) قلمرو  فقه
دانشمندان اسلامي تعاليم اسلامي را به قسم تقسيم کرده اند:
1-  معارف و اعتقادات، يعني اموري که هدف از آنها شناخت و ايمان و اعتقاد است، مانند مسائل مربوط به مبدا، معاد، نبوت، وحي،‌ملائکه و امامت.
2-  اخلاقيّات و امور تربيتي، يعني اموري که هدف از آن ها اين است که از نظر خصلت هاي روحي، فقيه چگونه باشد،‌ مانند تقوا، عدالت و ... .
3-  احکام و مسائل عملي، يعني اموري که هدف از آن ها اين است که انسان در خارج، عمل خاصي انجام دهد، و يا عملي که انجام مي دهد چگونه باشد و چگونه نباشد و قلمرو فقه قسم اخير است. "... مسائل فراواني که شامل همه شئون زندگي بشر مي شود، در فقه طرح شده است. مسائلي که در جهان امروز تحت عنوان حقوق طرح مي شود، يا انواع مختلفش: حقوق اساسي، حقوق مدني، حقوق خانوادگي، حقوق جزايي،‌حقوق اداري، حقوق سياسي و ... به علاوه در فقه مسائلي هست که در حقوق امروز مطرح نيست،‌ مانند مسائل عبادات...".
ز) بالندگي و پويايي فقه
بي ترديد فقه شيعه غني ترين فقه بوده و هست که در طول تاريخ پاسخگوي نيازهاي مردم بوده و فقيهان شيعي با بهره گيري از منابع غني فقه به بيان احکام پرداخته و اظهار عجز نکرده اند. از اين رو است که فقه شيعه پويا و بالنده است. امام راحل(س) فرمود: "فقه شيعه غني ترين فقه و قانون در دنيا است. قانوني است که با زحمات علماي شيعه توضيح و تفريع شده است و چنين فقهي در دنيا نه در ميان مسلمانان و نه در غير مسلمانان وجود ندارد...".
امروزه نيز کتاب هاي فقهي مانند جواهر الکلام نقش بنيادي در گسترش و تعميق فقه شيعي دارد.