رعايت حق قرآن

از آيات و وروايات استفاده می شود كه مسلمانان نسبت به كتاب الهی ، دارای سه وظيفه مهم هستند :

1 ـ قرائت قرآن 2 ـ فهم قرآن 3 ـ عمل به قرآن .

و اين سه وظيفه از آيه 121 سوره بقره و آياتی مشابه آن به طور صريح استفاده می شود:

« كسانی كه كتاب [ آسمانی ] به آنان داده ايم ، آن را به طوری كه شايسته آن است [ با تدبّر و به قصد عمل كردن ] می خوانند ; آنانند كه به آن ايمان می آورند و كسانی كه به آن كفر میورزند آنانند كه زيانكارند » .

راغب اصفهانی ، كه مورد توجه تمام علمای اسلام از تمام فرقه ها است ، در كتاب پرقيمت «مفردات» در لغت «تلو» آياتی را ذكر می كند كه از آن آيات لزوم قرائت و وجوب فهم استفاده می شود .

تلاوت عامل ايمان ، تحقق اعتقاد پاك در قلب ، اخلاق حسنه در نفس و عمل صالح در اعضای آدمی است .

تلاوت كننده قرآن به چهار بهره فوق العاده خواهد رسيد:

1 ـ عزّت بی ذلّت 2 ـ غنای بی فقر 3 ـ علم بی جهل 4 ـ حيات بی موت كه شرح هر يك جزوه ای جدا می طلبد و اين همه در كلمه « فلاح » و مشتقات آن نهفته است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بقره (2 ) : 121 .

از هنگام نزول اولين آيه كه در لحظه اول بعثت بود ، تا ولادت حضرت حجة بن الحسن العسكری عجّل الله تعالی فرجه الشريف دويست و شصت و هشت سال می شود ، در اين دوران رسول خدا و ائمه بزرگوار (عليهم السلام) در بين مردم بودند و همت آنان مصروف زمينه سازی برای قرائت ، فهم و عمل به كتاب خدا شد ، كه اگر اين سه واقعيت در زندگی تمام مسلمانان تحقق يابد ، دست هر شرّ ظاهر و باطنی از حيات آنان كوتاه و درهای خير و بركتی به روی آنان باز خواهد شد .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله) می فرمايد:

بنا بر نقل «ملا محمد باقر مجلسی» اين مرد كم نظير و آگاه به قرآن و روايات و خدمتگذار به نبوت و ولايت امير مؤمنان (عليه السلام)می فرمايد:

« بر شما لازم است كتاب خدا را بياموزيد كه آن نيكوترين سخن و رساترين موعظه است . در تمام آيات تدبر و انديشه كنيد كه قرآن بهار دل ها و شكوفا كننده تمام استعدادهای نهانی و معنويست . از نورش شفا بجوييد كه شفای دردهای سينه ها و آن را نيكو تلاوت كنيد كه حاوی بهترين سرگذشت هاست » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار : 89/198 ، باب 23 ، حديث 7 ; مستدرك الوسائل : 5/294 ، باب 5 ، حديث 5900 ـ 16 .

2 ـ تحف العقول : 149 ; بحار الانوار : 74/291 ، باب 14 ، حديث 2 .

اين مطلب برای همه از روز روشن تر است كه علاج تمام دردهای مسلمين ، در گرو رجوع به قرآن با كمك اهل بيت رسول خداست ، كه بنابر نقل اكثر كتب حديث ، ساعتی چند به پايان عمرش ، در حضور مردم در حالی كه به پله اول منبر به خاطر سختی درد و رنج بدنش تكيه كرده بود فرمود :

« دو چيز گرانبها را ميان شما باقی می گذارم ; كتاب خدا و اهل بيتم را ، اين دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند ، اگر به آن دو تمسك جوييد پس از من هرگز گمراه نخواهيد شد » .

همه لغزش ها ، گمراهی ها ، در افتادن در ظلمات جهل ، ماديگری و گرفتار آمدن به بند استعمار و استثمارگران و دچار آمدن به شهوات و اميال شيطانی ، محصول جدايی از قرآن ، اين برنامه جامع الهی است.

دورنمايی از حقايق قرآن

آن مدرسه ای كه سفرای بزرگ الهی ، يعنی پيامبران عظيم الشأن آسمانی ، قبل از پيامبر اسلام برای تربيت انسان ، به مقتضای فطرت و عقل و وجدان كه جزء مايه های ذاتی او است بنا كردند ، رسول خدا (صلی الله عليه وآله) با ارائه قرآن از جانب حق ، تكميل كرد.

رهبر اسلام به وسيله آيات قرآن ، مردم را به بهترين زندگی و برترين تمدن ، و آراسته شدن به حقايق و معارف دعوت كرد ، و علاج افسردگی عقل آنان را در رجوع به قرآن مجيد دانست ، كه آيات قرآن مقوی ترين و پاك ترين غذا برای عقل است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار : 2/225 ، باب 29 ، حديث 2 ; مستدرك الوسائل : 7/254 ، باب 47 ، حديث 8181 ـ 1 .

قرآن مجيد به انسان حريّت و آزادی فكر بخشيد ، و بشر را از قيد خرافات و اوهام كه همچون زنجير گران ، آنان را از همه جهت بسته بود ، و از رشد باز می داشت نجات داد ، و ايشان را از اين بند مهلك خلاص نمود ; تا روز به روز به رشد ، ترقی ، تعالی و تكامل خود بيفزايند و در مسير قانون طبيعی سيری به سوی كمال قرار گيرند.

قرآن آنچه به خير انسان است تعليم می دهد و او را به آنچه برای او ضرر دارد آگاه می نمايد و اعلام می دارد : اعمال خير مايه شادكامی و بهبود و اصلاح جامعه و علت رسيدن به حق و فضيلت ، و اعمال بد و ناپسند موجب بدبختی و تباهی و گرفتاری در دنيا و آخرت و هلاك ابدی است .

قرآن كريم مردم را در همه امور ، از مادی و معنوی ، به تفكر و تعقّل دعوت كرد و راه تقليد كور كورانه را ، راه ضلالت و جاده شياطين دانست ، و در اين زمينه مردم را به سير در حقايق تشويق نمود ، و رشد دادن عقل و انديشه را بر آنان واجب كرد.

قرآن دروازه های دانش را به روی همگان گشود ، و جهل و بی خبری را مايه ذلت و بدبختی معرفی كرد ، و تعليم و تعلم را در رأس فرايض و واجبات قرار داد و فاصله بين فهميده و نفهم را فاصله بين حق و باطل ، نور و ظلمت و حيات و مرگ دانست!!

قرآن مجيد درس استقلال و آزادی به انسان آموخت ، و بر وی واجب دانست كه طوق بندگی ديگران را از گردن خود باز كند و جز در برابر حضرت رب و مالك حقيقی و وجود مستجمع جميع صفات كمال سر فرود نياورد.

قرآن مجيد مجموعه اصول ، حقايق و واقعياتی است كه از جانب حضرت حق به بندگان ابلاغ شده و رعايت و دقت در آن اصول ، به خصوص در مرحله عمل ، به تمام مردم واجب گشته است.

سلسله مسائلی كه انسان ، به دستور قرآن برای تقرب به حق ، و جلب رحمت و رأفت حضرت مولا انجام می دهد ، عبادات و اعمالی كه مربوط به روابط انسان با همنوعانش ، اعم از پدر و مادر و زن و فرزند و جامعه و ملت می شود ، معاملات و سياست خوانده و از انسان می خواهد كه جانب تمام مسائل الهيه را ، در تمام زمينه ها مراعات كند ، كه مراعات مسائل الهی در امور زندگی مورث صلح و صفا و به پا شدن عدل و عدالت و كرامت و شرافت است.

قرآن تكيه بر شرافت نژادی ، و حسب و نسب را ، كه عامل ظلم و ستم و زور و قلدری بود ، الغا كرد و سپيد را بر سياه ، عرب را بر عجم و عجم را بر عرب جز به تقوا امتياز نداد.

قرآن در بين تمام افراد از هر نژاد و رنگ ، به شرط ايمان ، طرح برادری و دوستی انداخت و همگی را دعوت به اتحاد و اتفاق كرد ، و شريف را با وضيع و فقير را با غنی يكی ساخت ، و از آنان خواست كه در تمام زمنيه های فردی ، خانوادگی ، اجتماعی ، اقتصادی و پيشتيبان و يار يكديگر باشند .

نوری بر تارك حيات

قرآن كريم دلايل متين و برهان های استواری بر نزولش از جانب خداوند اقامه می كند ، و زمينه قبول آن را به عنوان وحی الهی ، برای هر انديشمندی آماده می نمايد .

قرآن ; در يكی از دلايل دندان شكن بر اثبات نزولش از پيشگاه ذوالجلال می گويد :

« و اگر در آنچه ما بر بنده خود [ محمّد (صلی الله عليه وآله) ] نازل كرده ايم ، شك داريد [ كه وحی الهی است يا ساخته بشر ] پس سوره ای مانند آن رابياوريد ، و [ برای اين كار ] غير از خدا ، شاهدان و گواهان خود را [ از فُصحا و بُلغای بزرگ عرب به ياری ] فرا خوانيد ، اگر [ در گفتار خود كه اين قرآن ساخته بشر است نه وحی الهی ] راستگوييد . * و اگر اين كار را انجام نداديد ـ كه هرگز نمی توانيد انجام دهيد ـ بنابراين از [ آتشی ] كه هيزمش مردم و سنگ هايند ، بپرهيزيد ; آتشی كه برای كافران آماده شده است  »(1) .

و در جای ديگر می گويد :

« بگو : قطعاً اگر جنّ و انس گرد آيند كه مانند اين قرآن را بياورند ، نمی توانند مانندش را بياورند ، و اگر چه پشتيبان يكديگر باشند »(2) .

قرآن ; رابطه بين انسان و خداست ، و بدون اين كتاب اتصال به غيب عالم امكان ندارد .

قرآن ; پر بركت ترين كتابی است كه تا كنون در زندگی بشر پديدار شده ، و تا دميدن صبح قيامت ، همچنان پر بركت ترين كتاب خواهد بود .

قرآن ; وسيله هدايت ، نور راه ، چراغ پر فروغ حيات ، و عامل نجات انسان از هلاكت و بدبختی است .

قرآن ; راهگشای انسان به سوی رشد و كمال ، و علاج دردهای فردی خانوادگی ، اجتماعی ، سياسی ، اقتصادی ، مادی و معنوی است .

قرآن ; بهترين درس تربيت ، برترين كتاب اخلاق ، زنده ترين كتاب دانش و پربارترين كتاب قانون است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ( وَإِنْ كُنْتُمْ فِی رَيْب مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَی عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَة مِن مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوْا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ ) ] بقره (1) : 23 ـ 24 [ .

2 ـ ( قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الاِْنسُ وَالْجِنُّ عَلَی أَن يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْض ظَهِيراً ) ] اسراء (17) : 88 [ .

قرآن ; نشان دهنده هدف حق از خلقت عالم و آدم ، نمايشگر اهداف عاليه انبيا ، نزديك كننده انسان به بهشت برين و دور كننده آدمی از رنج امروز و عذاب فردا است .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله) فرمود :

« قرآن رها بخش از ضلالت ، درمان كوری دل ، ووسيله نجات از هر لغزش ، و نور در تاريكی ، و پرتو دستگير در هر پيش آمد ، و حافظ انسان از هلاكت ، ونشان دهنده رشد از غوايت و گمراهی ، وبيان حق برای بازشناساندن هر فتنه و اشتباه ، و وسيله رسيدن از دنيا به سعادت آخرت و كمال دين شماست ، منحرف از قرآن راهی جز آتش جهنم ندارد »(1) .

در يكی از سخنرانی های مهم پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) چنين آمده است :

« هرگاه آشوب ها و فتنه ها ضلالت و گمراهی ها چون شب تار به شما حملهور شد ، و زندگی شما را فراگرفت ، بر شما باد به قرآن ; زيرا شفيعی است كه شفاعتش را می پذيرند ، و گزارشگر بدكرداری هاست كه گفته او تصديق می شود ، آن كس كه قرآن را رهبر خويش سازد ، او را به بهشت می برد ، و هر كه آن را پشت سر انداخته از عمل به آن سرباز زند ، او را به دوزخ خواهد راند ، همانا قرآن ، آن رهنمايی است كه به بهترين راه ره نمايد ، و آن كتابی است كه در آن تفصيل هر چيز و بيان هر واقعيّت و تحصيل مقاصد قرار دارد ; قرآن جداكننده حق از باطل و برطرف كننده هر گونه اختلاف است ، اين كتاب شوخی و سرسری نيست ; ظاهری دارد و باطنی ، ظاهرش حكم و دستور است و باطنش علم و دانش ، ظاهرش خرّم و زيباست و باطنش ژرف و دور از دسترس ، اخترانی دارد و اخترانش هم اخترانی ، شگفتی هايش شماره نشوند ، و تازه هايش هرگز كهنه نگردند ، و در آن است چراغ های هدايت ، و فروزانگاه حكمت و دليل بر معرفت برای كسی كه راه آن را بداند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافی : 2/600 ، كتاب فضل القرآن ، حديث 8 ، بحار الانوار : 99/106 ، باب 7 .

بايد هر پيگردی ديده های خود را به همه سوی آن بچرخاند ، و نظر تأمل را تا درك صفت آن برساند ، هر كه را در معرض هلاك است نجات بخشد و آزاد كند »(1) .

از نبی اكرم (صلی الله عليه وآله) نقل شده :

« من اوّل كسی هستم كه در قيامت بر عزيز جبار وارد می شوم و قرآن در حالی كه اهل بيتم با من هستند ، و آنگاه امّتم ، سپس از امت سؤال می كنم با قرآن و اهل بيت من چه كرديد ؟ ! ! »(2)

اميرمؤمنان (عليه السلام) در نهج البلاغه درباره قرآن می فرمايد :

« . . . سپس قرآن را بر پيامبر فرو فرستاد ، قرآن نوری است كه قنديل های آن خاموش نمی شود ، و چراغی است كه افروختگی آن فرو نمی نشيند ، و دريايی است كه عمق آن پيدا نيست ، و راهی است كه سير در آن گمراهی ندارد ، و شعاعی است فروزنده كه روشنی آن خاموش نمی گردد ، و فاروق بين حق و باطل است كه دليل آن از قوّت نمی افتد ، بنايی است كه پايه های آن ويران نمی شود ، بهبود دهنده ای است كه بر هيچ بيماری در برابر آن خوف و بيمی نيست ، ارجمندی است كه ياری كنندگان آن شكست نمی خورند ، و حقّی است كه مددكاران آن مغلوب نمی شوند ، قرآن معدن ايمان و سرچشمه آن ، و چشمه های علم و درياهای آن ، و بستان های دادگستری و حوض های آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافی : 2/598 ، باب فضل القرآن ، حديث 2 ; وسائل الشيعه : 6/171 ، باب 3 ، حديث 7657 .

2 ـ كافی : 2/600 ، كتاب فضل القرآن ، حديث 4 ; وسائل الشيعه : 6/170 ، حديث 7653 .

و سنگ های اسلام و پايه آن ، و بيابان های حق و دشت های هموار آن است ، و دريايی است كه آب برندگان آن را خالی نمی كنند ، و چشمه هايی است كه هر چه از آن آب بكشند كم نمی شود ، آبشخورهايی است كه واردين از آن نمی كاهند ، و منزل هايی است كه مسافرين راه آنها را گم نمی نمايند ، و نشانه هايی است كه روندگان از آنها كور نيستند ، و تپه هايی است كه رو آورندگان از آنها گذر نمی توانند كرد .

خداوند آن را باعث سيرابی دانايان قرار داد ، و بهار دلهای كوشندگان ، و مقصد راه های خوبان و دارويی كه پس از آن دردی نمی ماند ، و روشنايی كه تاريكی با آن نيست ، و ريسمانی كه جای چنگ زدن آن محكم است ، و پناهگاهی كه دژ بلند آن استوار است ، و ارجمندی و سرفرازی آن كس كه او را دوست دارد ، و صلح و ايمنی كسی كه داخل آن گردد ، و هدايت و رستگاری كسی كه پيرو آن باشد ، و عذر خواه كسی كه آن را به خود نسبت دهد ، و دليل آن كس كه با آن سخن گويد ، و گواه كسی كه به وسيله آن با دشمن جدال نمايد ، و پيروزی كسی كه آن را حجت آورد ، و نگهدارنده كسی كه به آن عمل كند ، و مركب تندرو كسی كه آن را به كار بندد ، و نشانه كسی كه نشانه جويد ، و سير كسی كه آن را به بر گيرد ، و دانايی كسی كه در گوش دارد ، و خبر كسی كه نقل كند ، و حكم كسی كه حكومت كند »(1) .

بررسی موقف قرآن ، با كمك گيری از آيات و رواياتی كه نمايشگر چهره با عظمت آن است ، و نقل گفتار بيداران ، حكيمان ، عارفان ، انديشمندان ، درباره قرآن كتاب های متعددی خواهد شد ، چه نيكوست كه برای شناخت و نقش قرآن در حيات بشری ، به بررسی صفاتی كه قرآن مجيد خود را متصف به آن می داند ،

1 ـ نهج البلاغة : خطبه 196 .

صفحه 162

و ارزيابی ويژه گی هايی كه مخصوص اين كتاب بزرگ الهی است پرداخته شود كه از اين راه بتوان به تماشای دورنمايی از نقش قرآن و اهداف عاليه آن در حيات انسانی موفق شويم .

اوصاف قرآن

قرآن مجيد در آيات متعددی ، خود را با ويژه گی هايی ستوده ، و از اين راه ، انسان را برای شناخت چهره پرقدرش كمك كرده است ، برخی از آن ويژه گی ها عبارتند از :

1 ـ ذكر

4 ـ شفا

7 ـ بُشری

10 ـ تبيان

2 ـ فرقان

5 ـ رحمت

8 ـ هُدی

3 ـ نور

6 ـ حكيم

9 ـ حق

ذكر!(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ « راغب » در مفردات می گويد : « ذكر دو معنا دارد : گاهی به معنای حفظ و گاهی به معنای يادآوری است » .

ذكر به هر معنايی كه باشد ممكن است زبانی يا قلبی باشد . اگر قرآن را « ذكر » گفته اند به اين خاطر است كه حقايقی را بازگو می كند كه مايه يادآوری ، بيداری و آگاهی است .

در پاسخ به اين سؤال كه چرا قرآن « ذكر » است می توان گفت : از آنجا كه انسان موجودی است فراموش كار و ممكن است بر اثر تمايلات و غرايز درونی دچار فراموشی شود ; قرآن به عنوان مهمترين عامل يادآوری ، او را به ذكر و ياد سوق می دهد .

توضيح اين كه : « انسان » اشرف موجودات عالم است و در شرافت و برتری ، موجودی به پای او نمی رسد . بی ترديد هدف از خلقت اين موجود ناشناخته و برتری دادن او بر تمام موجودات عالم ، هدف و غرض مقدّسی است ، اين غرض مقدّس كه در روايات از رسيدن به « كمال » ياد شده است آدمی را بسوی مقصد كشانده و يكه تاز ميدان حكومت حضرت حق می كند . خدای متعال انسان را برای جانشينی خويش آفريد و ندای اِنّی جاعِلٌ فِی الاْرْضِ خَليْفةً را بر تارك كارنامه خلقتش نقش بست .

اين انسان با تمام امتيازاتی كه دارد ، دارای غرايز و تمايلاتی است كه تعطيل يا تحريك آن ، او را از رسيدن به مقصد باز می دارد . آنچه مهم است « تعديل » آن غرايز است كه می تواند ارزش های درونی و شخصيّت بالقوه اش را به فعليت برساند .

بی ترديد ظواهر دنيا و ماديّات توجه انسان را از آن مقام شامخی كه برايش در نظر گرفته شده است ، جلب موقعيّت های كاذب و باطل می نمايد . اينجاست كه « قرآن » به عنوان مهمترين فاعل ايجاد انگيزه و تحريك او ، انسان را از فراموشی به « ذكر » و ياد می كشاند .

به بيان ديگر : اين طبيعت دنياست كه انسان را در ورطه محبّت خود غرق می نمايد ، دنيا مقام و موقعيّت انسان را به فراموشی سپرده و غفلت از خود را به او می بخشد ، خودفراموشی مساوی با خدافراموشی و برابر با سقوط از قلّه غرورانگيز انسانيّت است ، با توجه به بيان فوق، قرآن به عنوان مهمترين ذكر و ياد ، انسان را از خودفراموشی و عدم توجه به مقام و موقعيت والای خود بازمی دارد و مدام او را به يادآوری مقام والای كرامت و شرافت تشويق كرده و آثار خسارت بار غفلت را گوش زد می نمايد .

به هر روی ، اطلاق « ذكر » بر قرآن به خاطر اين است كه قبل از هر چيز انسان را متذكر و بيدار می نمايد و حقايقی را كه انسان به طور اجمال و فطرتاً دريافته است با وضوح و تفصيل شرح می دهد .

اين ذكر فرو فرستاده مردم و ملائكه نيست ، تا دشمن در محور اين ذكر بتواند مردم يا ملائكه را عاجز كند ، و زمينه بطلان آن را فراهم نمايد ، و مردم و ملائكه در برابر حفظ سلامت اين ذكر دچار زحمت شده ، و قدرت نگهداری آن رانداشته باشند .

آری ! اگر قرآن ساخت تو ، يا ديگران ، يا ملائكه بود ، بشر از آوردن مثل آن ، يا باطل كردن آن و يا تحريف و تغيير آن عاجز نبود !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حجر (15) : 9 . « همانا ما قرآن را نازل كرديم ، و يقيناً ما نگهبان آن [ از تحريف و زوال  ]هستيم » .

اين ذكر فرو فرستاده ماست ، و ماييم كه او را از هر حادثه حفظ می كنيم . اين ذكر ابدی و جاويد است ، و از فراموش شدن ، و از بين رفتن در امان قدرت ماست ، كم و زيادی در آن راه ندارد ، نقص و تغيير نمی تواند بر آن حاكم شود ; اين ذكری كه بيانگر حقايق و معارف الهی است ، صورت و سياقش تا قيامت به شكل خود باقی خواهد ماند .

حفظ در برابر تحريف

درباره پا برجا ماندن قرآن مجيد ، به همين صورتی كه هست ، صورتی كه در زمان نبی اكرم (صلی الله عليه وآله) به دستور خداوند تنظيم شده ، و هم اكنون در دسترس جهانيان است ، در سوره فصّلت می فرمايد :

« بی ترديد قرآن كتابی است شكست ناپذير ، * كه هيچ باطلی از پيش رو و پشت سرش به سويش نمی آيد ، نازل شده از سوی حكيم و ستوده است » .

« و قرآن را [ هم ] به سوی تو نازل كرديم به خاطر اينكه برای مردم آنچه را كه برای [ هدايتشان ] به سويشان نازل شده بيان كنی و برای اينكه [ در پيامبری تو و آنچه را به حق نازل شده ] بينديشند » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فصلت (41) : 41 ـ 42 .

2 ـ نحل (16) : 44 .

صفحه 165

« و اين [ قرآنی ] كه آن را نازل كرده ايم ، ذكر و پندی پرمنفعت است ; آيا باز هم شما منكر آن هستيد ؟ »

« بيم دادنت فقط برای كسی ثمربخش است كه از قرآن پيروی كند و در نهان از خدای رحمان بترسد ، پس او را به آمرزش و پاداشی نيكو و باارزش مژده ده » .

« ص ، سوگند به قرآن كه مشتمل بر ذكر [ حقايق ، معارف ، مطالب اخلاقی و اجتماعی و احكام حلال و حرام ] است » .

« و مسلماً [ اين ] قرآن برای تو و قوم تو مايه تذكر [ و شرف و عزت  ]است ، و به زودی [ درباره آن  ]بازخواست خواهيد شد » .

« در حالی كه قرآن جز مايه تذكر و پند برای جهانيان نيست » .

قرآن به اعتبار اين كه پند و حكمت ، اندرز و نصيحت ، حلال و حرام ، و مسائل فردی ، اجتماعی ، و خانوادگی را ياد می دهد ذكر است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ انبياء (21) : 50 .

2 ـ يس (36) : 11 .

3 ـ ص (38) : 1 .

4 ـ زخرف (43) : 44 .

5 ـ قلم (68) : 52 .

قرآن از آنجا كه يادآور تمام برنامه های انبيا ، و اوصاف عاشقان ، و صفات عارفان ، و نوع برخورد نيك و بد با مرگ و برزخ و قيامت ، و حساب و كتاب و بهشت و جهنم و رضايت و خوشنودی ، و سخط و غضب حق است ذكر است ، و اگر اين كتاب نبود ، يا با بودن اين كتاب اگر به آن مراجعه نشود ، از كجا می توان به حقايق عالی و به خواسته های الهی رسيد ؟ !

2 ـ فرقان(1)

« اين كتاب را تدريجاً به حق و راستی بر تو نازل كرد ، كه تصديق كننده كتاب های پيش از خود است ; و تورات و انجيل را . * پيش از اين برای هدايت مردم فرستاد ، و فرقان را [ كه مايه جدايی حق از باطل است  ]نازل كرد » .

« هميشه سودمند و با بركت است آنكه فرقان را [ كه قرآن جدا كننده حق از باطل است ] به تدريج بر بنده اش نازل كرد ، تا برای جهانيان بيم دهنده باشد » .

استعمال لفظ فرقان به عنوان يكی از اسامی يا اوصاف قرآن ، برای چيست ؟ پاسخ اين پرسش در ضمن يك مقدمه كوتاه ميسر است :

همان طوری كه آفرينش اعضای جسمی انسان ، در چهارچوب بسيار محدودی قرار گرفته ، و اراده خالق انسان به خاطر موزون بودن جسم آدمی ، بر اين بود كه دستگاه های تشكيل دهنده ساختمان انسان محدود باشد ، همان اراده و علت بر اين قرار گرفت كه دستگاه مشاعر ، ، ادراك ، قوه عقل و انديشه او نيز محدود باشد ، و اين محدوديت از عجايب نعمت های الهی است كه همين محدوديت باعث تحرك انسان به سوی فهم حقايق ، و درك مسائل عالی است !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ « فرقان » به معنای چيزی است كه حق را از باطل جدا می كند و وسيله شناسايی است .

2 ـ آل عمران (3) : 3 ـ 4 .

3 ـ فرقان (25) : 1 .

اگر نورافكن خرد از ابتدا بينای همه چيز بود ، برای انسان نسبت به دستگاه فهم و شعور و عقل و خرد ، حركتی وجود نداشت ، و اين محدوديت عقل مقتضای آفرينش انسان است ، آن هم از طرف آفريدگاری كه عالم و عادل و حكيم است .

از آنجا كه دنيا مركز نور و ظلمت ، حق و باطل ، سلامت و مرض و شكر و كفر است ، و از طرفی هر انسانی خواه ناخواه با امور بسياری ، چه در زمينه های فكری و چه در مراحل فردی ، اجتماعی ، سياسی ، اقتصادی ، مادی ، معنوی ، معاشرتی ، خانوادگی ، دنيايی و آخرتی روبه روست و در تمام اين امور ، حق و باطل جريان دارد ، و با تكيه بر عقل تنها ، كه از نظر خلقت سخت محدود است ، تميز حق از باطل ، و تشخيص نور از ظلمت ، در همه جا و در همه برنامه ها كاری غير ممكن است ; خداوند مهربان از باب كمك به انسان ها معيارهايی برای جدا كردن حق از باطل ، در همه امور قرار داد ، كه قرآن مجيد در رأس تمام اين معيارهاست .

انسان در برخورد با هر برنامه ای وقتی از تشخيص حق از باطل عاجز ماند ، بايد اين عجز را با توسل و مراجعه به كتاب خدا ، كه فرقان حق و باطل و نور و ظلمت است ، از اين كتاب پر بركت الهی كمك گرفته ، و اين معيار و كمك گيری از آن را عين لطف دوست به خويش بداند .

3 ـ نور

« ای مردم ! يقيناً از سوی پروردگارتان برای شما برهان [ و دليلی چون پيامبر و معجزاتش ] آمد ; و نور روشنگری [ مانند قرآن  ]به سوی شما نازل كرديم » .

« همان كسانی كه از اين رسول و پيامبر « ناخوانده درس » كه او را نزد خود [ با همه نشانه ها و اوصافش ] در تورات وانجيل نگاشته می يابند ، پيروی می كنند ; پيامبری كه آنان را به كارهای شايسته فرمان می دهد ، و از اعمال زشت بازمی دارد ، و پاكيزه ها را بر آنان حلال می نمايد ، و ناپاك ها را بر آنان حرام می كند ، و بارهای تكاليف سنگين و زنجيره ها [ یِ جهل ، بی خبری و بدعت را ] كه بر دوش عقل وجان آنان است برمی دارد ; پس كسانی كه به او ايمان آوردند و او را [ در برابر دشمنان ] حمايت كردند و ياريش دادند و از نوری كه بر او نازل شده پيروی نمودند ، اينان همان رستگارانند » .

« پس به خدا و پيامبرش و نوری كه نازل كرديم ، ايمان آوريد و خدا به آنچه انجام می دهيد ، آگاه است » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نساء (4) : 174 .

2 ـ اعراف (7) : 157 .

3 ـ تغابن (64) : 8 .

انتخاب نام نور برای قرآن به چه ملاك است ؟

مگر نه اين است كه رذايل اخلاقی ، صفات ناپسند ، فساد ، ظلم ، و هر گناهی كه فكر می كنيد ، و نيز كليّه مكتب های ضد خدا و ضلالت و گمراهی و حاكميت هوای نفس و . . همه و همه تاريكی است ، و انسان برای حركت به سوی كمال ، و مبارزه با هر نوع تاريكی اگر چراغی فرا راه حيات نداشته نباشد ، چگونه می تواند بدون ضربه خوردن از تاريكی ها به مقصد رسيده و نجات يابد ؟

اين است كه در قرآن مجيد در اول سوره ابراهيم به اين نكته اشاره می كند ، كه : من آمده ام تا بشر را از ظلمت ها نجات داده و به وادی نور كه عبارت از تمام حقايق الهی است رهنمون شوم :

« الر ـ [ اين ] كتابی است كه آن را بر تو نازل كرديم تا مردم را به اجازه پروردگارشان از تاريكی ها [ یِ جهل ، گمراهی و طغيان ] به سوی روشنايیِ [ معرفت ، عدالت و ايمان و در حقيقت ] به سوی راه [ خدایِ  ]توانای شكست ناپذير و ستوده بيرون آوری » .

در تفسير « انوار درخشان » در ترجمه « نور » كه اسم و يا وصف قرآن است آمده : قرآن نور مبين است ، يعنی معرفت و بصيرتی در قلوب اهل ايمان و پيروانش پديد می آورد ، و شعاعی است كه از ساحت پروردگار بر دل های آنان می تابد ، كه همواره در مقام كسب فضيلت برآيند ، و در مسير زندگی فردی و اجتماعی كه با حوادث جهان آميخته است از هر خطر ايمن بمانند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ابراهيم (14) : 1 .

قرآن طريق زندگی سعادتمندانه را آشكار می سازد ، و پيروانش در اثر بصيرتی كه دارند ، اعمالی كه به نفع آنهاست را برگزينند ، و آنچه به ضرر و زيان آنهاست را ترك كنند ; زيرا چنانچه روح تعليمات در دل های آنها رسوخ كند و استقرار يابد ، در عقيده و افكار و رفتار آنان نيز ظهور خواهد نمود .

در مقابل، گروهی در ضلالت و گمراهی زندگی می نمايند ، و از سعادت و غرض از خلقت خود غافلند ، و در آتش آرزوها و حرص می سوزند ، و به خداوند اعتماد نداشته ، نور فطرت را در وجود خود خاموش نموده ، فاقد بصيرت در دين هستند . اينان به خاطر دور بودن از نور ، هرگز راهی به سعادت نخواهند برد .

در هر صورت قرآن نوری است كه از جانب حق بر بشر تابيده ، و چراغی است كه فروغ فروزان آن ، هميشگی است ، و بدون اين نور يافتن راه مستقيم و حق برای هيچ كس امكان ندارد .

4 ـ شفاء

« ای مردم ! يقيناً از سوی پروردگارتان برای شما پند وموعظه ای آمده ، و شفا است برای آنچه [ ازبيماری های اعتقادی و اخلاقی ] در سينه هاست ، و سراسر هدايت و رحمتی است برای مؤمنان » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يونس (10) : 57 .

2 ـ اسراء (17) : 82 .

« و ما از قرآن آنچه را برای مؤمنان مايه درمان ورحمت است ، نازل می كنيم وستمكاران را جز خسارت نمی افزايد » .

« بگو : اين كتاب برای كسانی كه ايمان آورده اند ، سراسر هدايت و درمان است ، و كسانی كه ايمان نمی آورند در گوششان سنگينی است ، و آن [ با همه روشنی و آشكاری اش ] بر آنان پوشيده و نامفهوم است ; اينانند كه [ گويی ] از جايی دور ندايشان می دهند » .

ممكن است كسی بگويد من دارای سلامتم و نيازی به نسخه و درمان كننده ندارم ، بايد گفت اين سخن از كمال بی خبری است ; زيرا هر كس خود را با قرآن معيارگيری كند می يابد كه دارای بيماری يا بيماری هايی است . و تنها راه معالجه قرآن است و بس .

انسان مركب از سه قوّه است : جسم ، روح ، عقل ، هر يك دارای امراضی است مخصوص به خود . قرآن گرچه درباره امراض جسمی آن چنان سخن ندارد ; ولی با عمل به آياتی از قبيل آياتی كه خبائث را حرام كرده ، و نيز دستوری كه در خوردن و آشاميدن و پرهيز از اسراف دارد ، می توان سلامت جسم را تضمين كرد ; اما نسبت به روح و عقل ، كسی نمی تواند ادعای سلامت كند ، و اتّفاقاً علت بعثت انبيا و امامت امامان و نزول كتب آسمانی ، بيماری های روحی و عقلی مردم بوده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فصلت (41) : 44 .

روايتی در اين باره

روايتی در اين زمينه از حضرت عيسی (عليه السلام) نقل شده است ، می نويسند :

مسيح در شهری آگهی داد كه فردا من عازم حركتم ، بيمارها را بامدادان حاضر كنيد تا شفا دهم و بروم ، فردا بامدادان به سركشی بيمارها آمد ، آنها را ده نفر ديد ، فرمود : بيماران اين شهر همين ده تند ؟ گفتند : آری . فرمود : ای كاش تندرست های اين شهر به اين شماره بودند(1) ! !

از پيغمبر اسلام (صلی الله عليه وآله) نقل شده كه فرمودند :

« ای مردم شما همچون مريضان هستيد ، و خدای عالميان طبيب شماست ، صلاح مريض در عمل طبيب و تدبير اوست ، نه در آنچه مريض می خواهد ، و برای خود مصلحت می داند » .

اگر در آيه 57 سوره يونس(3) دقت كنيد می بينيد كه خداوند متعال ، قرآن را شفای صدور دانسته ، و همين صدر است كه منبع بسياری از بيماری هاست ، و همان بيماری هاست كه علّت ضيق صدر و تنگی سينه در برابر معارف الهی است ، و اگر امراض قلب و سينه ، عقل و خرد و نفس و روان با قرآن معالجه نشود ، انسان به ذلّت دنيا و عذاب آخرت دچار خواهد شد .

كفر ، نفاق ، شك ، شرك ، قساوت ، ريا ، كبر ، سوء ظن ، كينه ، حقد ، حسد ، حبّ خارج از حد به دنيا و امثال اين گناهان ، در حقيقت بيماری هايی هستند كه اكثر قريب به اتفاق مردم به برخی از آنها ، و بعضی به همه آنها دچارند ، و جز با داروی قرآن قابل علاج نيستند . البته برای اطلاع از چگونگی علاج اين امراض با قرآن ، كه تنها شفا دهنده انسان است ، بايد به كتب اخلاقی مراجعه كنيد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قائم آل محمّد : 22 .

2 ـ مستدرك الوسائل : 3/175 ، باب 2 ، حديث 93297 ; مجموعه ورام : 2/117 .

3 ـ ( يَا أيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُم مَوْعِظَةٌ مِن رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِی الصُّدُورِ ) .

5 ـ رحمت

« اينك برهانی آشكار و هدايت و رحمتی از سوی پروردگارتان برای شما آمد ، پس ستمكارتر از كسی كه آيات خدا را تكذيب كند و از آن ها روی بگرداند كيست ؟ به زودی كسانی [ را ] كه از آيات ما روی می گردانند ، به خاطرِ روی گرداندنشان به عذابی سخت مجازات خواهيم كرد » .

« و برای آنان كتابی [ عظيم و با ارزش ] آورديم كه آن را از روی دانشی [ گسترده و دقيق ] بيان كرديم ، در حالی كه برای گروهی كه ايمان آوردند ، سراسر هدايت و رحمت است » .

« و هرگاه برای مخالفان [ به سبب تأخير وحی ] آيه ای نياوری [ بر پايه گمان پوچ و باطلشان كه قرآن را از پيش خود می آوری ] می گويند : چرا آيه ای از نزد خود انتخاب نكردی [ تا برای ما بياوری ] ؟ بگو : من فقط از آنچه كه از سوی پروردگارم به من وحی می شود ، پيروی می كنم . اين قرآن دلايلی روشن از سوی پروردگار شماست و برای گروهی كه ايمان می آورند ، سراسر هدايت و رحمت است » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ انعام (6) : 157 .

2 ـ اعراف (7) : 52 .

3 ـ اعراف (7) : 203 .

« و يقيناً قرآن برای مؤمنان ، سراسر هدايت و رحمت است » .

رحمت در انسان صفت نفسانی است ، و ريشه آن عبارت است از: تأثير خاطر به علت نقصی كه در غير مشاهده می كند ; و اين تأثير ، باعث می گردد حس نوع دوستی و عاطفه تحريك شده و انسان برای كمك به انسان ديگر از هيچ فعاليتی دريغ نكند .

ولی نسبت به پروردگار كه منزّه از هر نقصی است عبارت است از : افاضه وجود به موجودات ، و قرار دادن آنها در چهارچوب نظامات و مقررّاتی كه متناسب با آنهاست . از اين گونه عنايت حضرت او به موجودات تعبير به رحمت عامه شده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نمل (27) : 77 .