عقل: كليد گنج سعادت، ص: 2

- به جد تلاش شده از دخل و تصرف در متن اجتناب گردد. با اين حال، گاه به واسطه ابهامی كه در متن بوده ناچار به آن شده ايم. برای مثال، اگر در متن آمده است: روزی، امير المؤمنين از كسی پرسيد ...، و طبق روايت يقين كرده ام كه آن فرد ابن عباس بوده است در متن اين اصلاح را روا داشته ايم كه: روزی، امير المؤمنين از ابن عباس پرسيد .... گاه نيز به حسب ضرورت انتقال درست مطلب اين كار صورت گرفته است كه البته در مجموع اثر بسيار نادر است و در نهايت اين تغيير با اجازه و صلاحديد مؤلف محترم انجام شده است.

- گاه قسمتی از متن اثر متكی بر تركيب مضمون چند روايت يا چند آيه با هم و نتيجه گيری از آن هاست. اين نكته در پی نوشت بدين صورت تذكر داده شده: «اين مطلب برداشتنی است از مجموعه اين روايات يا آيات».

گاهی نوع استدلال و نتيجه گيری نيز توضيح داده شده است.

- گاهی، در كنار روايات اصلی، رواياتی بوده اند كه يا با اندك اختلافی در لفظ همان معنا را منتقل می كرده اند يا از معصوم ديگری وارد شده اند. در اين موارد، در پی نوشت آمده است: «مضمون اين روايت در اين روايات نيز ديده می شود» يا «اين روايت با اندكی اختلاف در لفظ نيز وارد شده است»؛ «يا اين روايت از امام ... نيز نقل شده است».

- گاه، علاوه بر توضيح استاد، توضيحات ديگری نيز در كتب فضلای ديگر وجود داشته كه چه بسا با نظر استد در تقابل قرار داشته يا آن را تكميل كرده و توضيح داده يا از زاويه ديگری به موضوع پرداخته است.

اين موارد نيز حتی الامكان آورده شده است.

- گاهی استاد مطلبی كلی را در متن طرح كرده اند. برای مثال، متذكر شده اند كه در قرآن حدود هزار آيه درباره تعقل و انديشه وجود دارد. در اين موارد، در پی نوشت، تعداد كلمات مرتبط با عقل در قرآن آمده است.

به دو دليل: اول اثبات ادعا، و دوم، آشنايی خوانندگان با اين كه چه واژه هايی در قرآن به معنای مورد نظر به كار رفته اند.

- بسته به اهميت و كاربرد موضوع، تعداد واژه های موجود در قرآن درباره يك موضوع آورده شده است؛ مثلا كاربرد واژه لبّ و مشتقات آن در قرآن، يا واژه صبر و بشارت های قرآن به صابران و ...

- آشنا ساختن مردم با سيره علمای بزرگوار شيعه در حقيقت راهی است كه ميان نسل های پيشين و نسل های آينده رابطه برقرار می كند.

چهار

هم چنان كه در طول كتاب ملاحظه خواهيد كرد، جناب استاد در جای جای سخنانشان به اين موضوع پرداخته و سيره عملی اين ستارگان درخشان را بازگو كرده اند. بدين منظور، در پی نوشت، شرح حال اين بزرگواران و ميراث علمی و عملی شان آمده است تا استفاده از آثار آنان و شناخت بهتر آنان ميسور باشد.

- به تناسب، اگر در سخنرانی نامی از پادشاه، شاعر، دانشمند و صاحب نامی نيز آمده شرح حالش در پی نوشت آمده تا خوانندگان محترم نيازمند مراجعه به تذكره ها يا فرهنگ ها دراين باره نباشند. اغلب اين بيوگرافی ها بر اساس فرهنگ های موجود آماده شده يا بر اساس دو يا چند متن فراهم آمده اند. به هر حال، تلاش شده اين بيوگرافی ها در كوتاه ترين حد ممكن سامان يابند. نكته قابل ذكر اين كه بيوگرافی مفصل فقط يك بار در طول اين سلسله آثار آورده می شود و در دفعات بعدی به ذكر اجمالی از آن بسنده شده و به كتب پيشين ارجاع داده می شود. نحوه ارجاع نيز بدين شكل است: نگا: 1/ 2/ 25/ 151؛ يعنی نگاه كنيد به جلد 1، گفتار 2، پی نوشت 25، صفحه 151.

- اگر گاهی در متن، نامی از رجالی يا صحابی يا يكی از تابعين يا اصحاب ائمه برده شده، شرح حال او نيز در پی نوشت آمده است (مانند هشام، ابن مسعود، مالك اشتر و ...). اغلب اين پی نوشت ها به زبان عربی است و چون طلاب محترم همگی به اين زبان تسلط دارند از ترجمه آن اجتناب شده است تا اصالت متن حفظ شود و نيازی به مراجعه دوباره به متن اصلی نباشد. زندگينامه و شرح حال مخالفان نيز هرجا كه نيازی بدان احساس می شده فرع بر اين مسأله آمده است.

- گاه سلسله سند روايتی خالی از روات ضعيف و مجهول و ... است. در حد بضاعت، گاهی اين گونه روايات نيز معرفی شده اند.

- در ترجمه آيات قرآن، نهج البلاغه، صحيفه سجاديه، و مفاتيح الجنان از ترجمه استاد انصاريان استفاده شده است.

- متن آيات و روايات از برنامه های نرم افزاری اخذ شده تا اشتباه در حروف چينی يا تنوع در رسم الخط يا اعراب گذاری نداشته باشد.

- كتابنامه اثر بر اساس كتابنامه معجم فقهی (ويرايش سوم) تنظيم شده است. زيرا در اغلب استنادات از اين برنامه استفاده شده است. هم چنين تاريخ وفات مولف در كتابنامه آمده است. تا تعلق كتاب و نويسنده آن

پنج

به دوره تاريخی خاصی معلوم باشد.

- گاه، در متن اصلی به نكته ای اشاره شده است كه بيشتر متناسب با پی نوشت بوده است. اين موارد با عبارت (مؤلف) از ساير استنادات ويراستاران متمايز شده است.

- اشعار موجود در متن اغلب در متن اصلی وجود داشته اند. اما گاه برای پربارتر كردن محتوا و آشنايی خوانندگان با اين مقوله، يا به جهت برقراری ارتباط با فرازهای ديگر، يا ايجاد تنوع در خلال مطالعه، شعری به تناسب در متن گنجانده شده است.

- بخشی از هزينه استخراج مستندات و نيز نمايه سازی اين اثر را مؤسسه نگارش و ويرايش پذيرفته است. قصد كرده ايم كه اگر خداوند به كرم خويش اين حركت كوچك را بپذيرد، ثواب آن به روح جميع مؤمنين و مؤمنات، به ويژه انبيای الهی و حضرات معصومين عليهم السلام، برسد.

اميد است بهره برداری عزيزان از اين بخش ها باقيات الصالحات همه ما و همه اسيران خاك باشد.

- نكته آخر اين كه مسئوليت صحت اطلاعات موجود در پی نوشت ها و درستی نشانی ها و ارجاعات با مؤسسه نگارش و ويرايش است و ناشر يا مؤلف محترم در اشتباهات احتمالی آن نقشی ندارند. دراين باره، هر چند از نرم افزارهای علوم اسلامی بهره می بريم، باز امكان اشتباه موجود است، زيرا واژه ها گاه به غلط در اين منابع ذكر شده اند. با اين كه تلاش شده اين موارد اصلاح شوند باز امكان سهو و خطا را از خود دور نمی دانيم.

درباره ويرايش بنيادی اثر( gitide laitnatsbuS )بخشی از مباحث مربوط به ساختار و محتوای اثر در فقره پيش گذشت كه تكرار آن ضرورتی ندارد. در ويرايش بنيادی اثر، در ابتدا مواردی كه نيازمند مستندسازی است معين می شود. به بيان ديگر، ابتدا پی نوشت های اثر معين شده و پس از انجام مرحله فراهم آوری و ويرايش استنادی، اثر مجددا به ويرايش بنيادی بازگردانده می شود. در اين مرحله، دو كار مهم به تفكيك يا توامان انجام می گيرد. در ويرايش ساختاری ( gnitide larutcurtS )همه پارگراف های متن اصلی و گاه جملاتی كه مفهوم مستقلی دارند شماره گذاری شده و ساختار اثر به نحوی كه مناسب با نوشتار

شش

است بازسازی می شود. بدين ترتيب، گاه پاراگراف 30 متن اصلی در پی پاراگراف 2 می آيد يا بند 5 به بند 45 منتقل می شود. لازم به ذكر است كه اين تغييرات فقط در حد ضرورت انجام می گيرد و مبنای كار همان ساختاری است كه در منبر ارائه شده است. در اين ميان، درباره ويرايش محتوايی ( gnitide tnetnoC )، توضيح بعضی مسائل ضروری است:

- برای حفظ يكدستی همه سخنرانی ها، ذكر مصيبت های موجود در آن ها حذف شده است. به اميد خدا اين قسمت از سخنرانی در كتاب جداگانه ای گرد آمده و منتشر خواهد شد.

- دستبرد ديگر ويراستاران، در مطلع و مقطع اثر بوده است. بديهی است حسن مطلع و مقطع از شرايط نوشته خوب اند. سخنرانی های استاد، متناسب با سبك ايشان در سخنرانی، مطلع هايی ساده و عاری از لفظپردازی يا عبارات عربی و آيات قرآن دارند. ازاين رو، جز در بعض موارد كه جملاتی بر ابتدای اثر افزوده شده بقيه به همان شكل ارائه شده اند كه بيان شده بودند، ولی انتهای هر گفتار اغلب به همان شكلی نيست كه بيان شده است. سبب اين كه در سخنرانی، انتهای مطلب به روضه يا به دعا ختم می شود كه در نوشتار اين كار ممكن نيست. در نتيجه، پاراگراف انتهايی مطالب يا از همان فقرات آخر انتخاب شده اند يا نتيجه بحث را در خود دارند. تلاش اين بوده كه بحث همواره سرانجام معين، مقبول و زيبايی داشته باشد.

درباره ويرايش زبانی و ادبی اثر( gnitide yraretiL )متناسب بودن سخن با مقتضای حال از شرايط بلاغت است. سخنرانی بايد متناسب با زمان و مكان و رويدادهای زمان ارائه شود. اين موضوع با آن كه حسن منبر تلقی می شود اثر را دارای تاريخ مصرف و مقيد به شرايط زمان و مكان می كند. در ويرايش، به طور كلی، عمومی بودن محتوا مد نظر بوده است و تلاش شده تا حد امكان و تا آن جا كه به محتوا آسيب نرسد اين قبيل مطابقت ها و تقييدات شكل عمومی تری بيابند.

زبان اين اثر نيز برگرفته از زبان مؤلف در آثار قلمی شان از جمله كتاب عرفان اسلامی است. با تذكر اين نكته كه هرگز نمی توان شرط امانتداری را حفظ كرد و سخنرانی را طوری تبديل به كتاب كرد كه اثری از سخنرانی بودن در آن نباشد. اين

هفت

كار علاوه بر اين كه در اين سطح ممكن نيست، نقض غرض نيز هست، زيرا هدف اين كتاب دادن اطلاعات لازم به مبلغان حوزه علميه برای غنی سازی محتوای تبليغ دينی است. با اين حال، بعضی خصوصيات زبانی متعلق به زبان منبر است كه بايد حتما اصلاح شود. اولين و مهم ترين آن ها كلمات و افعال شكسته است كه در زبان محاوره معمول و در كتابت نامقبول اند. به جز اين ويژگی عام، ويژگی های ديگری نيز در گفتار هست كه نيازمند اصلاح است. از جمله: تكرار. تلاش بر اين است تا حد امكان اين ويژگی در اثر محسوس نباشد؛ گو اين كه زدودن آن از متن به طور كامل ممكن نيست.

سخنرانی فاقد هر نوع عنوان بندی در داخل متن است و سخن سير طبيعی خود را دارد. اين خاصيت در نوشته سبب خستگی خواننده می شود. عناوين اصلی و فرعی داخل متن بدين لحاظ بر متن علاوه گشته اند تا هم يكنواختی متن از بين برود، هم موضوع كاملا برای مخاطبان معلوم باشد و در نتيجه استفاده از كتاب آسان باشد، و هم مطالب فرعی ای كه گاه به مناسبت داخل موضوع اصلی شده اند به طريقی از آن متمايز گردند. ضمن اين كه تأكيد ناشر و مؤلف محترم بر استفاده از تيترهای بيشتر بوده است.

يكی ديگر از ويژگی های زبان محاوره استفاده از واژه های «يك» و «يكی» به صورت «يك مردی»، «در يك كتابی» و ... است. هم چنين، استفاده از انواع بدل است: «سوره يوسف، صد آيه اش، داستان حضرت يوسف است ...». حذف حروف اضافه و قيد نيز در اين ويژگی ها می گنجد.

در ويرايش زبانی، اصلاح اين ويژگی ها ضروری است، اما اين بدان معنا نيست كه متن عاری از ويژگی های زبانی منبر و كاملا مطابق با نثر معيار است. ازاين رو، فعل هايی چون می گردد، گشت، می نمايد و ... كه حضورشان در نثر معيار مكروه يا ممنوع دانسته شده اند هنوز در متن وجود دارد.

درباره ويرايش صوری اثر( gnitide lamroF )ويرايش صوری اين اثر خود بحث دراز دامنی دارد كه پرداختن به آن در اين يادداشت ضروری نيست. در ويرايش صوری، ابتدا شيوه نامه ای برای فرمت متن (اندازه متن، اندازه قلم متن، قلم عبارات عربی، ترجمه ها، اشعار، پی نوشت ها و ...)

تعريف شد. دستور خط اثر در اغلب موارد منطبق بر دستور خط فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و در صحت واژه ها كتاب غلط ننويسيم استاد بزرگوار جناب دكتر ابو الحسن نجفی و فرهنگ درست نويسی سخن معيار بوده

هشت

است. در نقطه گذاری و تنظيم پی نوشت ها و كتابنامه نيز كتاب آيين نگارش و ويرايش استاد بزرگوار جناب احمد سميعی گيلانی ملاك بوده است. هر چند تلاش شده در استفاده از علائم ويرايشی افراط نشود.

در انتها ...

- اين كتاب در شرايط خاص و زمانی اندك (در حدود يك ماه) توليد شده است، اما تلاش كرده ايم سرعت توليد آن سبب كم دقتی و بی دقتی در كار و كاهش كيفيت آن نشود. با اين حال، خطا همزاد آدمی است و آدم بی خطا در اين عالم «يا نيست يا كم است». اميد است بزرگواران اشتباهات اين كتاب را به ديده اغماض بنگرند و از هرگونه انتقاد يا پيشنهادی كه سبب بهتر شدن آن می شود دريغ نفرمايند.

- شرط ادب آن است كه از اساتيدم كه نگرش هايم در ويرايش را به آن ها مديونم و اين فن شريف را از آنان آموخته ام و اين اثر حاصل علم آنان است سپاسگذاری كنم: سركار خانم دكتر فرزانه فرحزاد، جناب آقای دكتر محمد دبير مقدم، دكتر نور اللّه مرادی، دكتر علاء الدين طباطبايی، استاد بهاء الدين خرمشاهی، استاد حسن ميرعابدينی، استاد هوشنگ مرادی كرمانی، استاد رضی خدادادی هيرمندی، جناب مهندس علی كافی، استاد علی صلح جو، استاد رضا بهاری، استاد غلامرضا ارژنگ، جناب استاد نوری، و سركار خانم زهرا جلال زاده كه دانششان در فن ويرايش با رايانه در اين ايام بسيار مددكار شد. هم چنين از استاد دانشمند و ارجمندم جناب آقای دكتر عبد الحسين آذرنگ و جناب استاد هومن عباس پور بسيار سپاسگزارم. خداوند همگی شان را سالم و تندرست بدارد و بر توفيقاتشان بيافزايد.

- نيز از همكاران گرامی ام آقايان محمد حسن حبيبی، عباس جباری، و مجيد صاريان در بخش ويرايش بنيادی و زبانی؛ حافظ گرامی قرآن كريم جناب آقای غلامرضا دولتيار در مقام ويراستار فراهم آور و ويراستار استنادی/ استشهادی، همكار گرامی جناب آقای سينا قيطانی در بخش خدمات ماشينی، نسخه پردازی، اعمال اصلاحات رايانه ای، ويرايش صوری و فنی و نمايه سازی؛ و آقای سعيد آهنگر جويباری در حروف نگاری دقيق متن اثر از نوار و صفحه آرايی نهايی، و سركار خانم معصومه اخترشناس، مدير عامل مؤسسه، تشكر می كنم. اميدوارم

نه

تلاش های گروه آماده سازی و توليد اين اثر مفيد فايده ای باشد و خوانندگان گرامی از آن استفاده كافی و وافی ببرند.

- همچنين از همكاری هيئت مديره، مدير عامل، و معاونين مركز علمی تحقيقاتی دار العرفان تشكر می كنم. سپاس ويژه ای نيز بايد از استاد حسين انصاريان داشته باشم كه با صبر و حوصله و همراهی خود ويرايش صعب اين نوشته را پذيرفتند و راهنمايی های لازم را ارائه كردند. اميدوارم دلسوزی و حوصله ايشان در توليد اين اثر گامی باشد برای پذيرش اين معنا در حوزه نشر دينی كه اين حوزه بيش از هر حوزه ديگری نيازمند به دقت علمی و ويرايشی روشمند و مبتنی بر علم است. و للّه الحمد اولا و آخرا.

قم، بهار يكهزار و سيصد و هشتاد و هفت مؤسسه نگارش و ويرايش محسن باغبانی

ده

درباره اين اثر پيشگفتار مولف

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم پايه گذار منبر و جلسات سخنرانی برای رشد و هدايت جامعه وجود مبارك پيامبر اسلام، صلی اللّه عليه و آله، بود. ارزش تبليغ دين از طريق منبر و جلسات تا جايی بود كه خود رسول اكرم تا روز پايان عمرشان با كمال اخلاص به بيان معارف دين پرداختند و در اين راه زحمات سنگينی را متحمل شدند. پس از پيامبر، وجود مقدس امير مومنان، عليه السلام، ادای اين تكليف الهی را به عهده گرفتند كه بخشی از سخنرانی های آن حضرت در كتاب بی نظير نهج البلاغه موجود است.

امامان معصوم، به ويژه حضرت باقر و حضرت صادق، عليهما السلام، نيز تا جايی كه فرصت در اختيارشان قرار گرفت و مزاحمتی از جانب حكمرانان بنی اميه و بنی عباس برايشان پيش نيامد اين مهم را به صورت بيان معارف الهی و رشته های مختلف علوم به صورتی كه حجت تا قيامت بر همگان تمام باشد به عهده گرفتند و ديگران را كه مورد اعتمادشان در علم و عمل بودند به اين مسأله تشويق كردند.

عالمان مخلص و با عمل شيعه برای حفظ دين خدا و تبليغ معارف الهيه بر اساس قرآن و فرهنگ اهل بيت قرن به قرن تا به امروز كه سال 1387 هجری شمسی است اين جايگاه عظيم را حفظ كردند؛ شخصيت هايی چون شيخ مفيد، شيخ صدوق، شيخ طوسی، علامه محمد باقر مجلسی، و شيخ جعفر شوشتری و در قرن معاصر بزرگانی چون آيت اللّه العظمی بروجردی، آيت اللّه سيد علی نجف آبادی، آيت اللّه حاج ميرزا علی شيرازی، آيت اللّه حاج ميرزا علی حصه ای، آيت اللّه حاج ميرزا علی فلسفی تنكابنی و ... با داشتن مقام مرجعيت و مقام علمی بسيار بالا در ماه رمضان و محرم و صفر به منبر می رفتند و از اين طريق دين خود را به قرآن و اهل بيت ادا می كردند.

اين جانب حسين انصاريان كه ساليانی از عمرم را در شهر مقدس قم اين آشيانه اهل بيت، نزد بزرگانی از مراجع و اساتيد مشغول تحصيل بوده ام، بر اساس وظيفه ای كه احساس می كردم رو به جانب تبليغ و تاليف آوردم و، در اين راه، فقط توفيق حق رفيق راهم بود. در زمينه تبليغ بيش از شش هزار سخنرانی در نزديك به پانصد موضوع مختلف بر پايه قرآن و روايات اهل بيت و تاريخ صحيح و نكاتی از حيات پاكان و اوليای الهی پرداخته ام كه اميدوارم تا لحظات پايان عمر هم چنان توفيق ادای اين وظيفه را از جانب حق داشته باشم.

موسسه دار العرفان، كه در شهر قم در جهت نشر معارف قرآنی و فرهنگ اهل بيت، عليهم السلام، كارهای مهمی را در سطح جهانی انجام می دهد، بنا گذاشت متن اين سخنرانی ها به صورت مكتوب درآيد تا در اختيار طلاب حوزه ها و دانشجويان و مردم علاقمند قرار گيرد و اين مجموعه كه احتمالا حدود دويست جلد خواهد شد در آينده منبعی برای مبلغان شيعه قرار گيرد. من پس از سپاس از حضرت حق لازم می دانم به خاطر تحقق اين مهم از دو فرزندم و جناب آقای پيمان تشكر كنم و از خوانندگان، بخصوص مبلغان گرامی، درخواست دعا نمايم. حال، اين شما و اين اثر اسلامی كه فقط لطف و رحمت حق سبب ظهورش شد.

فقير حسين انصاريان