فارسی
جمعه 10 فروردين 1403 - الجمعة 18 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه
0
نفر 0

آشنایی با قرآن از زبان قرآن

 آنچه قرآن درباره خود گفته است در پرتو آن می توان به ویژگی ها و ابعاد گوناگون آن پی برد و به گو شه هایی از عظمت و اعجاز آن مطلع شد که عموماً مخفی به نظر می رسد.
آری، وقتی آیات متعددی از قرآن را که در معرفی خود قرآن است، بررسی کنیم می بینیم که دروازه جدیدی از معرفت به روی ما می گشاید. در این خصوص آیاتی از قرآن مجید باتوضیحات لازم ذکر می گردد.
۱) قرآن مجید علمی قطعی و غیر مشتبه است
بزرگترین خصوصیت معجزانه و فوق البشری قرآن مجید، یقینی و قطعی بودن آن است.
ذَلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِلْمُتَّقِینَ (بقره / ۲)
«این کتاب هیچ تردیدی در آن راه ندارد».
وَتَفْصِیلَ الْکِتَابِ لَا رَیْبَ فِیهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ (یونس / ۳۷)
«تفصیل احکام را در بردارد هیچ شکی در آن نیست از جانب پروردگار جهانیان است».
وَإِنَّهُ لَکِتَابٌ عَزِیزٌ (۴۱) لَا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ (فصلت / ۴۱ ۴۲)
«کتابی گران سنگ است باطل و بیهودگی نه در جلوی آن می آید و نه در پشت سر آن؛ از جانب پروردگار با حکمت و ستوده نازل شده است».
در این ویژگی هیچ سخنی از سخنان انسانی و هیچ کتابی از نوشته بشری شریک نیست و نمی تواند شریک شود. زیرا منبع و سرچشمه قرآن «علم الهی» و وسیله نزول آن «وحی الهی» است. این سرچشمه از هر گونه عیب و نقص، شک و اشتباه، ظن و تخمین، تعارض و اختلاف پاک و مبرا است هر چه در آن است همه اش قطعی و یقینی، شاهد و مریی، یکسان و نهایی است؛ علم الهی تدریجی و رشد پذیر نیست همانا علم او مانند دیگر صفاتش، ابدی و جاودانی است.
هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ (حدید / ۳)
«اوست قبل از همه و اوست آخر از همه و اوست پنهان و او به هر چیز داناست».
● علم او احاطه کننده همه چیز است
إنَّمَا إِلَهُکُمُ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَسِعَ کُلَّ شَیْءٍ عِلْمً (طه / ۹۸)
«همانا معبود شما الله است، کسی که جز او دیگر معبودی نیست، همه چیز را با علم خود در بر گرفته است».
وَأَحَاطَ بِمَا لَدَیْهِمْ وَأَحْصَی کُلَّ شَیْءٍ عَدَدًا (جن / ۲۸)
«خداوند متعال همه احوال آنها را احاطه کرده است و شمار هر چیز را کاملاً می داند».
▪ اشتباه و فراموشی را بر او راهی نیست:
قالَ عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّی فِی کِتَابٍ لَا یَضِلُّ رَبِّی وَلَا یَنْسَی (طه:۵۲)
«(حضرت موسی) گفت: علم آنها (مردمان قبلی) نزد پروردگارم است؛ پروردگارم اشتباه نمی کند و فراموش نمی نماید. اوست که حتی امور غیر محسوس و اشیای غیر مادی را نیز کاملاً می داند و ذره ای از کائنات از علم او خارج نیست».
عَالِمِ الْغَیْبِ لَا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَلَا أَصْغَرُ مِنْ ذَلِکَ وَلَا أَکْبَرُ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُبِینٍ (سبأ / ۳)
«اوست داننده ی غیب، ذره ای از علم او پوشیده نیست نه در آسمان ها و نه در زمین، نه کوچک و نه بزرگ مگر همه در کتاب مبین است».
▪ کتاب الهی از علم الهی گرفته شده است:
فَإِلَّمْ یَسْتَجِیبُوا لَکُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا أُنْزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ وَأَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَهَلْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (هود / ۱۴)
«پس اگر به ندای شما پاسخ مثبت ندهند آن گاه بدانند که قرآن مجید به علم او نازل شده است، و جز الله معبودی دیگر نیست پس آیا شما تسلیم می شوید».
وَلَقَدْ جِئْنَاهُمْ بِکِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَی عِلْمٍ هُدًی وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (اعراف / ۵۲)
«و ما برایشان کتابی را نازل کردیم که در آن تمام مطالب را به وسیله ی علم توضیح داده ایم و آن کتاب برای صاحبان ایمان و هدایت و رحمت می باشد».
کتاب الهی به این دلیل از هر گونه تعارض و اختلاف به دور است، زیرا تعارض و اختلاف نتیجه جهل و عدم آگاهی، یا نتیجه کمی و زیادی علم باطن و قیاس یا نسیان و غفلت و کذب و افترا می باشد، و مسلماً علم الهی از تمام نقص ها پاک است پس کلام وی نیز از هرگونه تعارض و اختلاف مصون می باشد.
أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا (نساء / ۸۲)
«آیا در قرآن نمی اندیشند؟ اگر قرآن از طرف هر کسی غیر از خدا بود اختلاف زیادی را در آن می دیدند».
گاهی این صورت پیش می آید که منبع اصلی یک علم و معلومات خیلی روشن و محفوظ است اما رسانه ای که آن را به مرد ابلاغ می نماید موثق و مورد اعتماد نیست، گویی علم هنگامی که از مبدا به سوی مقصد در حال حرکت بود در وسط راه آسیب دید و محفوظ نماند، اما مسئله قرآن چنین نیست، بلکه طوری که خود قرآن تصریح می کند وسیله علم آن حضرت r، وحی می باشد، و آن هم بی کم و کاست محفوظ و مصون بوده و در آن امکان هیچ گونه دخالت نبوده است.
وَإِنَّهُ لَتَنْزِیلُ رَبِّ الْعَالَمِینَ (۱۹۲) نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ (۱۹۳) عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ (۱۹۴) بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ (شعراء / ۱۹۲ ۱۹۵)
«و این قرآن فروفرستاده ی پروردگار جهانیان است، فرشته ی امانتدار یعنی جبرئیلu آن را بر دل تو به زبان عربی روشن آورده تا تو از بیم دهندگان گردی».
وَمَا یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَی (۳) إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَی (نجم / ۳ ۴)
«آنچه او می گوید ساخته و پرداخته خواهش نفس او نیست بلکه گفته هایش وحی است که به او فرستاده می شود».
قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّکَ بِالْحَقِّ لِیُثَبِّتَ الَّذِینَ آمَنُوا وَهُدًی وَبُشْرَی لِلْمُسْلِمِینَ (نحل / ۱۰۲)
«تو بگو: روح القدس آن را از جانب پروردگارت به حق آورده است تا دل مؤمنان را ثبات بخشد و برای بندگان فرمانبردار، هدایت و بشارت گردد».
إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ (۱۹) ذِی قُوَّةٍ عِنْدَ ذِی الْعَرْشِ مَکِینٍ (۲۰) مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ (تکویر / ۱۹ ۲۱)
«این قرآن، کتاب خدا، آورده فرشته ای گرانقدر، توانمند، ارزشمند نزد مالک عرش، دستوراتش قابل اجرا و امانتدار می باشد».
۲) علوم انسانی و موقعیت آن
اکنون اگر در مقابل علم الهی به علوم انسانی نظر بیندازید می بینید که منبع و سرچشمه آن بدون عیب نیست، زیرا اساس و بنای آن اغلب بر ظن و قیاس است، ابزار آن با وجود محدودیت دارای قویت نیستند.
توضیح اینکه بهترین واسطه های علم انسانی حواس خمسه می باشند زیرا علومی که انسان از طریق حواس پنجگانه بدست می آورد بدیهی بشمار می آیند.
اساس علوم عقلی نیز بر محسوسات استوار است بدین طریق که انسان به کمک اطلاعات حاصل شده از حواس خمسه به نتایج عقلی دست می یابد اما مشکل آنجا پیش می آید که خود حواس خمسه گاهی دچار مشکل می گردند[۱].
بعد از حواس خمسه نوبت عقل است، مشکل عقل اینجاست که تفاوت در درجات آن بی نهایت است[۲]. مشکل دیگری که در علوم انسانی وجود دارد این است، که انسان نمی تواند در یک وقت معلومات و محسوسات خود را احاطه نماید.
گذشته از آن، در جهان مادیات مسایل بیشماری وجود دارند که هنوز حل نشده اند؛ و اختلاف آرا که حد و مرزی ندارد، به تدریج پیشرفت لازمه علم انسانی می باشد و حد و مرز ترقی مشخص نیست. در صورتی مرز علم مشخص باشد، دلیل نقص آن به شمار می رود و اگر حد و مرز آن معین نباشد دلیل عدم کمال آن است، و در هر صورت از نقص و شبهه خالی نیست. این که وضع جهان مادیات است که بهر حال انسان مقداری از وسایل علم مربوط به آن را در اختیار دارد. اما جهان مابعدالطبیعه (متافیزیک) که وراء جهان مادیات است و به مراتب از آن گسترده تر است کلاً از محدوده ی علم انسانی خارج است انسان درباره ی حقیقت خود، علم قطعی ندارد و نسبت به ابتدا و انتهای خود بی خبر می باشد. آغاز این جهان و پایان آن برای او رازی سربسته است، اما عقل از تعقل حقیقت خود، ناتوان است.
باز هم اینجاست که یک انسان نمی تواند به وسیله ی ظن محض یا قیاس و فطرت خود بدون کمک پروردگار درباره اموری که موجب خوشی یا ناخوشی حق می گردند مفصلاً آگاهی بیابد ناتوانی انسان ها به قدری است که نمی توانند به کمک قیاس و فراست از درون یکدیگر کاملاً آگاهی بیابند.
انسان ها در قانون گذاری و تشکیل نظام های سیاسی و اخلاقی اشتباهات بیشماری را مرتکب می گردند و به دلیل متفاوت بودن منابع، قوانین ساخته شده شان با یکدیگر ضد و نقیص می شوند.
ملت ها بر اساس این قوانین با یکدیگر، به نبرد خواهند پرداخت، خواسته ها و مصلحت های متعددی با هم در تعارض به سر خواهند برد.
و به دلیل اینکه علم بشری کامل و قطعی نیست قوانین بشری قهراً از مراحل متعدد تجربه و آزمایش خواهد گذشت و سلسله اخذ و رد و مقایسه و ترجیح پیوسته ادامه خواهد داشت، نهضت های بیشماری برپا شده و بشریت هرگز به آرامش نخواهد رسید.
آری! سرچشمه این نابسامانی ها علم انسانی است که دارای نقص بوده و مبنی بر ظن است ولی مع الوصف انسان به آن اعتماد دارد و این خود نوعی ظلم و طغیان است. خداوند متعال در همین خصوص می فرماید:
وَمَا أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا (بنی اسرائیل / ۸۵)
«و علمی که به شما داده شده است بسیار اندک است».
وَمَا یَتَّبِعُ أَکْثَرُهُمْ إِلَّا ظَنًّا إِنَّ الظَّنَّ لَا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا یَفْعَلُونَ (یونس / ۳۶)

«و بیشتر مردمان از وهم و گمان پیروی می کنند، گمان در شناخت حق هیچ کارآیی ندارد. به درستی الله به آنچه که آنها انجام می دهند بسیار داناست».
وَمَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنَّ الظَّنَّ لَا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئًا (نجم / ۲۸)
«آنان دنباله رو وهم و گمان هستند و هم در رسیدن به حق هیچ فایده ای ندارد».
۳) قرآن محکم و مفصل است
قرآن مجید درباره اصول و کلیات دین و آنچه برای نجات اخروی و فلاح دنیوی انسان لازم است کاملاً واضح و مشخص و قطعی و مفصل می باشد.
چنانکه می فرماید:
أَفَغَیْرَ اللَّهِ أَبْتَغِی حَکَمًا وَهُوَ الَّذِی أَنْزَلَ إِلَیْکُمُ الْکِتَابَ مُفَصَّلًا (انعام / ۱۱۴)
«آیا داوری غیر از خدا بجویم حال آنکه هموست که کتاب به تفصیل توضیح دهنده را به سوی شما آورده است».
وَلَقَدْ جِئْنَاهُمْ بِکِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَی عِلْمٍ هُدًی وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (اعراف / ۵۲)
«و به تحقیق ما برای ایشان کتابی آوردیم که با علم و دانش آن را واضح بیان کردیم. آن کتاب برای مؤمنان موجب هدایت و رحمت می باشد».
الر کِتَابٌ أُحْکِمَتْ آیَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ خَبِیرٍ (هود / ۱)
«الف لام را. این کتابی است که آیاتش مستحکم هستند و از سوی خدای با حکمت و باخبر با تفصیل بیان شده است». وَمَا کَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ یُفْتَرَی مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَکِنْ تَصْدِیقَ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَتَفْصِیلَ الْکِتَابِ لَا رَیْبَ فِیهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ (یونس / ۳۷)
«و این قرآن این طور نیست که کسی غیر از خدا آن را به دلخواه خود درآورده باشد بلکه تأییدی است بر تمام وحی هایی که پیش از آن نازل شده اند و تفسیر کتاب است. هیچ تردیدی در آن راه ندارد. از جانب پروردگار جهانیان است».
اما باید دانست از دیدگاه اسلام، دین دارای مفهوم تنگ و منحصری نیست چنانکه در مذاهب دیگر از آن برداشت می شود. در جهان بینی اسلامی انسان عبد و بنده خدا می باشد و در هیچ گوشه ای از زندگی اش از بندگی و اطاعت خدا آزاد نیست. هر کار وی حتی حکومت و سلطنتش (که در ظاهر با غلامی مغایرت دارد) مظهر عبدیت او بشمار می رود. همانا این جهان بینی جدایی میان دین و سیاست معنایی ندارد و همانا از طرف خداوند متعال که مولا و صاحب این عبد و بنده است به وی دستورالعمل و آیین کاملی به شکل قرآن عنایت شده است که می تواند در پرتو آن زندگی موفقیت آمیزی داشته باشد. به راستی که این آیین زندگی به هیچ تبصره سیاسی نیازی ندارد.
۴) قرآن، فرقان و ممیز است
فرقان بودن یکی از صفات ممتاز قرآن است که قائم مقام نامش شده است.
تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَی عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیرًا (فرقان / ۱)
«مبارک است آن ذاتی که کتاب حل و فصل کننده را بر بنده ی خویش فرود آورده است تا او بیم دهنده ای برای جهانیان باشد».
به راستی که قرآن مجید تا قیامت میان هدایت و گمراهی، ایمان و کفر، اسلام و جاهلیت، خشنودی خداوند و عدم آن، یقین و گمان، و حلال و حرام چنان فرق گذاشته است که در هیچ یک از کتب آسمانی نظیر آن دیده نمی شود. به طور مثال، فرق توحید و شرک را چنان به وضوح بیان کرده است که امکان هیچ گونه احتمال و اشتباهی در آن باقی نگذاشته است و همانا بر اعجاز آن دلالت می نماید.
قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ (بقره / ۲۵۶)
«راه هدایت از گمراهی مشخص شده است».
لِیَمِیزَ اللَّهُ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ (انفال / ۳۷)
«و این بدان جهت است که خداوند می خواهد ناپاک را از پاک جدا سازد».
لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَةٍ وَیَحْیَی مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ (انفال / ۴۲)
«نیز به این خاطر که کسی پس از اتمام حجت هلاک شدنی است هلاک شود و کسی که پس از اتمام حجت زنده ماندنی است زنده بماند».
۵) قرآن مجید تصدیق کننده کتاب های پیشین و نگهبان آنها است
در این خصوص سه نکته باید مدنظر قرار بگیرد:
۱) اصول و کلیات دین در تمام کتب آسمانی و تعالیم انبیا مشترک و متفق علیه می باشند. و این مطلب در قرآن تأیید شده است.

۲) کتاب های آسمانی قبل از قرآن مجید برای مدت محدودی آمده بود و تا آن مدت محفوظ بودند و هیچ کدام از آنها دائمی نبود.
۳) قرآن آخرین کتاب است و برای ابد می باشد. و در برگیرنده تمام اصول دین است و تا قیامت محفوظ خواهد بود.
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (حجر / ۹)
«به درستی که ما قرآن را نازل کردیم و ما از آن حفاظت و نگهداری خواهیم کرد».
آری، قرآن مجید تصدیق کننده کتاب های پیشین و محک تعلیمات اصلی آنها است. از این جهت هر مطلبی از کتاب های گذشته مطابق و موافق قرآن باشد صحیح و محفوظ است، و هر چه مخالف و معارض باشد محرف و غیر مصون محسوس می گردد.
آیات متعددی در قرآن مجید بر این امر دلالت دارند که قرآن مجید مصدق (تصدیق کننده) کتاب های گذشته است. در آیه زیر دو صفت قرآن (مصدق و مهیمن) ذکر شده است.
وَأَنْزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَمُهَیْمِنًا عَلَیْهِ (مائده / ۴۸)
«و ما کتاب را به حق به سوی تو فروفرستادیم در حالی که کتاب های پیش از خود را تصدیق می کند و بر آنها نگهبان است».
۶) قرآن مجید دل ها را به سلامتی راهنمایی می کند و از تاریکی ها به نور فرامی خواند:
یَا أَهْلَ الْکِتَابِ قَدْ جَاءَکُمْ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمْ کَثِیرًا مِمَّا کُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْکِتَابِ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ قَدْ جَاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُبِینٌ (۱۵) یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَیُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (مائده / ۱۵ ۱۶)
«نور و کتابی روشن از جانب خدا به سوی شما آمده است. الله به وسیله آن، کسی را که به دنبال رضای اوست به راه های نجات و سلامتی راهنمایی می کند و به اراده ی خود آنان را از تاریکی ها به سوی نور می آورد و راه راست را به آنان می نماید».
الر کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَی صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ (۱) اللَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَوَیْلٌ لِلْکَافِرِینَ مِنْ عَذَابٍ شَدِیدٍ (ابراهیم / ۱ ۲)
« الف لام را. این کتابی است که ما آن را به سوی تو فرستادیم تا بدان وسیله مردم را به حکم پروردگارشان از تاریکی ها درآوری و به سوی نور و راه خدای غالب و ستوده ای که هر آنچه در آسمان و زمین وجود دارد از آن اوست، بکشانی».
هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ عَلَی عَبْدِهِ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَإِنَّ اللَّهَ بِکُمْ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ (حدید / ۹)
«اوست که آیات واضح را بر بنده اش فرومی فرستد تا شما را از تاریکی ها درآورده و به سور نور بیاورد. به راستی که خدا بر شما مهربان است».  اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمَاتِ أُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ (بقره / ۲۵۷)
«الله دوست مؤمنان است که آنان را از تاریکی ها درآورده و به سوی نور می آورد و دوست کافران شیطان است که آنان را از نور درآورده به سوی تاریکی می آورد. آنان اهل آتش هستند و همیشه در آن خواهند ماند».
قرآن مجید برای بهترین روش زندگی راه های مستقیم و همواری که از هر نوع خطر و افراط به دور هستند بر روی بشریت می گشاید و این راه ها را به «سبل السلام» (راه های سلامتی) تعبیر می نماید که به راستی تعبیری بهتر از آن وجود ندارد. و برای شرح و توضیح کلمه «سبل اسلام» کلمه ای بهتر از خود آن وجود ندارد.
راه های سلامتی و سعادت، در واقع کوچه های همان شاهراه بزرگ (صراط) می باشند که حضرت رسول اکرم r مأمور معرفی آنها به بندگان است.
وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذَلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (انعام / ۱۵۳)
«(و او خبر داده است که) همین راه، راه راست من است بر همین راه بروید و از راه های دیگر نروید چرا که شما را از راه او پراکنده و دور خواهند کرد». در این خصوص یک نکته مهم قابل توجه است و آن اینکه قرآن مجید همیشه در مقابل نور، ظلمت را جمع بکار برده است، این بدان خاطر است که اگر روشنی و نور وحی موجود نباشد، ظلمت ها و تاریکی ها به قدری خواهند بود که حد ندارد. و انسان در هر مرحله ای از زندگی اش با تاریکی روبرو خواهد شد.
چنانچه نور دین واقعی را دور کنیم در این دنیا به جز تاریکی چیزی باقی نخواهد ماند. البته نه یک تاریکی بلکه تاریکی های بیشمار.

جهان را بررسی کنید، تمام راه های به خدا رسیدن، مفقود؛ مذاهب و ادیان، رسم های خشم و بی جان؛ اعتقادات مردم مبنی بر جهالت و اوهام؛ دانش و معرفت ها، قیاس و ظن؛ معاشره و معاملات مبنی بر بی عدالتی و ناهماهنگی، قانون در سیاست همه اش تجربه و آزمایش، دولت ها و حکومت ها، زورگویی و تجاوز. آری در بحبوحه ی این نابسامانی ها مثال یک انسان گم کرده راه چنین است که قرآن می فرماید:
ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَرَاهَا (نور / ۴۰)
«تاریکی روی تاریکی است طوری که رو هم انباشته شده اند تاریکی آنچنان است که شخص دست خود را هم نمی تواند ببیند».
به راستی که در این بحر ظلمات و دریای مهیب تاریکی ها، مناره روشنی و نور فقط خداست که زمین و آسمان از پرتو آن روشن اند.
اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ (نور / ۳۵)
«الله نور آسمان ها و زمین است».
به همین دلیل در مقابل «ظلمات » (تاریکی های بیشمار) کلمه نور مفرد به کار رفته است[۳]. اگر از سرچشمه یگانه، افاضه ی نور نشود هیچ چیز روشن نخواهد شد.
وَمَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ (نور / ۴۰)
«و کسی که الله به او نوری نداده باشد هیچ نوری نخواهد داشت».
همانا کسانی که به وسیله قرآن مجید و نور نبوی از جهان تاریکی ها و غفلت و گمراهی بیرون شده و پا در جهان نور و روشنی می گذارند، مسلماً به زندگی تازه ای دست می یابند؛ آنها احساس می کنند که صاحب چشم و بصیرت گشته اند، آنگاه تمام راه های زندگی برایشان روشن می گردد و «سبل السلام» و صراط مستقیم در نظرشان واضح می شود، هر قدمشان در سفر زندگی در پرتو نور خدا بلند می شود. و تا زمانی که در راهنمایی حق به سر می برند دچار اشتباه نمی گردند.
مسلماً این دو حالت (حالت اولیه یا تاریکی و حالت بعدی یا روشنی) بی نهایت با یکدیگر تفاوت دارند قرآن مجید همین تفاوت را این چنین به تصویر کشیده است:
أَوَمَنْ کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْکَافِرِینَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (انعام / ۱۲۳)
«آیا این دو نفر با هم برابر هستند که یکی از آنها مرده بود سپس به او حیات بخشیدیم و آنگاه برای او نوری را که با آن بتواند در بین مردم راه برود قرار دهیم و دیگری در انبوهی از تاریکی ها قرار گرفته است و هیچ راه خروجی از آن ندارد».
خداوند متعال وعده کرده است که به پیروان قرآن مجید چنین نوری عطا فرماید چنانکه می فرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَیَجْعَلْ لَکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (حدید / ۲۸)
«ای صاحبان ایمان! از خدا بترسید و به رسالت پیغمبرش یقین داشته باشید تا خدا به شما دو سهم از رحمتش بدهد و برایتان نوری عطا کند که با آن بتوانید راه بروید و گناهانتان را بیامرزد».
کلمات &#۶۴۸۳۱; وَیَجْعَلْ لَکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ&#۶۴۸۳۰; اشارت به این دارند که این نور فقط مختص به روز آخرت نیست، صاحبان این نور در همه شئون زندگی دارای نور بصیرت و نیروی تشخیص می باشند. آنها تمام کارها را در پرتو وحی الهی و راهنمایی پیامبر اکرم r انجام می دهند. خداوند متعال آنها را در هر زمینه ای با «فرقان» (قوه تشخیص خوبی از بدی) یاری می فرماید. روش زندگی آنان به زندگی افراد نامؤمن کاملاً تفاوت دارد. ویژگی خاص آنها این است که اساس زندگیشان بر قیاس و تجربه قرار ندارد بلکه بر وحی و رسالت استوار است. در آیه ذیل به همین ویژگی و امتیاز خاص اشاره شده است.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقَانًا (انفال / ۲۹)
«ای ایمانداران! اگر شما از خدا بترسید خدا به شما نیروی تشخیص بین حق و باطل را عطا خواهد کرد».
به همین دلیل، خداوند متعال قرآن مجید را با القاب نور، بصائر، هدی، بینه، موعظه، شفاء و ذکر مبارک موسوم نموده است.
۶) قرآن مجید آیینه تمام نمایی است که افراد گوناگون و صاحبان افکار و اعمال می توانند چهره هایشان را کاملاً در آن مشاهده نمایند البته گاهی به صراحت و گاهی به اشاره، و گاهی در ضمن ذکر اشخاص و گاه به طور مستقیم چنانکه می فرماید:
لَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَیْکُمْ کِتَابًا فِیهِ ذِکْرُکُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ (انبیاء / ۱۰)
«به تحقیق ما به سوی شما کتابی را که احوالتان در آن مذکور است فروفرستادیم. آیا از عقل کار نمی گیرند».

 

● بیان یک واقعه
محدث معروف شیخ الاسلام ابوعبدالله محمدبن نصر مروزی بغدادی (۲۰۲ ۲۹۴ ه ( که شاگرد امام احمد حنبل رحمه الله است در کتابش «قیام اللیل» این واقعه را نقل کرده است که انسان را در فهم آیه بالا کمک می کند و بر روش سلف درباره فهم قرآن و تدبر در آن دلالت می نماید:
«تابعی جلیل القدر و سردار معروف عرب «احنف بن قیس» روزی در حالی که نشسته بود این آیه به گوش او رسید:
لَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَیْکُمْ کِتَابًا فِیهِ ذِکْرُکُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ (انبیاء / ۱۰)
«به تحقیق ما به سوی شما کتابی را که احوالتان در آن مذکور است فروفرستادیم. آیا از عقل کار نمی گیرید».
او از جا تکان خورد و گفت یک نسخه قرآن مجید برایم بیاورید تا ببینم من در کدام گروه هستم و با چه کسانی مشابهت دارم. قرآن مجید را باز کرد از کنار مردانی گذر کرد که وصف شان چنین است:
کَانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ (۱۷) وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ(۱۸) وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ (ذاریات / ۱۷ ۱۹)
«اندکی از شب را می خوابند و در سحرگاهان آمرزش می طلبند و هر کس در اموال ایشان سهمیه ای دارد (خواه بطلبند خواه نطلبند)».
چشمش به گروهی دیگر افتاد که دارای این حال بودند:
تَتَجَافَی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ (سجده / ۱۶)
«پهلوهایشان از رختخواب به دور است در حالی پروردگارشان را با ترس و امید می خوانند و از آنچه بدان ها رزق دادیم صرف دیگران می کنند».
باز نگاهش به گروهی دیگر افتاد که اینگونه مورد ستایش واقع شده اند:
وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِیَامًا (فرقان / ۶۴)
«آنان که شب را سجده کنان و بر پا ایستاده در حضور پرورگارشان سپری می کند (می گذارند)».
او به سیر خود ادامه داد گروهی را دید که چنین معرفی شده اند:
الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ (آل عمران / ۱۳۴)
«آنان که مال خود را در آسایش و تنگی در راه خدا صرف می کنند و خشم خود را فرومی خورند و از تقصیرات مردم درمی گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد».
گروه دیگری را دید که دارای این حالت بودند:
وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (حشر / ۹)
«و دیگران را بر خویش ترجیح می دهند گرچه خود بدان چیز محتاج باشند و کسانی که از حرص نفس محفوظ می باشند رستگار هستند».
او خسته نشد و همچنان مشغول دیدار و مشاهده بود به گروهی رسید که دارای این اخلاق و صفات بودند:
وَالَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ (شوری / ۳۷)
«و کسانی که از گناهان بزرگ و کارهای خلاف عفت پرهیز می کنند و هنگامی که خشمیگین می شوند کوتاه می آیند و درمی گذرند».
وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ (شوری / ۳۸)
«و کسانی که از پروردگارشان فرمان می برند و نماز را به نحو مطلوب می خوانند و کارهایشان شورایی انجام می گیرد و مقداری از آنچه را که ما بدان ها دادیم اتفاق می کنند».
احنف بن قیس وقتی که به اینجا رسید، در حیرت فرورفت و گفت: بار الها! من از حال خود آگاهم به راستی که من در میان این گروه ها دیده نمی شوم، سپس راه دیگری انتخاب کرد و به سیر خود ادامه داد. گروهی را دید که حالتشان چنین بود:
إنَّهُمْ کَانُوا إِذَا قِیلَ لَهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَسْتَکْبِرُونَ (۳۵) وَیَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِکُو آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَجْنُونٍ (صافات / ۳۵ ۳۶)
«وقتی به آنها گفته می شد غیر از الله معبودی دیگر وجود ندارد روی بر می گرداندند و می گفتند: آیا ما به گفته شاعری دیوانه معبودان خود را رها سازیم؟».
باز در همین راه نگاهش به افرادی افتاد که چنین معرفی شده اند:
وَإِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَإِذَا ذُکِرَ الَّذِینَ مِنْ دُونِهِ إِذَا هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ (زمر / ۴۵)
«و هنگامی که تنها از خدا سخن به میان می آید قلب کسانی که به آخرت ایمان ندارند می گیرد و زمانی که از کسانی به جز او سخن به میان می آید یکباره شادمان می شوند».

باز از کنار گروهی دیگر گذر کرد که مورد سئوال واقع شده بودند:
مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ (۴۲) قَالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ (۴۳) وَلَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ (۴۴) وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِینَ (۴۵) وَکُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ (۴۶) حَتَّی أَتَانَا الْیَقِینُ (مدثر / ۴۲ ۴۷)
«چه چیزی شما را به دوزخ انداخت؟ در جواب خواهند گفت: ما نماز نمی خواندیم و به بیچارگان غذا نمی دادیم و با کسانی مثل خود راست و دروغ را به هم می بافتیم و شایعه پراکنی می کردیم و قیامت را دروغ برمی شمردیم تا اینکه مرگ فرار رسید.».
او به تلاش خود ادامه داد قرآن مجید را ورق می زد. تا جایگاه خود را پیدا کند، تا اینکه بالاخره بر روی این آیه توقف کرد:
وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَیِّئًا عَسَی اللَّهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (توبه / ۱۰۲)
«و هستند کسانی دیگر که به گناهان خود اعتراف دارند. آنان عمل نیک را با عمل بد درآمیخته اند. به زودی خدا با رحمت خویش به آنها توجه خواهد کرد. به درستی که خدا آمرزنده مهربان است».
در این هنگام بی اختیار این جمله بر زبانش جاری گشت: آری! آری! بدون تردید همین است حال من.
۷) راهنمای جاویدان برای نسل بشر
یکی از ابعاد اعجازی قرآن مجید این است که ذکر ملت ها و افرادی را به میان آورده است که بنابر اخلاق ویژه شان فناپذیر نیستند. در زمینه جنایات و جرم ها نیز آن دسته از جنایات نادرالوقوع را ذکر نکرده که فقط گاهی از اوقات توسط بعضی افراد مخصوص انجام می گیرند. بلکه جنایات وگناهان کثیرالوقوع را بیان نموده است. در پرتو این حقایق می توان گفت که قرآن مجید کتاب زنده و جاویدی است برایش ماضی و حال و جدید و قدیم فرق ندارد، خطاب قرآن برای هر تمدن و هر زمان یکسان است دعوتش هر زمان تازه و مطابق با مقتضای حال است؛ آیینه ی تمام نمای فطرت انسانی و راهنمای جاویدان برای نسل بشر است. نازل کننده آن چه جالب فرموده است:
وَلَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَیْکُمْ آیَاتٍ مُبَیِّنَاتٍ وَمَثَلًا مِنَ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِینَ (نور / ۳۴)
«ما آیه های روشن و احوال کسانی راکه پیش از شما گذاشته اند به سوی شما و پند و اندرزی برای پرهیزگاران فرود آورده ایم».
وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِی هَذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ (زمر / ۲۷)
«و ما از هر نوع مثال و داستانی در این قرآن برای مردم بیان کردیم تا برای ایشان یادآوری باشد».
لَقَدْ کَانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبَابِ مَا کَانَ حَدِیثًا یُفْتَرَی وَلَکِنْ تَصْدِیقَ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَتَفْصِیلَ کُلِّ شَیْءٍ وَهُدًی وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (یوسف / ۱۱۱)
«و برای صاحبان خرد در قصه های پیامبران عبرت وجود دارد. قرآن سخنی که به دروغ بافته شده است نیست و لیکن قرآن آنچه را که پیش از خودش است تأیید می کند و هر چیز را به تفصیل بیان می کند و موجب هدایت و رحمت برای مؤمنان است».
 ارجاعات و حواشی:
[۱] درباره صلاحیت و نیروی حواس خمسه و آرا فیلسوفان غربی در این خصوص مراجعه شود به کتاب «مذهب و تمدن» از نویسنده.
[۲] جهت دانستن محدوده کار عقل مراجعه شود به مذهب و تمدن و تاریخ دعوت و اصلاح فصل پنجم از جلد چهارم.
[۳] ناگفته نماند که در زبان عربی نور به هر دو صورت جمع و مفرد به کار می رود این هم درست نیست که جمع آن غیر فصیح است زیرا اگر در قرآن به کار می رفت، در فصیح بودنش شبهه ای باقی نمی ماند؛ با این حال قرآن همیشه نور را مفرد و ظلمات را جمع آورده راست و در واقع می خواهد بشر را به سوی حقیقتی بزرگ متوجه می سازد.


منبع : پایگاه آفتاب
0
0% (نفر 0)
 
نظر شما در مورد این مطلب ؟
 
امتیاز شما به این مطلب ؟
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

آخرین مطالب

فرهنگ عاشورا وامام حسین(ع) مرکز ثقل اصول دين
بخشنده ترین مردم در نگاه امام حسین علیه السلام
چهره امام حسين(ع)
تمام شب در عبادت
عظمت شب قدر
رعایت حقّ مجلس و هم صحبت
شَبيب بن جَراد
چگونه اثر لقمه حرام را از بین ببریم؟
امام باقر(ع) و تربیت فرزند
اسم اعظمی که خضر نبی به علی(ع) آموخت

بیشترین بازدید این مجموعه

فضایل و خصایص زینب کبرى (س )
حقیقت روزه‏ در ماه رمضان
امر به معروف و نهی از منکر در سیره، سخن و قیام ...
وداع با ماه مبارک رمضان
احادیث پیرامون صلوات
انصاف؛ بالاترین فضیلت اخلاقی
افزایش رزق و روزی با نسخه‌ امام جواد (ع)
متن کامل خطبه غدیر خم با ترجمه فارسی
کرامات و معجزات حضرت فاطمه زهرا (س) (2)
متن دعای معراج + ترجمه

 
نظرات کاربر

پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز



گزارش خطا  

^