اما مشترک: تعقیباتی است که پس از هر نماز خوانده می‌شود و بسیار است و ما در اینجا به چند بخش از آن اکتفا می‌کنیم.
اوّل:
تسبیح «حضرت فاطمه زهرا»(سلام‌الله‌علیها) است و احادیث در فضیلت آن بیش از حدّ و خارج از شماره است، از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت شده: ما کودکان خود را به تسبیح حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) امر می‌کنیم، چنان‌که ایشان را به نماز دستور می‌دهیم، بنابراین آن را ترک مکن که هرکه بر آن مداومت کند شقّی و بدبخت نمی‌شود.
در روایات معتبر وارد شده: ذکر کثیری که خدا در قرآن به آن امر فرموده، تسبیح حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) است و هرکه بعد از هر نماز، مداومت بر آن داشته باشد، خدا را بسیار یاد کرده و به آیه کریمه
﴿وَاذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً﴾ عمل کرده است.
به سند معتبر از حضرت باقر(علیه السّلام) روایت شده: هر که تسبیح فاطمه(سلام‌الله‌علیها) را بگوید و بعد از آن استغفار کند،
خدا او را بیامرزد و آن را بر زبان صد است و در میزان عمل هزار و شیطان را دور می‌کند و خدا را خشنود می‌نماید.
به سندهای صحیح از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت شده: هرکه تسبیح فاطمه(سلام‌الله‌علیها) را پس از هر نماز بگوید، پیش از آن‌که پاها را از حالت نماز بگرداند آمرزیده شود و برایش بهشت واجب می‌شود.
و در حدیث معتبر دیگری فرمود: پس از هر نماز، خواندن تسبیح فاطمه(سلام‌الله‌علیها) نزد من بهتر است از آن‌که در هر روز هزار رکعت نماز بخوانند.
در روایت معتبری از حضرت باقر(علیه‌السلام) نقل‌شده: به چیزی از تسبیح و تمجید، عبادت الهی انجام نشده که بهتر از تسبیح فاطمه(سلام‌الله‌علیها) باشد و اگر چیزی از آن بهتر بود حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) آن را به فاطمه عطا می‌فرمود.
و احادیث در فضل آن زیاده از آن است که بتوان در این رساله بیان کرد و در شیوۀ آن تفاوتی در احادیث دیده می‌شود و اشهر و اظهر [مشهورتر و محتمل‌تر] آن است که «سی‌وچهار» مرتبه «اللَّه‌أکبر» و «سی‌وسه» مرتبه «الحمد‌للَّه» و «سی‌وسه» مرتبه «سبحان‌اللَّه» گفته شود؛ و در بعضی از روایات «سُبحانَ للهِ» پیش از «الحمد‌للَّه» وارد شده و بعضی از علما به این صورت جمع بین روایات کرده‌اند که پس از نماز به طریق اول بخواند و هنگام خوابیدن به صورت دوم و ظاهراً انجام دادنش در هر وقت به طریق اول که مشهور است بهتر است.
و مستحبّ است بعد از تمام شدن تسبیح «یک» مرتبه «لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ» بگوید، چنان‌که از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت شده: هرکه پس از هر نماز واجب تسبیح حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) را بجا آورد و به دنبال آن «یک» مرتبه بگوید «لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ»، خدا او را بیامرزد.
و بهتر آن است که شمردن آن را با تسبیح ساخته از تربت حضرت حسین(علیه‌السلام) نگاه دارد و نگاه داشتن شمارش همۀ ذکرها با تسبیح تربت حضرت حسین(علیه‌السلام) مستحبّ است و با خود داشتن تربت آن حضرت به طور پیوسته مستحبّ و نگهدار از بلاها و سبب ثواب بی‌انتهاست.
نقل‌شده: حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) در ابتدا رشته‌ای از پشم تابیده و بر آن گره‌ها زده بود که به آن تسبیح می‌گفتند تا حضرت حمزة بن عبد المطلّب شهید شد، پس حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) از تربت قبر آن شهید بزرگوار خاک برگرفت و تسبیح ساخت و به آن خدا را تسبیح می‌کرد، مردم نیز چنان کردند. چون حضرت حسین(علیه‌السلام) به شهادت رسید ساختن تسبیح و ذکر گفتن با آن از تربت آن امام مظلوم مستحبّ شد.
از حضرت صاحب‌الامر(علیه‌السلام) روایت شده: هرکه تسبیح تربت امام حسین(علیه‌السلام) را در دست داشته باشد و ذکر را فراموش کند، ثواب ذکر برای او نوشته می‌شود.
از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت شده: تسبیح تربت آن حضرت خودش ذکر می‌کند و تسبیح می‌گوید، بی‌آنکه آدمی بگوید و فرمود: یک ذکر یا استغفار که با آن گفته می‌شود برابر با هفتاد ذکر است که با چیز دیگری گفته شود و اگر بدون ذکر بگرداند به هر دانه هفت تسبیح برای او نوشته می‌شود.
و به روایت دیگر اگر با ذکر بگرداند به ازای هر دانه چهل حسنه برای او نوشته می‌شود و روایت شده: حوریان بهشت چون فرشته‌ای را می‌بینند که به زمین می‌آید از او درخواست می‌کنند که تسبیح و تربت حضرت امام حسین(علیه‌السلام) را برای ما بیاور.
در حدیث صحیح از حضرت موسی بن جعفر(علیه‌السلام) روایت شده: مؤمن باید خالی از پنج چیز نباشد: مسواک، شانه، سجّاده‌ای که بر روی آن نماز بخواند و تسبیحی که در آن سی‌وچهار دانه باشد و انگشتر عقیق؛ و ظاهر آن است که تسبیح خام و پخته هر دو خوب است و خام بهتر است.
از حضرت جعفر صادق(علیه‌السلام) روایت شده: هرکه با تسبیح تربت قبر امام حسین(علیه‌السلام) یک تسبیح بگوید، حق‌تعالی برای او چهارصد حسنه بنویسد و چهارصد گناه از او محو کند و چهارصد حاجت او را برآورد و چهارصد درجه برای او بالا برد.
و نیز روایت شده: مستحب است رشته تسبیح کبود باشد به رنگ آسمان و از بعضی روایات استفاده می‌شود که اگر زنان عدد ذکر را به انگشتان خود بشمارند افضل است، ولی احادیث فضیلت تربت به طور مطلق اکثر و اقوی است.
دوم:
مستحب است پس از سلام نماز واجب، «سه مرتبه» دست را تا روبروی صورت بلند کند و تا به زانو یا نزدیک زانو بازگرداند و با هر مرتبه یک «اللَّهُ أَکْبَرُ» بگوید، چنان‌که علی‌بن‌ابراهیم و سیدابنطاووس و ابن‌بابویه به سندهای معتبر از حضرت جعفر صادق(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند:
مفضّل‌بن‌عمر از آن حضرت پرسید: به چه علت نمازگزار پس از سلام نماز سه مرتبه تکبیر می‌گوید و دست بر می‌دارد؟ فرمود: برای آن‌که چون حضرت رسالت پناه فتح مکه نمود، نماز ظهر را با اصحاب کنار «حَجَرالاَسوَد» خواند، چون سلام نماز را به پایان برد سه مرتبه تکبیر گفت و با هر نوبت دست برداشت، آنگاه گفت:
لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ أَ نْجَزَ وَعْدَهُ وَنَصَرَ عَبْدَهُ وَأَعَزَّ جُنْدَهُ وَغَلَبَ الْأَحْزابَ وَحْدَهُ، فَلَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ .
معبودی جز خدا نیست، یکتاست، یکتاست، یکتاست، به وعده‌اش وفا کرد و بنده‌اش را یاری نمود و سپاهش را نیرومند گرداند و بر گروه‌های کفر به تنهایی چیره شد، پس فرمانروایی و ستایش ویژۀ اوست، زنده می‌کند و می‌میراند و او بر هر کاری تواناست.
آنگاه رو به سوی اصحاب کرد و فرمود: این تکبیر و این دعا را پس از هر نماز واجب ترک نکنید چه هر که پس از سلام نماز چنین کند، شکر نعمت خدا را بر تقویت اسلام و لشکر اسلام ادا کرده است.
در حدیث صحیح نقل‌شده: چون حضرت صادق(علیه‌السلام) از نماز فارغ می‌شدند دست‌ها را بالای سر مبارک خود بلند می‌کردند و دعا می‌کردند؛
و از حضرت باقر(علیه‌السلام) روایت شده: هر بنده‌ای که دست‌ها را به سوی خدا بردارد حق‌تعالی حیا می‌کند دست‌های او را خالی بازگرداند، بنابراین وقتی که دعا می‌کنید دست‌ها را فرود نیاورید مگر آن‌که بر سر و روی خود بکشید.
سوم:
کلینی به سند معتبر از حضرت باقر(علیه‌السلام) روایت کرده: هرکه پس از نماز واجب، پیش از آن‌که پاهای خود را بگرداند «سه مرتبه» این دعا را بخواند خدا گناهان او را بیامرزد هرچند درکثرت مانند کف دریا باشند.
أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ الَّذِي لَاإِلٰهَ إِلّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّوْمُ ذُو الْجَلالِ وَالْإِكْرامِ وَأَ تُوبُ إِلَيْهِ .
آمرزش می‌طلبم از خدا که معبودی جز او نیست، زنده و به خود پاینده و صاحب بزرگی و رأفت و محبت است و به سوی او باز می‌گردم.
و در روایت دیگر واردشده: هرکه این استغفار را هر روز بخواند حق‌تعالی چهل گناه کبیره او را بیامرزد.
چهارم:
کلینی به سند معتبر از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت کرده: این دعا را پس از هر نماز ترک نکن:
أُعِيذُ نَفْسِي وَما رَزَقَنِي رَبِّي بِاللّٰهِ الْواحِدِ الصَّمَدِ الَّذِي لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، وَأُعِيذُ نَفْسِي وَمَا رَزَقَنِي رَبِّي بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِي الْعُقَدِ وَمِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ، وَأُعِيذُ نَفْسِي وَمَا رَزَقَنِي رَبِّي بِرَبِّ النَّاسِ مَلِكِ النَّاسِ إِلٰهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ .
خودم را و آنچه پروردگارم روزی‌ام نموده پناه می‌دهم به خدای یگانه بی‌نیاز که نزاده و زاده نشده است و احدی همتای او نبوده و خودم را و آنچه پروردگارم روزی‌ام نموده پناه می‌دهم به پروردگار سپیده از گزند هرچه آفرید و از گزند شب تیره زمانی که تاریکی‌اش درآید و از شرّ دمندگان در گره‌ها و از شر حسود هنگامی که حسد ورزد، خود را و آنچه پروردگارم روزی‌ام نموده پناه می‌دهم به پروردگار آدمیان، فرمانده آدمیان، معبود آدمیان، از گزند وسوسه‌گر پنهان‌کار که وسوسه می‌کند در سینه‌های مردم از جنّ و آدمی.
پنجم:
شیخ کلینی به سند معتبر از علی‌بن‌مهزیار روایت کرده محمدبن‌ابراهیم به حضرت هادی(علیه‌السلام) نوشت: ای سید من اگر مصلحت می‌دانی دعایی به من بیاموز که بعد از هر نماز بخوانم تا حق‌تعالی به سبب آن خیر دنیا و آخرت را برای من گرد آورد. آن حضرت در پاسخ او نوشت بگو:
أَعُوْذُ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ وَعِزَّتِكَ الَّتِي لَاتُرَامُ وَقُدْرَتِكَ الَّتِي لَايَمْتَنِعُ مِنْها شَيْءٌ مِنْ شَرِّ الدُّنْيا وَالْآخِرَةِ وَمِنْ شَرِّ الْأَوْجاعِ كُلِّها .
پناه می‌آورم به جلوه بزرگوارت و توانمندی‌ات که نسبت به آن سوءقصد نشود و قدرتت که چیزی از آن امتناع نورزد، از شر دنیا و آخرت و از شرّ همه دردها.
و در بعضى از روایات این دنباله را دارد:
وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ .
و هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى بلندمرتبه بزرگ.
ششم:
کلینی و ابن‌بابویه به سندهای صحیح و غیر صحیح از حضرت باقر(علیه‌السلام) و صادق(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند: کمتر چیزی که تو را پس از نماز واجب از دعا کافی و بس است این است که بگویی:
اللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ كُلِّ خَيْرٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ كُلِّ شَرٍّ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ . اللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ عَافِيَتَكَ فِي أُمُورِي كُلِّها وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْيِ الدُّنْيا وَعَذابِ الْآخِرَةِ .
خدایا از تو می‌خواهم از هر چیزی که دانشت آن را فرا گرفته و پناه می‌آورم به تو از هر شرّی که دانشت آن را فرا گرفته است، خدایا سلامتی کامل را در همه امورم از تو می‌خواهم و به تو پناه می‌آورم از خواری دنیا و عذاب آخرت.
و در روایت ابن‌بابویه است:
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ اللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ ...
خدایا درود فرست بر محمّد و خاندان محمد، خدایا از تو می‌خواهم...
تا آخر دعا.
هفتم:
مستحبّ است نمازگزار چون از نماز فارغ شود بگوید:
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ‌مُحَمَّدٍ وَأَجِرْنِي مِنَ النَّارِ وَأَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ وَزَوِّجْنِي الْحُوْرَ الْعِينَ .
خدایا درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد و مرا از آتش امان ده و وارد بهشت کن و حورالعین را به همسری‌ام درآور.
چنان‌که در حدیث معتبر از حضرت امیرمؤمنان(علیه‌السلام) روایت‌شده است: بنده باید از نماز فارغ نشود تا از خداوند بهشت را بخواهد و از دوزخ به او پناه برد و نیز بخواهد که حورالعین را به همسری او درآورد.
هشتم: فضیلت حمد و آیت‌الکرسی و آیه‌ی شهادت و آیه‌ی ملک بعد از هر نماز
به سند موّثق از حضرت امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده است: چون حق‌تعالی فرمان داد این آیات را به زمین آورند به عرش الهی چنگ زدند و گفتند: پروردگارا، ما را به سوی اهل خطا و گناهکاران می‌فرستی؟
حق‌تعالی به سوی ایشان وحی کرد به سوی زمین بروید، به عزّت و جلالم سوگند یاد می‌کنم که تلاوت نکند شما را احدی از آل محمّد و شیعیان ایشان جز آن‌که نظر رحمت کنم به سوی آنان از رحمت‌های پنهان خود، هر روز هفتاد نظر، در هر نظری هفتاد حاجت او را برآورم و او را بپذیرم هرچند نافرمانی بسیار نموده باشد.
و طبق روایتی دیگر: هرکه این آیات را بعد از هر نماز بخواند او را در «حظیره قدس» [منظور استراحتگاه بهشت است] ساکن گردانم، با هر گناهی که داشته باشد و اگر ساکن نکنم، به سوی او نظر کنم، به نظر رحمت ویژۀ خود، در هر روز هفتاد نظر و اگر چنین نکنم، هر روز هفتاد حاجت او را برآورم که کمتر آنها آمرزیدن گناهان باشد و اگر چنین نکنم، او را از شرّ شیطان و از شرّ هر دشمنی پناه دهم و به او بر ایشان یاری رسانم و او را از وارد شدن بهشت مانع نشود مگر مرگ؛
و آن آیات به شرح زیر است:
«سوره فاتحه» تا آخر و
«آیت‌الکرسی» که تا
«هُم فیها خالِدونَ» بخواند بهتر است و
«آیه شهادت»، یعنی:
﴿شَهِدَ اللّٰهُ أَنَّهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ وَ الْمَلاٰئِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قٰائِماً بِالْقِسْطِ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ . إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّٰهِ الْإِسْلاٰمُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتٰابَ إِلاّٰ مِنْ بَعْدِ مٰا جٰاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآيٰاتِ اللّٰهِ فَإِنَّ اللّٰهَ سَرِيعُ الْحِسٰابِ﴾
خداوند درحالی‌که [به کارگردانی در همۀ امورِ هستی] قائم به عدالت است، [با زبانِ وحی و نظام استوار آفرینش و وحدتِ حاکمیت در خلقت] گواهی می‌دهد که هیچ معبودی جز او نیست و فرشتگان و دانشمندان نیز [گواهی می‌دهند که] جز او معبودی وجود ندارد، [معبودی] که توانای شکست‌ناپذیر و حکیم است؛ مسلّماً دین نزد خدا فقط اسلام است [ اسلامی که در قرآن تجلی دارد]، اهل کتاب [چه یهود چه نصاری، دربارۀ آن] به نزاع و کشمکش برنخاستند مگر پس از آن‌که [به‌وسیلۀ تورات و انجیل دربارۀ حق بودنش] به آگاهی و یقین رسیده بودند، سبب [این نزاع و کشمکش که مانع پذیرفتن اسلام از سوی آنان شد] خوی تجاوزگری، حسد و فساد بین خودشان بود. آنان‌که منکر آیات حق شوند [محکوم به محاکمه در قیامتند؛] خداوند حسابرسی سریع است.
و
«آیه ملک» یعنی:
﴿قُلِ اللّٰهُمَّ مٰالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشٰاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشٰاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشٰاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشٰاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ تُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهٰارِ وَ تُولِجُ النَّهٰارَ فِي اللَّيْلِ وَ تُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشٰاءُ بِغَيْرِ حِسٰابٍ﴾
[در مقام دعا] بگو: خدایا! ای مالک و فرمانروای همۀ موجودات! هرکه را بخواهی حکومت می‌بخشی و از هرکه بخواهی حکومتِ [داده‌شده] را می‌ستانی و هرکه را بخواهی عزّت می‌دهی و هرکه را بخواهی خوار و بی‌مقدار می‌کنی، هر خیری به دست توست، مسلّماً تو بر هر کاری توانایی؛ شب را در روز و روز را در شب فرومی‌بری و زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می‌آوری و هرکه را اراده کنی بی‌حساب روزی می‌دهی.
فضیلت «آیت‌الکرسی» بعد از هر نماز
به سند معتبر از حضرت امام موسی‌بن‌جعفر(علیه‌السلام) روایت شده است: هرکه بعد از هر نماز واجب
«آیت‌الکرسی» را بخواند، گزنده‌ای به او ضرر نرساند و در حدیث معتبر دیگر فرمود: رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: یا علی بر تو باد به تلاوت نمودن
«آیت‌الکرسی» پس از هر نماز واجب، به درستی که بر خواندن آن محافظت نکند مگر پیغمبر یا صدّیق یا شهید؛
و از حضرت رسالت پناه روایت شده است: هرکه
«آیت‌الکرسی» را پس از هر نماز بخواند او را از وارد شدن به بهشت جز مرگ مانعی نباشد؛ و طبق روایت دیگر: هرکه
«آیت‌الکرسی» را بعد از هر نماز واجب بخواند نمازش پذیرفته شود و در امان خدا باشد و خداوند او را از بلاها و گناهان حفظ کند.
نهم: دعای شیبه هذلی
کلینی و ابن‌بابویه و دیگران به سندهای معتبر از حضرت امام محمد‌باقر(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند: شیبه هذلی به محضر حضرت رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) آمد و عرضه داشت: یا رسول الله من پیر شده‌ام و به اعمالی که پیش از این خود را به آن عادت داده بودم ـ همچون نماز و روزه و حج و جهاد ـ قدرتم وفا نمی‌کند، بنابراین گفتاری به من بیاموز که خداوند مرا به آن سود بخشد و انجامش برایم سبک و آسان باشد.
حضرت فرمودند: سخنت را بار دیگر بگو، شیبه سه مرتبه سخنش را تکرار کرد. حضرت فرمودند: درخت و کلوخی در اطراف تو نماند مگر اینکه از باب ترحّم بر تو گریست، هرگاه از نماز صبح فارغ شوی ده مرتبه بگو:
سُبْحانَ اللّٰه العَظِيمِ وَبِحَمْدِهِ وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ،
منزّه است خدای بزرگ و ستایش ویژۀ اوست و هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى بلندمرتبه بزرگ.
تا خدا به برکت این دعا تو را از کوری و دیوانگی و خوره و پیسی و پریشانی و تباهی عقل عافیت دهد.
شیبه گفت: یا رسول الله این برای دنیای من است، برای آخرت من چیزی بفرما، فرمودند: بعد از هر نماز بگو:
اللّٰهُمَّ اهْدِنِي مِنْ عِنْدِكَ، وَأَفِضْ عَلَيَّ مِنْ فَضْلِكَ، وَانْشُرْ عَلَيَّ مِنْ رَحْمَتِكَ، وَأَنْزِلْ عَلَيَّ مِنْ بَرَكاتِكَ .
خدایا مرا از سوی خود راهنمایی کن و از احسان خود بر من جاری فرما و رحمتت را بر من بگستران و از برکاتت بر من نازل کن.
آنگاه حضرت فرمودند:اگر بنده بر این عمل مواظبت کند و آن را عمداً تا وقت مردن ترک نکند چون به صحرای محشر درآید هشت در بهشت برای او گشوده می‌شود که از هر دری که بخواهد وارد شود و این دعای آخر به اسانید معتبر دیگر نیز وارد شده است.
دهم: فضیلت «تسبیحات اربعه»
دهم خواندن «تسبیحات اربعه» است، چنان‌که شیخ طوسی و ابن‌بابویه و حمیری به سندهای صحیح از حضرت امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند: روزی حضرت رسالت پناه به اصحاب خود فرمود: اگر آنچه از جامه‌ها و ظرف‌ها دارید جمع کنید و بر روی هم گذارید آیا به آسمان می‌رسد؟ گفتند: نه یا رسول الله، فرمود: می‌خواهید به شما چیزی بیاموزم که ریشه‌اش در زمین و شاخه‌هایش در آسمان است؟
گفتند: آری یا رسول الله، حضرت فرمود: پس از هر نماز سی‌بار بگویید:«سُبْحانَ اللّٰهِ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ وَلَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ أَکْبَرُ » که پایه هاى این‌ها در زمین و شاخه‌هایشان در آسمان است و از آدمى این آسیب‌ها را دور می‌سازد: زیر آوارماندن، غرق شدن، سوختن، در چاه افتادن، دریدن درندگان، مردن به مرگ‌هاى دردناک، و هربلایى را که در آن روز از آسمان فرود مى‌آید و این‌هایند «باقیات صالحات» که حق‌تعالى در قرآن فرموده است.
و به سندهای صحیح دیگر از حضرت امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده است: هرکه این تسبیحات را پس از هر نماز واجب چهل مرتبه بخواند پیش از آن‌که از جای نماز برخیزد هر حاجتی که از خداوند بخواهد روا می‌گردد.
و به سند صحیح از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت شده: هرکه پس از نماز واجب سی مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» بگوید، بر بدنش گناهی نماند جز آن‌که بریزد و در حدیث صحیح دیگری از آن حضرت روایت شده: ذکر کثیر که حق‌تعالی در کلام مجید مدح کرده، این است که
پس از هر نماز واجب سی مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» بگوید؛
و قطب راوندی روایت کرده: حضرت امیرمؤمنان(علیه‌السلام) به براءبن‌عازب فرمود: می‌خواهی تو را به امری دلالت کنم که چون بجا آری به حقّ و راستی دوست خدا باشی؟ عرضه داشت آری.
فرمود: پس از هر نماز تسبیحات اربعه را ده مرتبه بگو، چون انجام دهی هزار بلا در دنیا از تو دور شود که یکی از آنها ارتداد در دین می‌باشد و هزار درجه در آخرت برای تو ذخیره می‌کنند که یکی از آنها قرار گرفتن در جوار حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) است.
یازدهم:
کلینی به سند حَسن از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت کرده: هرکه پس از نماز واجب سه مرتبه بگوید:
يَا مَنْ يَفْعَلُ مَا يَشاءُ وَلَا يَفْعَلُ مَا يَشاءُ أَحَدٌ غَيْرُهُ .
ای کسی که آنچه بخواهد انجام می‌دهد و کسی جز او آنچه را که بخواهد انجام نمی‌دهد
هر حاجت که بخواهد روا مى‌شود.
دوازدهم: فضیلت تهلیل ماثور
شیخ برقی به سند موثّق از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده: هرکه پس از فارغ شدن از نماز پیش از آن‌که زانوهای خود را از جای خویش حرکت دهد ده مرتبه این تهلیل را بخواند حق‌تعالی چهل هزار گناه او را محو می‌کند و چهل هزار حسنه برای او می‌نویسد و چنان است که گویا دوازده مرتبه قرآن را ختم کرده باشد و نیز فرمود: من صد مرتبه می‌خوانم، ولی برای شما ده مرتبه کافی است.
أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ إِلٰهاً وَاحِداً أَحَداً صَمَداً لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلَا وَلَداً .
گواهی می‌دهم که معبودی جز خدا نیست، یگانه است و شریکی برای او نیست، معبود یگانه و یکتا و بی‌نیاز است، نه همسری گرفته و نه فرزندی.
فضیلت بسیاری برای این تهلیل وارد شده، به ویژه در تعقیب نماز صبح و شام و به هنگام طلوع و غروب آفتاب.
سیزدهم:
کلینی و ابن‌بابویه و دیگران به سندهای صحیح از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند: جبرییل(علیه‌السلام) در زندان نزد یوسف(علیه‌السلام) آمد و گفت: پس از هر نماز بگو:
اللّٰهُمَّ اجْعَلْ لِي فَرَجاً وَمَخْرَجاً وَارْزُقْنِي مِنْ حَيْثُ أَحْتَسِبُ وَمِنْ حَيْثُ لَاأَحْتَسِبُ .
خدایا برای من گشایشی و راه بیرون رفتن از مشکلات قرار ده و از جایی که گمان می‌برم و نیز از جایی که گمان نمی‌برم به من روزی ده
چهاردهم:
نویسنده کتاب «بلد الاَمین» از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) روایت کرده هرکه بخواهد خدا در روز قیامت او را بر اعمال زشتش آگاه نسازد و پرونده گناهانش را باز نکند، باید پس از هر نماز بخواند:
اللّٰهُمَّ إِنَّ مَغْفِرَتَكَ أَرْجَىٰ مِنْ عَمَلِي، وَ إِنَّ رَحْمَتَكَ أَوْسَعُ مِنْ ذَنْبِي . اللّٰهُمَّ إِنْ كانَ ذَنْبِي عِنْدَكَ عَظِيماً فَعَفْوُكَ أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبِي . اللّٰهُمَّ إِنْ لَمْ أَكُنْ أَهْلاً أَنْ تَرْحَمَنِي فَرَحْمَتُكَ أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنِي وَتَسَعَنِي، لِأَنَّها وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ .
خدایا آمرزش تو امیدبخش‌تر از عمل من و رحمتت وسیع‌تر از گناه من است، خدایا اگر گناهم نزد تو بزرگ است، گذشت تو از گناه من بزرگ‌تر است، خدایا اگر سزاوار نبودم که به من رحم کنی، رحمت تو سزاوار است که به من برسد و مرا فراگیرد زیرا رحمت تو هر چیزی را فرا گرفت، به مهربانی‌ات ای مهربان‌ترین مهربانان.
پانزدهم:
کفعمی از حضرت رسالت پناه(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) روایت کرده که مردی از روی بیماری و تنگدستی به آن حضرت شکایت کرد، حضرت فرمود: پس از هر نماز واجب چنین بگو:
تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَايَمُوتُ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً، وَلَا وَلَداً وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَ لِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبِّرْهُ تَكْبِيراً .
توکل کردم بر زنده‌ای که هرگز نمی‌میرد و خدا را ستایش که برنگزیده همسری و نه فرزندی و در فرمانروایی شریکی برای او نیست و برای او سرپرستی از روی خواری نمی‌باشد و بزرگ شمار او را بزرگ شمردنی شایسته.
در روایت دیگری فرمود: هیچ سختی برایم روی نداد مگر آن‌که جبرییل(علیه السلام) در برابرم تمثّل یافت و گفت: این دعا را بخوان؛ و در احادیث معتبر وارد شده برای وسوسه‌های درونی و قرض و پریشانی
و بیماری باید این دعا را پی‌درپی خواند؛ و در بعضی روایات در ابتدای آن:
«لاحَوْلَ وَ لاقُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ؛ هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى [بلندمرتبه بزرگ]» آمده است.
شانزدهم:
شیخ مفید در کتاب «مقنعه» در تعقیب هر نماز این دعا را آورده:
اَللّهُمَّ انْفَعْنا بِالْعِلْمِ وَزَيِّنّا بِالْحِلْمِ وَجَمِّلْنا بِالْعافِيَةِ وَكَرِّمْنا بِالتَّقْوى اِنَّ وَلِيِّىَ اللَّهُ الَّذى نَزَّلَ الْكِتابَ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصّالِحينَ .
خدایا ما را به وسیلۀ دانش سود ده و به بردباری بیارای و به عافیت زیبا گردان و به تقوا گرامی دار، به درستی که سرپرست من خدا است که قرآن را نازل کرد و او شایستگان را سرپرستی می‌کند.
هفدهم: دعای مکنون و فضیلت آن
ابن‌بابویه و شیخ طوسی و غیر ایشان به سندهای معتبر از حضرت امیرمؤمنان(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند: هرکه مایل است از دنیا بیرون رود درحالی‌که از گناهان پاک شده باشد همچون طلایی که از ناخالصی پاک می‌شود و در قیامت هیچ کس از او بازخواست و دادخواهی نکند، پس از نمازهای پنج‌گانه «نسبت» پروردگار را بخواند و آن خواندن دوازده مرتبه
﴿قُلْ هُوَ اللَّه أحَد﴾ است، آنگاه دست‌ها را به سوی آسمان بگشاید و این دعا را بخواند.
سپس فرمود: این از رازهای مکنون است که رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به من تعلیم داد و فرمود به حسن و حسین(علیهماالسلام) بیاموزم و دعا این است:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِاسْمِكَ الْمَكْنُونِ الْمَخْزُونِ الطّاهِرِ الطُّهْرِ الْمُبارَكِ وَاَسْئَلُكَ بِاسْمِكَ الْعَظيمِ وَسُلْطانِكَ الْقَديمِ يا واهِبَ الْعَطايا يا مُطْلِقَ الاُْسارى يا فَكّاكَ الرِّقابِ مِنَ النّارِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَفُكَّ رَقَبَتى مِنَ النّارِ وَاَخْرِجْنى مِنَ الدُّنْيا آمِناً وَاَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ سالِماً وَاجْعَلْ دُعآئى اَوَّلَهُ فَلاحاً وَاَوْسَطَهُ نَجاحاً وَآخِرَهُ صَلاحاً اِنَّكَ اَنْتَ عَلاّمُ الْغُيُوبِ .
خدایا از تو می‌خواهم به نامت، آن نام پوشیده محفوظ و پاک و پاکیزه و پربرکت و از تو می‌خواهم به نام بزرگت و سلطنت دیرینه‌ات، ای بخشنده‌ی عطاها، ای آزادکننده‌ی اسیران، ای رهایی‌بخش بندگان از آتش، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و مرا از آتش رهایی ده و ایمن از دنیا بیرون بَر و به سلامت وارد بهشت کن و قرار ده آغاز دعایم را رستگاری و میانه‌اش را کامیابی و پایانش را درستی، به یقین تو دانای نهان‌هایی.
و در بعضى از نسخه‌های معتبر این دعا به این صورت است:
يا فَكّاكَ الرِّقابِ مِنَ النّارِ اَسْئَلُكَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تُعْتِقَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ وَاَنْ تُخْرَجَنى مِنَ الدُّنْيا سالِما وَتُدْخِلَنِى الْجَنَّةَ آمِنا وَاَنْ تَجْعَلَ دُعآئى اَوَّلَهُ فَلاحا وَاَوْسَطَهُ نَجاحا وَآخِرَهُ صَلاحا اِنَّكَ اَنْتَ عَلاّمُ الْغُيُوبِ .
ای رهاننده‌ی مردم از آتش، از تو می‌خواهم بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و مرا از آتش برهانی و از دنیا به سلامت بیرون ببری و در حال امنیت وارد بهشت کنی و آغاز دعایم را رستگاری و میانه‌اش را کامیابی و پایانش را درستی قرار دهی، به یقین تو دانای نهان‌هایی.
فضیلت سوره توحید بعد از هر نماز
کلینی به سند معتبر از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده: هرکه به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید پس از هر نماز واجب خواندن سوره
﴿قُلْ هُوَ اللَّه أحَد﴾ را ترک نکند، به یقین هرکه آن را بخواند خدا خیر دنیا و آخرت را برای او گرد آورد و پدر و مادرش را و هرکه از پدر و مادرش پدید آمده می‌آمرزد؛
و در حدیث دیگری وارد شده: هرکه پس از نماز واجب ده مرتبه سوره
«توحید» را بخواند حق‌تعالی از حورالعین به همسری او درآورد؛ و سید ابن طاووس از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) روایت کرده: هرکه پس از هر نماز سوره
«توحید» را بخواند از آسمان رحمت بر سرش فرو ریزد و آرامش بر او نازل شود و خدا به سوی او به مِهر و رحمت نظر اندازد و گناهانش را بیامرزد و هر حاجت که بخواهد برآورده نماید و در امان خدا باشد.
هجدهم: دعای آمرزش گناهان
کلینی و دیگران به سند معتبر از اهل‌بیت(علیهم‌السلام) روایت کرده‌اند: هرکه پس از هر نماز محاسن خود را به دست راست بگیرد و دست چپ را به جانب آسمان بگشاید و سه مرتبه بگوید:
يا ذَاالْجَلالِ وَالاِْكْرامِ اِرْحَمْنى مِنَ النّارِ
ای دارای بزرگی و رأفت و محبت رحم کن بر من از آتش.
بعد سه مرتبه بگوید:
اَجِرْنى مِنَ الْعَذابِ الاَْليمِ
پناه ده مرا از شکنجه دردناک.
آنگاه دست راست را از محاسن بردارد و هر دو دست را به سوی آسمان بگشاید و سه مرتبه بگوید:
يا عَزيزُ يا كَريمُ يا رَحْمنُ يا غَفُورُ يا رَحيمُ
ای توانمند، ای مهمان‌نواز، ای بخشنده، ای آفریننده، ای مهربان.
بعد دست‌ها را بگرداند و پشت دست‌ها را به جانب آسمان کند و سه مرتبه بگوید:
اَجِرْنى مِنَ الْعَذابِ الاَْليمِ
پناه ده مرا از شکنجه دردناک.
آنگاه بگوید:
وَصَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَالْمَلاَّئِكَةُ وَالرُّوحُ
درود خدا بر محمّد و خاندانش و فرشتگان و روح
پس از آن حضرت فرمود: هرکه این دعا را بخواند، خدا همه گناهان او را بیامرزد و از او خشنود گردد و به جز جنّ و انس همه‌ی آفریدگان برای او تا هنگام مرگ استغفار کنند.
نوزدهم:
شیخ مفید در کتاب «مجالس» از محمّدبن‌حنفیه روایت کرده: روزی پدرم حضرت امیرمؤمنان(علیه‌السلام) کعبه را طواف می‌کرد، ناگاه مردی را دید که به پرده‌های کعبه چنگ زده و این دعا را می‌خواند، به او فرمود: این است دعای تو؟ گفت: آری مگر شنیدی؟ حضرت فرمود: آری شنیدم.
فرمود: پس این دعا را پس از هر نماز بخوان، به خدا سوگند هر مؤمنی این دعا را پس از هر نماز بخواند بی‌تردید حق‌تعالی گناهان او را می‌آمرزد هرچند به اندازه‌ی ستارگان آسمان و قطره‌های باران و ریگ‌های زمین و ذرّه‌های خاک باشد.
بعد حضرت امیر(علیه‌السلام) گفت: من این دعا را می‌دانم و حق‌تعالی واسع العطایا (دارای بخشش گسترده) و کریم است، آن مرد گفت: یا امیر‌المؤمنین راست گفتی و بالاتر از هر دانایی داناتری است و آن مرد حضرت خضر بود؛ و کفعمی نیز این دعا را در کتاب «بلد الاَمین» روایت کرده و دعا این است:
يا مَنْ لا يَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ يا مَنْ لا يُغَلِّطُهُ السّآئِلُونَ وَيا مَنْ لا يُبْرِمُهُ اِلْحاحُ الْمُلِحّينَ اَذِقْنى بَرْدَ عَفْوِكَ وَمَغْفِرَتِكَ وَحَلاوَةَ رَحْمَتِكَ
ای آن‌که او را شنیدنی از شنیدن دیگر باز نمی‌دارد، ای آن‌که خواهندگان او را به اشتباه نمی‌اندازند، ای آن‌که اصرار اصرارکنندگان او را خسته نمی‌کند، خنکی گذشت و آمرزشت و شیرینی رحمتت را به من بچشان.
بیستم:
دیلمی در کتاب «اَعلام الدّین» از ابن‌عبّاس روایت کرده: حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: هرکه سه مرتبه این آیات را پس از نماز مغرب بخواند آنچه را از ثواب در روز گذشته از او فوت شده دریابد و نمازش پذیرفته شود و اگر بعد از هر نماز واجب و مستحبّ بخواند به عدد ستارگان آسمان و قطرات باران و برگ درختان و ذرّات خاک زمین برایش حسنات نوشته می‌شود و چون بمیرد در ازای هر حسنه ده حسنه در قبر به او داده می‌شود. این است آیات:
﴿فَسُبْحٰانَ اللّٰهِ حِينَ تُمْسُونَ وَ حِينَ تُصْبِحُونَ، وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِيًّا وَ حِينَ تُظْهِرُونَ، يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهٰا وَ كَذٰلِكَ تُخْرَجُونَ﴾.
﴿سُبْحٰانَ رَبِّكَ رَبِّ اَلْعِزَّةِ عَمّٰا يَصِفُونَ وَ سَلاٰمٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَ الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ﴾.
«خداوند را هنگامی که وارد شب می‌شوید و چون به صبح درمی‌آیید [به پاکی از هر عیب و نقصی] ستایش کنید [تا پیوسته توجه قلبی به این حقیقت داشته باشید]؛ همۀ ستایش‌ها در آسمان‌ها و زمین ویژۀ اوست و شب و هنگامی که وارد ظهر می‌شوید [نیز خداوند را با تسبیح‌گفتن از هر عیب و نقصی پاک و منزّه بدارید]؛ [خداوندی که] زنده را از مرده و مرده را از زنده پدید می‌آورد و زمین را پس از مردنش حیات می‌بخشد و [شما را نیز] این‌گونه [از قبرها زنده] بیرونتان می‌آورند.»؛ «پروردگارت که دارای قدرت شکست‌ناپذیر است از همۀ اوصافی که [مشرکان او را به آن] توصیف می‌کنند منزّه و پاک است؛ سلام و درود بر همۀ رسولان؛ همۀ ستایش‌ها ویژۀ خداوند، پروردگار جهانیان است.»
بیست ویکم: دعای طول عمر
سیدابنطاووس به سند معتبر از جمیل بن درّاج روایت کرده: مردی خدمت امام صادق(علیه‌السلام) آمد و گفت: ای مولای من سنّ و سالم بالا رفته و خویشانم مرده‌اند و مونسی ندارم، می‌ترسم مرا هم مرگ دریابد.
حضرت فرمود: برادران مؤمن صالح برای اُنس گرفتن از نزدیکان بهترند و اگر طولانی شدن عمر خود و خویشان و دوستان را خواهی این دعا را پس از هر نماز بخوان:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ اَللّهُمَّ اِنَّ رَسُولَكَ الصّادِقَ الْمُصَدَّقَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَآلِهِ قالَ اِنَّكَ قُلْتَ ما تَرَدَّدْتُ فى شَىْءٍ أَنَا فاعِلُهُ كَتَرَدُّدى فى قَبْضِ رُوحِ عَبْدِىَ الْمُؤْمِنِ يَكْرَهُ الْمَوْتَ وَاَكْرَهُ مَسآئَتَهُ اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجَّلْ لِوَلِيِّكَ الْفَرَجَ وَالْعافِيَةَ وَالنَّصْرَ وَلا تَسُؤْنى فى نَفْسى وَلا فى اَحَدٍ مِنْ اَحِبَّتى
خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، خدایا رسول راستگوی تصدیق شده‌ات (درود تو بر او و خاندانش) گفت که تو فرمودی: در هیچ کاری از کارهایم که کنندۀ آن بودم بی رغبت نبودم چون بی رغبتی‌ام در قبض روح بنده مؤمنم درحالی‌که او مرگ را خوش ندارد و من هم رنجاندن او را خوش ندارم، خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و برای ولی‌ات گشایش و عافیت و یاری را نزدیک گردان و درباره خودم و احدی از دوستانم بدی قرار مده.
و اگر خواهی یک‌یک از دوستان خود را نام ببر و بگو: «وَ لا فی فُلانٍ وَ لا فی فُلانٍ» راوی گفت: چون بر این دعا مداومت کردم، چندان عمر یافته‌ام که از زندگانی ملول و خسته شده‌ام و این دعا بسیار معتبر است؛ و در تمام کتاب‌های دعا نقل شده.
فضیلت خواندن تعقیبات بعد از هر نماز
