فقه عاشورا

امام خمينى «ره»:
     
 «فقه» تئورى واقعى و كامل اداره انسان و اجتماع از گهواره تا گور است». «1»
    
تمام اعمال و رفتار انسان ها- چه فردى و چه اجتماعى- مشمول حكمى از احكام شرع مى باشد و تمام موضوعاتى كه به گونه اى با رفتار آدمى ارتباط پيدا مى كند، در فقه اسلامى داراى قانون و مقرراتى است. در اين نوشتار، يكى از موضوعات مقدس و مورد احترام شيعيان را مورد بررسى قرار مى دهيم و در احكام دينى مرورى مى كنيم تا به مسائل شرعى مربوط به آن دست يابيم و به خواست خداوند در مجالس و محافل دينى كه در ايام محرم برگزار مى شود براى عاشقان اباعبداللَّه الحسين (ع) بازگو كنيم.
  
نام امام حسين (ع)
    
از پيامبر اكرم (ص) روايت شده است كه: «حسن» و «حسين» دو نام از نام هاى بهشتى است و كسى قبل از اسلام به اين نام ها ناميده نشده است. «2»
    
مسأله 1- نام امام حسين (ع) مانند نام پيامبر (ص) و ساير امامان (ع) از اسامى مقدسى است كه احترام به آن لازم است و هر گونه بى احترامى به آن حرام است، مانند:
   
* سوزاندن ورقه اى كه نام ايشان بر آن نوشته شده است؛
  
* انداختن آن در جايى كه بى احترامى به آن باشد، مثلًا در محل زباله و خاكروبه؛
  
* نوشتن آن با چيزى يا بر چيزى كه بى احترامى به آن باشد. «3»
  
مسأله 2- دست زدن به نام امام حسين (ع) يا رساندن جايى از بدن به آن بدون طهارت حرام است؛ پس كسى كه وضو ندارد يا غسلى بر او واجب شده است نمى تواند به اين نام مبارك دست بزند «4»
   
حرم امام حسين (ع)
  
مسأله 1- در سفر (با شرايطى كه در كتاب هاى مفصل فقهى آمده است) نمازهاى چهار ركعتى، بايد دو ركعتى خوانده شود، ولى چهار مكان است كه مسافر مى تواند در آن جا نماز را تمام يا شكسته بخواند و آن چهار مكان عبارت است از:
    
مسجد الحرام؛
مسجد النبى (ص)؛
مسجد جامع كوفه؛
   
حرم اباعبداللَّه الحسين (ع) «1»
      
امام صادق (ع) فرمود: در چهار مكان، نماز تمام است: مسجدالحرام، مسجدالنبى (ص)، مسجد كوفه و حرم امام حسين (ع) در اين مسأله دو نكته قابل توجه است «2»:
    
1- حرم امام حسين (ع) در رديف حرم خداوند و حرم رسول خدا (ص) قرار گرفته است.
   
2- سرّ آن كه مسافر در اين مكان ها مى تواند نماز را تمام بخواند، بدان جهت است كه در اين جاها نبايد احساس غربت كند و مثل آن است كه در خانه خود نماز مى خواند.
  
مسأله 2- كسى كه طهارت ندارد (جنب، حائض، نفساء) بنا بر احتياط واجب نبايد در حرم امام حسين (ع) توقف كند. «3»
  
مسأله 3- حفظ احترام حرم، واجب و هر كارى كه موجب بى احترامى به آن باشد، گناه و معصيت است. «4»
 
مسأله 4- نماز خواندن در حرم امام (ع) ثواب بسيار دارد و حتى از نماز خواندن در مسجد (بجز مسجد الحرام و مسجد النبى (ص)) ثواب بيشترى دارد. «5»
  
مسأله 5- رفتن به زيارت قبر امام حسين (ع) ثواب بسيار دارد و در روايات معصومين، نسبت به زيارت امام سوّم، سفارش بيشترى شده است. «6»
   
مسأله 6- در برخى از شبها و روزهاى سال، زيارت حضرت سيدالشهداء (ع) ثواب بيشترى دارد و بر آن سفارش شده است، از جمله: روز عاشورا، شب و روز عرفه، نيمه شعبان، در ماه رمضان، بويژه شب اوّل و وسط و آخر ماه و در عيد فطر.
   
مسأله 7- براى رفتن به حرم وضو گرفتن مستحب است. «1»
  
مسأله 8- يكى از غسل هاى مستحبى، غسل كردن براى سفر رفتن خصوصاً براى زيارت اباعبداللَّه الحسين (ع) مى باشد. «2»
  
مسأله 9- و از جمله غسل هاى مستحبى، غسل كردن براى سفر رفتن خصوصاً براى زيارت اباعبداللَّه الحسين (ع) مى باشد. «3»
 
مسأله 10- مستحب است براى رفتن به حرم، پاكيزه ترين لباس ها را بپوشد و خود را خوشبو و معطر سازد، ولى در زيارت حضرت اباعبداللَّه (ع) وارد شده است كه خود را خوشبو نكند «4»
   
مسأله 11- مستحب است براى زيارت، از زيارت نامه هايى كه از سوى ائمه (ع) رسيده است استفاده شود «5»
  
مسأله 12- پس از زيارت، خواندن دو ركعت نماز مستحب است. «6»
   
مسأله 13- پس از زيارت، دعا كردن و حاجت خواستن و خواندن قرآن از آداب زيارت شمرده شده است. آداب زيارت بسيار است و اختصاص به امام سوّم (ع) ندارد و در اين جا تنها به چند نمونه آن اشاره شد. «7»
   
تربت امام حسين (ع)
  
به پاس فداكارى امام حسين (ع) و فدا كردن بهترين فرزندان و ياران و جان خود در راه احياى دين، احكام و آثار خاصى براى خاك قبر آن امام قرار داده شده است، از جمله:
       
مسأله 1- در حال نماز، سجده بر تربت امام حسين (ع) مستحب است و سبب افزايش ثواب نماز مى باشد. «8»
   
مسأله 2- ذكر گفتن با تسبيح تربت، فضيلت بسيار دارد و حتى در روايات آمده است در دست داشتن تسبيح تربت، هر چند انسان ذكر نگويد، ثواب ذكر الهى براى او نوشته مى شود «9».
  
مسأله 3- خوردن هر نوع خاك حرام است، بجز تربت حسينى كه خوردن اندكى از آن به نيّت استشفاء جايز است «10».
  
مسأله 4- مستحب است روز عيد قربان، قبل از نماز عيد با قدرى خرما يا تربت حسينى افطار كند «1».
  
مسأله 5- حفظ احترام آن لازم است و هر گونه بى احترامى به آن حرام مى باشد. مانند:
   
* نجس كردن آن جايز نيست.   
* انداختن آن در جايى كه بى احترامى باشد حرام است.
* اگر در جايى بيفتد كه بى احترامى به آن باشد (مثلًا در چاه فاضلاب) بايد در صورت امكان، آن را بيرون آورند و اگر در چاهى افتاده باشد كه بيرون آوردن آن ممكن نباشد، بايد چاه را تعطيل كنند «2».
  
مسأله 6- برآوردن كام طفل با تربت حسينى مستحب است «3».
  
مسأله 7- مستحب است هنگام دفن ميّت مقدارى تربت همراه او گذاشته شود و با حنوط او نيز مخلوط كنند «4».
  
مسأله 8- كالايى كه به جايى مى فرستند، مستحب است مقدارى تربت هم همراه آن بگذارند، مثلًا جهيزيه دختر. «5»
  
مسأله 9- از جمله غسل هاى مستحبى، غسل كردن براى برداشتن تربت حسينى در كربلاست «6».
   
مسأله 10- بوييدن و بوسيدن تربت امام حسين (ع) مستحب است و حتّى دست كشيدن بر آن و بر ساير اعضاى بدن ماليدن نيز ثواب دارد «7».
  
تسبيح تربت
     
حال كه سخن از تسبيح تربت و ذكر گفتن با آن به ميان آمد. بجاست تاريخچه مختصر آن نيز گفته شود. پس از آن كه پيامبر اكرم (ص) ذكرهاى معروف را به دخترشان حضرت زهرا (س) آموختند، ايشان براى شمارش آن ذكرها، تسبيحى از نخ پشيمن ساختند كه به آن گره هاى متعدد زده بودند. پس از شهادت حضرت حمزه (ع) در غزوه احد، حضرت زهرا (س) از خاك قبر ايشان تسبيحى ساخته و به نخ كرده بودند و با آن تسبيحات را مى گفتند و مردم نيز پس از آن، چنان كردند.
چون امام حسين (ع) در كربلا به شهادت رسيدند، به دليل فضيلت تربت او، ساختن تسبيح با تربت قبر آن امام شهيد انجام گرفت.
   
امام صادق (ع) فرمود: هر كس تسبيحى از تربت قبر حسين (ع) داشته باشد تسبيح گوى نوشته مى شود، هر چند با آن تسبيح نگويد «1».
   
وقف بر امام حسين (ع) و حسينيّه ها
    
شدت علاقه شيعيان به سالار شهيدان باعث شده است كه در طول تاريخ بسيارى از املاك خود را بر حرم ايشان و براى عزادارى ايام محرم وقف كنند و حتى اماكنى شبيه مساجد، ويژه برگزارى مراسم عزادارى به نام مبارك ايشان؛ يعنى «حسينيّه» بسازند. اين امر، احكام خاصى را در فقه به خود اختصاص داده است. كه به برخى از آنها اشاره مى كنيم:
مسأله- آن چه براى برگزارى مراسم عزادارى اباعبداللَّه الحسين (ع) وقف شده باشد، بايد در همان امر مصرف شود و تغيير آن و صرف در امور ديگر جايز نيست «2».
  
س- عوايد موقوفه اى كه براى روضه خوانى وقف شده مى توان به جبهه فرستاد يا نه؟
  
ج- عوايد موقوفه بايد در همان جهت وقف صرف شود «3».
  
مسأله- ساختمانى كه به نام حسينيّه ساخته مى شود بايد در همان مورد خاص خود از آن استفاده شود و تبديل آن به مدرسه و حتى مسجد جايز نيست «4».
   
س- اثاث حسينيّه اى كه الان متروكه و مخروبه شده و اگر بماند ضايع مى شود، حكمش چيست؟
   
ج- اگر در آن حسينيّه يا حسينيّه ديگر قابل استفاده نيست بفروشند و صرف احتياجات حسينيّه نمايند «5».
  
نذر بر امام حسين (ع)
  
نذر، پيمانى است بين بندگان خدا با پروردگار خويش كه با شرايطى عمل به آن واجب مى شود. نام نورانى امام حسين (ع) و حرم او و حسينيّه ها از جمله موضوعاتى است كه بسيارى از نذورات را به خود اختصاص داده است.
 
به چند استفتاء در اين زمينه توجه كنيد:
 
س- عده اى از مؤمنين براى امام حسين (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) نذر مطلق يا به حرم شريف آنان نذر خاص كرده اند. اكنون كه امكان عمل به نذورات ندارد تكليف چيست؟
 
ج- چنانچه با صيغه «6» مخصوصه بوده صبر كنيد تا امكان وفا حاصل شود «7».
   
س- شخصى نذر كرده در سال مقدارى برنج و گوشت براى امام حسين (ع) بپردازد و قبلًا اين گونه عمل مى نموده كه يا مى پخته و اطعام مى نموده و يا به روحانى محل مى داده و مى گفته هر طور خودت صلاح مى دانى در اين راه به مصرف برسان، ولى فعلًا آن روحانى فوت كرده، آيا مى شود جهت حسينيّه خرج نمود؟
  
ج- بر همان روال گذشته اطعام كند «1».
  
س- در محل ما مرسوم است كه در ايام محرم، مخصوصاً روز عاشورا عَلَمْهايى مى بندند و مردم پارچه هايى را براى آنها نذر مى كنند و آن ها پارچه ها را به آن علمها مى بندند و رفته رفته زياد مى شود. آيا جايز است كه آن پارچه ها را بفروشند و به مصرف عزادارى برسانند؟
   
ج- با رضايت نذر كنندگان اشكال ندارد، چون اين گونه نذرها عاميانه و صحيح نيست، چون صيغه خوانده نشده «2».
  
روزه روز عاشورا
   
يكى از روزهايى كه روزه گرفتن مكروه است روز عاشورا است. در روايت آمده است كه امام صادق (ع) فرمود: «بنى اميّه نذر كردند كه اگر موفق به قتل امام حسين (ع) بشوند روز شهادت او را جشن بگيرند و مبارك بشمارند و روزه بگيرند و روزه در آن روز سنّت آل اميّه است» لذا ائمه اطهار (ع) به جهت مخالفت با اين طايفه تبهكار و عدم هماهنگى با آنان روزه عاشورا را نهى كردند «3».
  
عزادارى
   
1- عزادارى براى سيد مظلومان از افضل قربات است «4».
   
2- تعزيه و شبيه خوانى اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود اشكال ندارد، ولى بهتر است به جاى آن، مجالس روضه خوانى برپا كنند «5».
    
س- استفاده از طبل و سنج در دسته هاى سينه زنى و زنجيرزنى و عزادارى خامس آل عبا شرعاً جايز است يا نه؟
   
ج- استعمال آلات مشتركه در جهت محلّله مانعى ندارد «6».
  
قمه زنى
    
مقام معظم رهبرى، آيت اللَّه العظمى خامنه اى- مد ظله العالى- در آستانه ايام عاشورا (سال 1373 شمسى) و در ديدار با روحانيون فرمودند: «قمه زدن هم از آن كارهاى خلاف است ...» «1»
   
معظم له همچنين در پاسخ به سؤال يكى از ائمه جمعه نوشتند: «امروز اين، ضرر بسيار بزرگ و شكننده است و لذا قمه زدن علنى و همراه با تظاهر، حرام و ممنوع است».
  
ياد امام حسين (ع)
  
از جمله مواردى كه ياد كردن حضرت سيدالشهداء (ع) سفارش شده است هنگام نوشيدن آب است.
   
در رساله هاى توضيح المسائل آمده است: «بعد از آب آشاميدن مستحب است حضرت ابى عبداللَّه (ع) و اهل بيت ايشان را ياد كند و قاتلان آن حضرت را لعنت نمايد». «2»
   
يادآورى:
 
در ايام سوگوارى حضرت سيدالشهداء (ع) علاوه بر احكام و مسائلى كه در اين نوشتار آمده است، مى توان احكام امر به معروف و نهى از منكر- كه هدف اصلى نهضت عاشورا است- و احكام شهيد و ساير مسائل جانبى را نيز بيان كرد. «3»