فارسی
پنجشنبه 09 فروردين 1403 - الخميس 17 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه

بخش سوم

راه ظهور سلامت جسم و جان


صفحه 67


عروق بدن

گردش خون در بدن يعنی رفتن خون از قلب به دورترين بخش های بدن و بازگشت آن به قلب كه در كم تر از يك دقيقه انجام می گيرد .

خون در گردش خود در سراسر بدن دو معبر اصلی دارد ، وقتی بطن راست منقبض می شود خون با فشار به دو سرخ رگ ششی می ريزد ، در شُش ها گلبول های سرخ خون اكسيژن هوا را می گيرند و انيدريد كربنيك را كه در خود دارند پس می دهند .

از شُش ها ، خون از راه دو سياه رگ به قلب باز می گردد ، خون وارد دهليز چپ می شود و از دريچه ای به بطن چپ می ريزد ، وقتی بطن چپ منقبض می شود خون وارد سرخ رگ بزرگ ديگری می شود ، اين سرخ رگ به دو سرخ رگ كوچك تر و پس از آن به سرخ رگ های كوچك ديگری تقسيم می شود و اين تقسيم ادامه می يابد و سرخ رگ های بسيار كوچك كه موی رگ نام دارند وارد بافت ها می شوند .

از طريق اين موی رگ ها ، خون اكسيژن و مواد غذايی را به ياخته های بدن می رساند و انيدريك كربنيك و مواد زايد ديگر را می گيرد .

در اينجا سرخ رگ های مويين با سياه رگ های مويين می پيوندند و اين سياه رگ ها هرچه به قلب نزديك تر می شوند بزرگ تر می گردند و به اين ترتيب خونی كه در سياه رگ ها جريان دارد سرانجام به سياه رگ بزرگی می ريزد كه وارد


صفحه 68


دهليز راست می شود ، از دهليز راست و از راه دريچه ی قلب وارد بطن راست می شود و به اين ترتيب گردش كامل خون در بدن انجام می گيرد(1) .

عروق معنوی

پيامبر بزرگ اسلام روزه را به منزله ی رگ های دين قلمداد كرده است كه با انجام صحيح آن و رعايت شرايط معنوی اش سلامت به همه ی بدن ، و تقوا كه نتيجه و ميوه ی روزه است به همه ی اعضا و جوارح و قلب و نفس و روح و روان می رسد .

همان طور كه رگ ها برای رسيدن خون به همه ی بدن بايد باز باشند تا بدن بتواند به حيات خود ادامه دهد ، و اگر انسان از ورزش و رعايت غذا و آشاميدنی غفلت ورزد رگ ها می گيرد و نهايتاً انسان با سكته ی شديد مغزی يا قلبی می ميرد ، به همان صورت بايد روزه ی ماه رمضان و بلكه پاره ای از روزه های مستحبی تا پايان عمر طبيعی در زندگی معنوی انسان جريان داشته باشد تا سلامت بدن و سلامت قلب و نفس حفظ شود .

انسانی كه به خاطر تكبّر و غرورش از روزه فراری است و به اين تكليف پرفايده ی معنوی عمل نمی كند ، در حقيقت در حالِ بستن رگ هايی است كه فيوضات الهی را به سراسر وجودش می رسانند و با دست خود زمينه ی هلاكت و سقوط خود را فراهم می آورد .

سی روز روزه ی ماه مبارك رمضان رگ هايی است كه يك سرش به منبع فيوضات و سر ديگرش به انسان وصل است ، و انسان از اين طريق می تواند كمالات معنوی و تقوای الهی و سلامت بدن خود را تأمين نمايد .

اگر مكلّف از روزه روی بگرداند و اين تكليف باارزش را انجام ندهد ، خون

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بدن انسان : 46 .


صفحه 69


حيات بخش رحمت و كرامت و رضايت و شرافت و تقوا و سلامت به انسان نخواهد رسيد ، و در نتيجه آدمی به مرگ معنوی دچار می شود و از دايره ی انسانيت خارج و به مدار حيوانيت و بلكه بدتر از حيوانيت وارد می گردد .

فايده ی روزه

بيان همه ی فوايد روزه كه ناشی از تواضع انسان نسبت به حضرت حق است كتابی مستقل می طلبد ، به ناچار در اين نوشتار مختصر به پاره ای از فوايد آن اشاره می شود :

سلامت بدن

پرخوری ، از جمله عللی است كه سلامت خون و سلامت قلب و سلامت معده و نهايتاً سلامت همه ی بدن را به خطر می اندازد . به همين خاطر در فرمان های دينی و در دانش پزشكی به شدت از آن نهی شده است .

پرخوری ، می تواند عامل بيماری قند ، چاقی ، كلسترول ، تری گليسريد ، و ضعف مزاج و . . . شود .

پرخوری ، باعث می شود كه به دستگاه گوارش فشار مضاعف وارد گردد و در نتيجه از عمر مفيد كار آن بكاهد .

پرخوری ، رسوبات بسياری را در معده و روده و بويژه در رگ ها به جای می گذارد كه آن رسوبات زمينه ساز بسياری از امراض و بيماری هاست .

كم خوری ، عمر را افزايش می دهد و سلامت بدن را تأمين می نمايد و نشاط اعضا و جوارح را حفظ می نمايد .

كم خوری ، كاری حكيمانه ، و عملی بسيار مفيد و عامل سلامت معده و روده و قلب و مغز است .


صفحه 70


پرخوری در روايات

در رابطه با پرخوری و كم خوری روايات بسيار مهمی از اهل بيت (عليهم السلام) در كتاب های حديث ثبت شده كه به برخی از آنها اشاره می شود :

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمود :

اِيَّاكُم وَالبِطْنَةَ ; فَإنَّهَا مَفْسَدَةٌ لِلبَدَنِ ، وَمَوْرثَةٌ لِلسَّقَمِ ، وَمَكسَلَةٌ عَنِ العِبَادَةِ(1) .

از پرخوری و شكم خوارگی بپرهيزيد ; زيرا پرخوری فاسد كننده ی بدن ، و عامل بيماری ، و كسل كننده از عبادت است .

و نيز آن حضرت فرمود :

لَيْسَ شَیْءٌ أَبْغَضَ إلَی اللهِ مِن بَطْن مَلاَنٌ(2) .

چيزی نزد خدا از شكم پر و انباشته مبغوض تر نيست .

و نيز فرمود :

اِيَّاكُم وَفُضُولَ المَطْعَمِ ; فَاِنَّهُ يَسُمُّ القَلْبَ بِالفَضْلَةِ ، وَيُبطِی الجوارِحَ عَن الطَّاعَةِ ، وَيصُمّ الهِمَمَ عَن سَماعِ المَوعِظَةِ(3) .

از زيادی طعام بپرهيزيد ; زيرا قلب با زيادی طعام مسموم می شود ، و طعام اضافه جوارح را از طاعت كند می كند ، و انديشه ها را از شنيدن موعظه كر می نمايد .

اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الدعوات : 74 ، حديث 172 ; مستدرك الوسائل : 16 / 210 ، باب 1 ، حديث 19621 .

2 ـ عيون اخبار الرضا : 2 / 36 ، باب 31 ، حديث 89 ; ميزان الحكمه : 1 / 158 ، الأكل ، حديث 598 .

3 ـ بحار الانوار : 69 / 199 ، باب 105 ، حديث 29 .


صفحه 71


كَثْرَةُ الاَْكْلِ وَالنَّوْمِ يُفْسِدَانِ النَّفْسَ وَيَجْلِبانِ المَضَرَّةَ(1) .

پرخوری و پرخوابی وجود آدمی را فاسد و عامل جلب آسيب و خسارت است .

كم خوری در روايات

از حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) روايت شده است كه :

مَن قَلَّ طَعامُهُ قَلَّت آلاَمُهُ(2) .

كسی كه غذايش اندك است ، بيماری هايش كم است .

مَن كَثُرَ تَسبِيحُهُ وَتَمجِيدُهُ وَقَلَّ طَعامُهُ وَشَرابُهُ وَمَنامُهُ ، اشْتَاقَتْهُ المَلاَئِكةُ(3) .

كسی كه تسبيح و تمجيدش به حق زياد است و خوراكی و آشاميدنی و خوابش كم است ، فرشتگان مشتاق اويند .

اِذَا اَرادَ اللهُ سُبحانَهُ صَلاحَ عَبدِهِ ، ألهَمَه قِلَّةَ الكَلامِ وَقِلَّةَ الطَّعامِ وَقِلَّةَ المَنامِ(4) .

هرگاه خدای سبحان صلاح و مصلحت بنده اش را بخواهد ، كم گويی و كم خوری و كم خوابی را به او الهام می كند .

حضرت موسی بن جعفر (عليه السلام) فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ غرر الحكم : 360 ، الفصل الرابع ، حديث 8164 ; مستدرك الوسائل : 5 / 119 ، باب 34 ، حديث 5478 ; ميزان الحكمه : 1 / 156 ، الأكل ، حديث 584 .

2 ـ غرر الحكم : 320 ، الفصل السابع فی الجوع ، حديث 7401 ; ميزان الحكمه : 1 / 156 ، الأكل ، حديث 576 .

3 ـ مجموعه ی ورّام : 2 / 115 ، الجزء الثانی ; ميزان الحكمه : 1 / 156 ، الأكل ، حديث 581 .

4 ـ غرر الحكم : 211 ، قلة الكلام وآثارها ، حديث 4084 ; مستدرك الوسائل : 16 / 213 ، باب 1 ، حديث 19634 ; ميزان الحكمه : 1 / 156 ، الأكل ، حديث 582 .


صفحه 72


لَوْ أنَّ النَّاسَ قَصَدُوا فِی الطُّعْمِ ، لاَعْتَدَلَتْ اَبدانُهُم(1) .

اگر مردم در خوردن ميانه روی كنند ، بدن هايشان به اعتدال می گرايد .

انسان اگر روزه ی ماه رمضان را با رعايت شرايطش انجام دهد ، اگر پرخور باشد پس از يك ماه از پرخوری باز می ماند و به كم خوری عادت می كند و همان يك ماه باعث می شود كه وضع خون اگر نامناسب باشد به تناسب آيد و قند خون به ميزان بهتری تنظيم گردد و چربی خون از ميان برود و رسوبات ميان رگ ها و معده تا اندازه ای كاهش يابد و در نتيجه سلامت لازم به بدن باز گردد و صحت و امنيت جسم تأمين شود ، به اين خاطر پيامبر اسلام در روايت بسيار مهمی فرمود :

صوُمُوا تَصِحُّوا(2) .

روزه بگيريد تا سلامت و صحت خود را باز يابيد .

امروزه بسياری از طبيبان برای علاج بيماران خود فرمان امساك از پرخوری و پيشه كردن كم خوری و پرهيز از غذاهای چرب و متنوع و امتناع از خوردن چند نوع غذا را در يك وعده می دهند .

روزه ی تن و روح

از آنجا كه قرآن مجيد نتيجه و محصول روزه را تقوا ، يعنی : مصونيت سازی برای سلامت عمل از محرمات ، و سلامت اخلاق از رذايل می داند و در آيه ی حكم روزه می فرمايد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه : 24 / 241 ، باب 1 ، حديث 30437 ; ميزان الحكمه : 1 / 158 ، الأكل ، حديث 602 .

2 ـ دعوات راوندی : 76 ، حديث 179 ; بحار الانوار : 93 / 255 ، باب 30 ، حديث 33 .


صفحه 73


( كُتِبَ عَليْكُمُ الصِّيامَ كمَا كُتِبَ عَلَی الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُم تَتَّقُون )(1) .

روزه بر شما واجب شد چنان كه بر گذشتگان از شما واجب شده بود تا به تقوا آراسته شويد .

بايد اين روزه فقط امساك از خوردن و آشاميدن و سر به زير آب فرو بردن و باقی بر جنابت ماندن و سفر كردن نباشد ، بلكه چنان كه در معارف الهيه آمده است عبادتی است همراه با شرايط ديگر ، كه آن شرايط ، شرايطی معنوی و سازنده و تربيت كننده ی انسان است .

پيامبر اسلام درباره ی روزه ی عادی و غير سازنده و روزه ای كه قدرت تربيت انسان را ندارد می فرمايد :

رُبَّ صَائم حَظُّهُ مِن صِيامِهِ الجُوعُ وَالعَطَشُ ، وَرُبَّ قائم حَظُّهُ مِن قِيامِهِ السَّهَرُ(2) .

چه بسا روزه داری كه بهره اش از روزه فقط گرسنگی و تشنگی است ، و چه بسا قيام كننده برای عبادت شبانه كه بهره اش از آن فقط بيداری است !!

ولی درباره ی روزه ی حقيقی و روزه ی سازنده و تربيت كننده از اهل بيت (عليهم السلام)روايت شده كه پيامبر به جابر بن عبدالله فرمود :

ای جابر ! اين ماه رمضان است ، كسی كه روزش را روزه بدارد و بخشی از شبش را به عبادت برخيزد و شكم و شهوت و زبانش را از حرام حفظ كند ، از گناهانش مانند بيرون رفتن از ماه رمضان بيرون می رود . جابر گفت : ای پيامبر خدا ! چه نيكوست آنچه گفتی . فرمود : ای جابر ! چه سخت است اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بقره ( 2 ) : 183 .

2 ـ امالی طوسی : 166 ، المجلس السادس ، حديث 277 ; وسائل الشيعه : 1 / 72 ، باب 12 ، حديث 162 .


صفحه 74


شرايط ؟!(1)

از حضرت صديقه ی كبری فاطمه ی زهرا (عليها السلام) روايت شده است :

مَا يَصنَعُ الصائمُ بِصِيامِهِ إذَا لَم يَصُنْ لِسانُهُ وَسَمْعُهُ وَبَصَرَهُ وَجَوَارِحَهُ ؟ (2)

روزه دار با روزه اش هنگامی كه زبان و گوش و چشم و اعضای ديگرش را از گناه حفظ ننموده چه می كند ؟

پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله وسلم) از حضرت حق روايت كرده است كه خدا می فرمايد :

مَن لَم تَصُمْ جَوارِحُهُ عَنْ مَحَارِمِی فَلاَ حَاجَةَ لِی فِی أن يَدَعَ طَعامَهُ وَشَرابَهُ مِن أجلِی(3) .

كسی كه اعضا و جوارحش از محرماتِ من روزه نيست ، مرا چه نيازی است كه خوردن و آشاميدن را برای خاطر من ترك كند ؟

حضرت علی (عليه السلام) در رواياتی می فرمايد :

صِيامُ القَلبِ عَنِ الفِكرِ فِی الآثامِ ، أفضلُ مِن صِيامِ البَطنِ عَن الطَّعامِ(4) .

روزه ی دل از انديشه در گناهان ، برتر از روزه ی شكم از خوراكی هاست .

صَوْمُ النَّفْسِ عَن لَذَّاتِ الدّنيَا أَنْفَعُ الصِّيامِ(5) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ عن جابر ، عن أبی جعفر (عليه السلام) قال : قال رسول الله (صلی الله عليه وآله وسلم) لجابر بن عبد الله : يا جابر ! هذا شهر رمضان من صام نهاره وقام وردا من ليله وعف بطنه وفرجه وكف لسانه خرج من ذنوبه كخروجه من الشهر ، فقال جابر : يا رسول الله ! ما أحسن هذا الحديث ، فقال رسول الله (صلی الله عليه وآله وسلم) يا جابر وما أشد هذه الشروط .

كافی : 4 / 87 ، باب ادب الصائم ، حديث 2 ; مصباح المتهجد : 627 .

2 ـ دعائم الاسلام : 1 / 268 ، ذكر وجوب صوم شهر رمضان ; بحار الانوار : 93 / 295 ، باب 36 ، حديث 25 ; ميزان الحكمه : 7 / 3214 ، الصوم ، حديث 10953 .

3 ـ ميزان الحكمه : 7 / 3214 ، الصوم ، حديث 10957 .

4 ـ غرر الحكم : 176 ، الفصل الثانی فی الصوم ، حديث 3365 ; ميزان الحكمه : 7 / 3212 ، الصوم ، حديث 10948 .

5 ـ غرر الحكم: 176، الفصل الثانی فی الصوم، حديث 3364; ميزان الحكمه : 7 / 3212، الصوم، حديث 10950.


صفحه 75


روزه ی نفس از لذت های دنيا ، سودمندترين روزه است .

صَومُ الجَسَدِ ، الإمساكُ عَنِ الأغذِيَةِ بِإرادَة وَاختيار خَوفاً مِن العِقابِ وَرَغْبَةً فِی الثَّوابِ وَالأجرِ .

روزه ی بدن خودداری از غذاها به اراده و اختيار است ، برای ترس از عذاب و ميل به پاداش .

صَومُ النَّفسِ ، إمساكُ الحَواسِّ الخَمسِ عَن سَائِرِ المَآثِمِ وَخُلُوُّ القَلْبِ عَن جَميعِ اسبابِ الشَّرِّ(1) .

روزه ی نفس خودداری حواس پنج گانه از ديگر گناهان و خالی بودن دل از همه ی سبب های شرور است .

روزه سپر آتش

در حديث معراج است كه :

پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله وسلم) از حضرت حق پرسيد : ميراث روزه چيست ؟ فرمود : ميراث روزه حكمت و ميراث حكمت معرفت ، و ميراث معرفت يقين است . زمانی كه عبد يقين كند باكی ندارد كه چگونه صبح كند ، به سختی و مشقت يا به آسانی و راحت ؟(2)

چنين روزه ای به گفته ی پيامبر و اهل بيت (عليهم السلام) سپری در برابر آتش دوزخ است :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ غرر الحكم : 176 ، الفصل الثانی فی الصوم ، حديث 3359 و 3362 ; ميزان الحكمه : 7 / 3212 ، الصوم ، حديث 10951 .

2 ـ قال : يا رب ! وما ميراث الصوم ؟ قال الصوم يورث الحكمة ، والحكمة تورث المعرفة ، والمعرفة تورث اليقين ، فإذا استيقن العبد لا يبالي كيف أصبح بعسر أم بيسر .

ارشاد القلوب : 1 / 203 ، الباب الرابع و الخمسون ; بحار الانوار : 74 / 27 ، باب 2 ، حديث 6 .


صفحه 76


الصوم جنّة من النار(1) .

روزه سپر آتش جهنم است .

چنين روزه داری بويژه هنگام افطار دعايش به پيشگاه حق مورد پذيرش و قابل اجابت است .

استجابت دعای چهار گروه

چنان كه حضرت صادق (عليه السلام) از پدرانش از اميرالمؤمنين(عليه السلام) از رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) روايت می كند :

اَربَعةٌ لاَ تُرَدُّ لَهُم دَعوةٌ وَتُفَتَّحُ لَهَا أَبوابُ السَّماءِ وَتَصِيرُ إلی العَرشِ : دُعاءُ الوَالِدِ لِوَلَدِهِ ، وَالمَظلومِ عَلی مَن ظَلَمَهُ ، وَالمُعتَمرِ حَتّی يَرجِعَ ، وَالصّائِمِ حَتّی يُفْطِرَ(2) .

چهار نفر دعايشان رد نمی شود ، و درهای آسمان به روی دعايشان باز است و دعايشان تا عرش انتقال می يابد :

دعای پدر برای فرزندش ، دعای ستمديده بر ضد ستمكارش ، دعای عمره دار تا به وطنش باز گردد ، دعای روزه دار تا افطار كند .

1 ـ دعای پدر به فرزند

داستانی عجيب از دعای پدر به فرزند

اميرالمؤمنين با حضرت مجتبی (عليهما السلام) در مسجد الحرام نشسته بودند كه ناگاه زمزمه ای سوزنده و مناجاتی جگرسوز شنيدند كه می گفت :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافی : 4 / 62 ، باب ما جاء فی فضل الصوم ، حديث 1 .

2 ـ امالی صدوق : 265 ، المجلس الخامس والاربعون ، حديث 4 ; مستدرك الوسائل : 5 / 248 ، باب 42 ، حديث 5798 .


صفحه 77


ای خدايی كه كليد حل همه ی مشكلات به دست قدرت تو است !

ای خدايی كه رنج ها را برطرف می كنی !

ای خدايی كه بيچاره و درمانده جز تو ياری ندارد !

ای خدايی كه مالكيت دنيا و آخرت در سيطره ی تو است !

آيا هنوز نمی خواهی به دعای من كه همه ی راه ها به رويم بسته شده است توجه كنی ؟ اينجا مسجد الحرام است ، اينجا اگر دعا به اجابت نرسد كجا به اجابت خواهد رسيد ؟

اميرالمؤمنين (عليه السلام) به حضرت مجتبی فرمود : صاحب اين ناله و مناجات را نزد من آور ! حضرت نزد صاحب ناله رفتند ، ديدند جوانی است صورت بر خاك نهاده و به پيشگاه حق تضرّع و زاری می كند در حالی كه يك طرف بدنش خشك و بی حركت و لمس است .

فرمود : جوان نزد اميرالمؤمنين بيا ! جوان به محضر مولای عارفان و امير مناجاتيان آمد .

امام فرمود : چرا اين گونه ناله می كنی ؟ عرض كرد : بدنم را ببينيد كه نيمی از آن از كار افتاده ، زندگی برای من بسيار سخت شده است .

حضرت فرمود : چه شده كه به اين بلا دچار شده ای ؟ گفت : در اوج جوانی آلوده به هر گناهی بودم ، پدرم از من بسيار رنجيده بود . بارها مرا نصيحت كرد و من توجهی به نصايح او نكردم . يك بار در اين شهر به من گفت : يا دست از گناهان بشوی يا به مسجد الحرام می روم و تو را نفرين می كنم . گفتم : آنچه از دستت برآيد كوتاهی مكن . و چوبی هم بر سرش كوبيدم كه نقش بر زمين شد ! به مسجد الحرام رفت و با اشك چشم به من نفرين كرد ، ناگهان بدنم از كار افتاد و به اين صورت كه می بينيد درآمدم .

روزی به محضر پدر شتافتم ، سر به زانويش نهادم و گفتم : اشتباه كردم ، بد


صفحه 78


كردم ، نفهميدم ، كليد حل مشكلم به دست تو است ; زيرا پيامبر فرموده : دعای پدر درباره ی فرزند مستجاب است .

پدرم نگاهی به من كرد و گفت : پسرم بيا به مسجد الحرام برويم ، آنجا كه تو را نفرين كردم همانجا به تو دعا كنم . پدرم را بر شتری سوار كردم و به سوی مسجد الحرام راندم ، در راه پرنده ای از پشت سنگی پر كشيد ، شتر رم كرد و پدرم از پشت شتر افتاد و مرد و من او را در همان ناحيه دفن كردم !

حضرت فرمود : از اين كه پدرت حاضر شد به مسجد الحرام آيد و برای تو دعا كند معلوم می شود از تو راضی شده بود ، من به خاطر رضايت پدرت برايت دعا می كنم ، آن گاه سر به سوی حق برداشت و با اشاره به جوان گفت :

يَا أكرَمَ الأكْرَمِينَ ، يَا مَنْ يُجيبُ دَعوَةَ المُضْطَرّين . . .

هنوز دعای حضرت به پايان نرسيده بود كه جوان سلامتش را بازيافت !

2 ـ دعای ستمديده بر ضد ستمكار

گاهی ستمديده در برابر ستمكار قدرت دفاع از خود را دارد و می تواند از ستمكار انتقام بگيرد ، كه دفاع از خود در برابر ستمكار ، و انتقام گرفتن از او ، علاوه بر اين كه حقيقتی فطری و وجدانی است ، كار شايسته و مناسبی است كه آيين مقدس اسلام از پيروانش خواسته است . و از اين كه انسان در برابر ستمكار ضعف و زبونی نشان دهد به شدت نهی كرده است .

گاهی ستمديده در برابر ستمكار توانايی دفاع از خود را ندارد و برای دفع ستم يا انتقام از ستمكار ، پشتوانه و پشتيبانی جز خدا برای او نيست ، و سلاحی جز دعا و تضرّع و زاری به درگاه خدا در اختيار ندارد ، و بر اين اساس اگر دعا كند به فرموده ی پيامبر دعايش از دعاهايی است كه يقيناً به اجابت می رسد .


صفحه 79


روايات اهل بيت (عليهم السلام) مردم را از ستم كردن به ديگران نهی می كند و از اين كه بر كسی كه جز خدا يار و ياوری ندارد ستم ورزند برحذر می دارد .

پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله وسلم) می فرمايد :

اشتَدَّ غَضَبُ اللهِ عَلی مَن ظَلَمَ مَن لاَ يَجِدُ نَاصِراً غَيرَ اللهِ(1) .

خشم خدا بر ستمكار ، بر كسی كه ياوری جز خدا ندارد ، بسيار شديد است .

امام باقر (عليه السلام) می فرمايد : هنگامی كه لحظه ی وفات حضرت علی بن الحسين (عليهما السلام) رسيد مرا به سينه گرفت ، سپس فرمود : فرزندم ! تو را به آنچه كه پدرم لحظه ی وفاتش به من وصيت كرد وصيت می كنم ، به من گفت : فرزندم ! از ستم كردن بر كسی كه بر ضد تو ياوری جز خدا ندارد بپرهيز(2) .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمود :

اِنَّ العَبدَ اِذَا ظُلِمَ فَلَمْ يَنْتَصِرْ وَلَمْ يَكُن لَهُ مَن يَنْصُرُهُ وَرَفَعَ طَرْفَهُ إلی السَّماءِ فَدَعَا اللهَ قالَ اللهُ : لَبَّيكَ أنَا أنْصُرُكَ عَاجِلا وَآجِلا(3) .

هنگامی كه به كسی ستم شود و ياری نگردد و به سود او كسی هم نباشد كه ياری اش دهد ، و چشم به عالم بالا بدوزد و دعا كند خدا می فرمايد : دعايت را مستجاب كردم ، من تو را در دنيا و آخرت ياری می دهم .

اين كه ستمديده ی ناتوان و بی ياوری به درگاه خدا برای دفع ستم و انتقام از ستمكار بنالد و ناله اش برای او مفيد افتد و دعا كند و دعايش مستجاب شود ، حقيقتی است كه تاريخ بشر آن را ثابت كرده و واقعيتی است كه بارها به وقوع پيوسته است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كنز العمال : 7605 ; ميزان الحكمه : 7 / 3372 ، الظلم ، حديث 11428 .

2 ـ كافی : 2 / 331 ، باب الظلم ، حديث 5 ; ميزان الحكمه : 7 / 3372 ، الظلم ، حديث 11431 .

3 ـ كنز العمال : 7648 ; ميزان الحكمه : 7 / 3372 ، الظلم ، حديث 11432 .


صفحه 80


با سلاح دعا ستمكار را مغلوب كرد

چند سالی در ايام ماه شعبان برای تبليغ به شهر همدان می رفتم . در آنجا با تعدادی از علمای بزرگ و اوليای خدا به لطف خدا محشور و مأنوس شدم و از انفاس قدسيه و بركات وجودی آنان بهره ی بسيار بردم .

يكی از چهره های برجسته ی علمی ، كه عمری با قرآن مجيد و روايات سر و كار داشت و بسيار اهل حال بود و از نفسی پاك و سازنده بهره داشت ، مرحوم آيت الله حاج شيخ محمد حسن بهاری فرزند مرجع مجاهد آيت الله العظمی حاج شيخ محمد باقر بهاری بود .

من در اوّلين ديدار مشتاق و عاشق او شدم و در همه ی سفرهای تبليغی ام به همدان خدمت آن مرد بزرگ كه در آن شهر در ميان مردم چهره ای ناشناخته بود برای بهره بردن معنوی زانوی شاگردی به زمين زدم . و هنگامی كه خبر فوتش را شنيدم ، چون سرمايه داری كه همه ی سرمايه اش را از دست داده باشد ، متأثر و ناراحت شدم .

در يكی از روزهايی كه خدمت آن عارف عاشق بودم داستانی را از زندگی خود به اين شرح برای من بيان كرد :

به اشاره و خواست پير استعمار و گرگ خونخوار يعنی حكومت انگليس بی سوادی قلدر ، ستمگری نابكار ، كافری لجوج به نام رضا خان مير پنج كه پس از مدتی به رضا شاه پهلوی معروف شد زمام حكومت ايران را به دست گرفت .

او از هيچ ستم و ظلمی به مردم امتناع نداشت . بسياری از اموال و املاك مردم را به زور از دست آنان گرفت ، با مجالس مذهبی مخالفت ورزيد ، با عالمان دينی هم چون بنی اميه برخورد كرد ، و پرده ی حجاب را ـ كه از ضروريات دين است به اشاره ی ارباب كافرش انگليس ـ دريد ، و جوانان مردم را برای حفظ حكومت


صفحه 81


ظالمانه اش به اجبار به سربازخانه گسيل داشت .

من كه از يك خانواده ی برجسته ی روحانی بودم و سنين جوانی را می گذراندم ، از اين كه به سربازخانه بروم و دستيار حكومت ظلم باشم بسيار در ترس و وحشت بودم .

روزی عمويم به خانه ی ما آمد و به من گفت : برای گرفتن شناسنامه اقدام مكن ; زيرا من برای تو شناسنامه گرفتم . گفتم در چه حدود سنی برايم شناسنامه گرفتی ؟ پاسخ داد : سن هيجده سالگی . گفتم : عمو جان بی توجه باعث گرفتاری من شدی . گفت : چرا ؟ گفتم : در اين موقعيت سنی افراد را به دستور قلدری چون رضا خان به سربازخانه می برند .

چون آدرس منزلم را اداره ی ثبت احوال به ارتش داده بود و من می دانستم دير يا زود دنبالم خواهند آمد ، نسبت به سنّ خود كه در شناسنامه قيد شده بود اعتراض دادم ولی اعتراضم پذيرفته نشد . روزی به سربازخانه نزد رئيس سربازگيری كه هم چون اربابش رضا خان به شدت با روحانيان مخالف بود رفتم ، گفتم : مرا از خدمت معاف داريد . گفت : امكان ندارد ، بايد لباس سربازی بپوشی و دو سال كامل در خدمت دولت باشی .

هرچه اصرار كردم كه مرا از خدمت ـ آن هم خدمت به دولتی ظالم و ستمكار و مخالف با اسلام ـ معاف بدارد نپذيرفت . از اداره ی سربازگيری بيرون آمدم و به منطقه ی بهار در چند فرسخی همدان برای استمداد از روح عارف بزرگ مرحوم حاج شيخ محمد بهاری كه در آن ناحيه دفن است رفتم . كنار قبر به پيشگاه خدا ناليدم و گفتم : خدايا ! به خاطر نفس صاحب اين قبر از هشتاد حاجتم هفتاد و نه حاجت را برای قيامت می گذارم و يك حاجت را برای دنيا ، آن حاجت هم اين كه وسيله ی خلاص شدنم را از بلايی چون سربازی برای حكومت رضا خان فراهم آور .


صفحه 82


از بهار به همدان برگشتم در حالی كه گسيل داشتن جوانان به سربازخانه بسيار شدت يافته بود و كسی هم جرأت فرار يا نرفتن به سربازی را نداشت ، من كه می دانستم رئيس مربوطه به دنبالم خواهد فرستاد و ممكن است خانواده ام دچار مشقت شوند ، آماده ی رفتن به سربازخانه شدم .

به مرد بزرگواری از آشنايان برخورد كردم ، گفت : قصد كجا را داری ؟ گفتم : سربازخانه . گفت : برگرد خانه زيرا از سربازی معافی . گفتم : مشكل به نظر می رسد كه از چنگ اين ستمكاران آزاد شوم . گفت : شب گذشته خواب ديدم به سامرا رفتم ، جلسه ی مهم و باارزشی بود ، پدرت در آن جلسه حضور داشت ، به من گفت : به پسرم بگو ناراحت نباش ، با امام عصر (عليه السلام) درباره ی او صحبت كردم ، مشكل وی حلّ شد ، نه اين كه او را به سربازی نمی برند بلكه ورقه ی معافيت او را نيز خواهند داد .

من با اطمينان به اين واقعه به سربازخانه رفتم . مأمور اطاق رئيس گفت : شما معافی ، پيش فلان عطار برو ، رئيس برای ملاقات با شما به آنجا می آيد . از سربازخانه بيرون آمدم و به مغازه ی آن عطار رفتم . رئيس به آنجا آمد و ضمن احترام فوق العاده نسبت به من ، معافی مرا به دست من داد ، و من از آن رنج روحی سخت به خاطر دعا و درخواست ياری از خدا رها شدم .

3 ـ دعای معتمر

عمره در كلام ائمه ی اطهار (عليهم السلام)

حج و عمره از اعمالی است كه قرآن مجيد و اهل بيت عصمت (عليهم السلام) به انجام دادنش سفارشات مهم و تأكيدهای فراوان و وصيت های باارزشی دارند .

حضرت علی (عليه السلام) در رواياتی فرموده است :


صفحه 83


نَفَقةُ دِرهَم فِی الحَجِّ تَعْدِلُ ألفَ دِرهَم(1) .

هزينه كردن يك درهم در زيارت خانه ی خدا برابر با هزار درهم است .

الحاجُّ وَالمُعْتَمِرُ وفدُ اللهِ ، وَيَحبُوهُ بِالمَغْفِرَةِ<(2) .

حاجی و كسی كه به عمره رفته وارد بر خدايند و با آمرزش و مغفرت از آنان پشتيبانی می شود .

اَلله اَلله ! فِی بَيتِ رَبِّكُم لاَ تُخَلُّوهُ مَا بَقِيتُم(3) .

خدا را خدا را نسبت به خانه ی پروردگارتان ، تا زنده هستيد آنجا را خالی مگذاريد .

امام چهارم (عليه السلام) فرموده است :

حِجُّوا وَاعْتَمِرُوا تَصِحَّ اَجْسَامُكُم ، وَتَتّسِعْ أرزَاقُكُم وَيَصْلُحُ اِيمانُكُم وَتُكْفَوا مؤنَةَ النّاسِ وَمَؤنَةَ عِيالاَتِكُم(4) .

حج و عمره به جا آوريد ( كه با به جا آوردن اين دو عمل ) بدنهايتان سالم می شود ، و رزق و روزی هايتان فراوان می گردد ، و ايمانتان اصلاح می شود ، و از مؤنه ی مردم و مؤنه ی زن و فرزندانتان كفايت می شويد .

حضرت علی (عليه السلام) می فرمايد :

وَحجّ البَيتِ والعُمرةِ ، فَإنّهما يَنفِيانِ الفَقرَ ، وَيُكفّرانِ الذَّنبَ ، وَيُوجِبانِ الجَنَّة(5) .

و حج خانه ی خدا و عمره ، كه اين دو عمل تهيدستی را از بين می برند ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ خصال : 2 / 628 ، علم اميرالمؤمنين (عليه السلام) ; ميزان الحكمه : 3 / 1000 ، الحجّ ، حديث 3259 .

2 ـ خصال : 2 / 634 ، علم اميرالمؤمنين (عليه السلام) ; ميزان الحكمه : 3 / 1000 ، الحجّ ، حديث 3260 .

3 ـ نهج البلاغه : 668 ، نامه ی 47 ، من وصية له ( ع ) للحسن و ال حسين ( ع ) .

4 ـ ثواب الاعمال : 47 ، ثواب الحج و العمرة ; ميزان الحكمه : 3 / 1004 ، الحج ، حديث 3271 .

5 ـ تحف العقول : 149 ، خطبته ( ع ) المعروفة بالديباج ; بحار الانوار : 74 / 291 ، باب 14 ، حديث 2 .


صفحه 84


و گناهان را می پوشانند ، و بهشت را بر انسان واجب می كنند .

حضرت صادق (عليه السلام) فرمود :

مَن مَاتَ فِی طَرِيقِ مَكَّةَ ذَاهِباً أو جَائِياً ، أمِنَ مِنَ الفَزَعِ الأكبَرِ يَومَ القِيامةِ(1) .

كسی كه در راه مكه چه در حال رفتن ، چه در حال بازگشت بميرد از فزع و ترس اكبر در روز قيامت ايمن می شود .

از آنجا كه در روايات آمده : حاجی و عمره گزار وارد بر خدايند و مهمان حضرت حقند ، آن هم مهمان ميزبانی كريم و رحيم و غفور و شكور و رزّاق و ودود ، پس دعايشان به طور يقين مستجاب است .

دعايی عجيب كنار خانه ی حق

اميرالمؤمنين (عليه السلام) در حال طواف بيت ، مردی را ديد كه پرده ی خانه ی كعبه را گرفته و از خدای مهربان چهار هزار درهم درخواست می كند . حضرت نزد او رفت و فرمود : اين چهار هزار درهم را برای چه می خواهی ؟ گفت : كيستی ؟ فرمود : علی بن ابيطالبم . گفت : يا علی ! دعايم مستجاب شد . اگر مستجاب نشده بود مرا به تو راهنمايی نمی كردند ، اكنون چهار هزار درهم را به من عطا كن ; زيرا هزار درهمش را می خواهم به قرضی كه به مردم دارم بپردازم ، و هزار درهمش را می خواهم مغازه ای جهت كسب و كار تهيه كنم ، و هزار درهمش را می خواهم سرمايه ی داد و ستد قرار دهم ، و با هزار درهمش ازدواج كنم .

حضرت فرمود : سفری به مدينه بيا تا آن را به تو بپردازم ; زيرا در اينجا به اندازه ای كه به تو بپردازم درهم و دينار ندارم .

آن مرد پس از مدتی به مدينه آمد . در ميان كوچه كودكانی را ديد كه با يكديگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافی : 4 / 263 ، باب فضل الحج و العمرة ، حديث 45 .


صفحه 85


بازی می كردند ، به يكی از آنان گفت : خانه ی علی كجاست ؟ آن كودك به او گفت : خانه ی علی را برای چه می خواهی ؟ گفت : علی بر عهده گرفته كه چهار هزار درهم به من بپردازد . كودك گفت : دنبال من بيا تا تو را به خانه ی علی برم .

در راه به كودك گفت : نامت چيست ؟ گفت : حسين . گفت : با علی چه نسبتی داری ؟ گفت : فرزند اويم . چون به خانه رسيدند حضرت حسين وارد خانه شد و به پدر گفت : مردی عرب جهت گرفتن چهار هزار درهم خدمت شما آمده . حضرت كه در آن زمان جز باغی در اختيار نداشتند ، آن را به دوازده هزار درهم فروختند ، چهار هزار درهمش را به آن مرد نيازمند دادند و باقی مانده ی آن را كنار مسجد به تهيدستان واگذار نمودند(1) .

4 ـ دعای روزه دار

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) درباره ی ماه رمضان فرموده است :

شَهرٌ دُعِيتُم فِيه إلَی ضِيَافَةِ الله(2) .

ماه رمضان ماهی است كه شما در آن به ضيافت و مهمانی خدا دعوت شده ايد .

در اين مهمانی معنوی كه مهماندارش خدا است ، آنچه را كه مهمان به صلاح دنيا و آخرتش باشد از مهماندار بخواهد يقيناً به او عنايت خواهد كرد .

امام صادق (عليه السلام) در روايتی پرارزش فرموده است :

نَومُ الصَّائِمِ عِبادَةٌ ، وَصَمْتُهُ تَسبيحٌ ، وَعَمَلُهُ مُتَقَبَّلٌ ، وَدُعاؤُهُ مُسْتَجابٌ(3) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ امالی صدوق : 467 ، المجلس الحادی والسبعون ، حديث 10 ; بحار الانوار : 41 / 44 ، باب 103 ،
حديث 1 .

2 ـ امالی صدوق : 93 ، المجلس العشرون ، حديث 4 .

3 ـ من لا يحضره الفقيه : 2 / 76 ، باب فضل الصيام ، حديث 1783 .


صفحه 86


خواب روزه دار عبادت ، و سكوتش تسبيح ، و عملش مورد قبول ، و دعايش مستجاب است .

راستی ، شگفت آور است كه خواب انسان كه در آن حالت هيچ تكليفی بر عهده ی او نيست عبادت به حساب آيد ، و سكوتش به عنوان تسبيح خدا در پرونده اش ثبت گردد ، و عمل اندك و ناقابلش كه بخشی از آن گرسنه ماندن از فجر تا مغرب است مورد قبول قرار گيرد ، و دعايش به اجابت برسد !!

آری ، ضيافت خدا جز اين ، معنايی ندارد ، ضيافتی كه مهمانش روزه دار و مهماندارش خدای كريم است بايد غذای سفره اش تجلی رحمت و لطف و كرامت و مغفرت باشد .

ای كرمت در دو جهان يار من *** لطف تو ای دوست نگهدار من

ای تو مرا چشمه ی ماء معين *** عشق تو با آب و گلم شد عجين

ای تو انيس دل دلدادگان *** نور وجود همه آزادگان

از گنه ای يار نجاتم بده *** لطف كن و برگ براتم بده

كن نظری بر من زار و فقير *** بنده ی عصيان گر و خوار و حقير

زنگ كدورت ز دلم پاك كن *** آه مرا تا برِ افلاك كن

خلوت شب بخش مرا ای حبيب *** درد مرا ده تو شفا ای طبيب(1)

* * *

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مناجات عارفان ، حسين انصاريان .


صفحه 87








گزارش خطا  

^