فارسی
جمعه 10 فروردين 1403 - الجمعة 18 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه

نگاهی به دعا

 

دعا ، اظهار احتياج و نياز ، به پيشگاه حضرت بی نياز است .

دعا ، بيان تهيدستی و فقر و مسكنت و نداری به محضر غنیّ مطلق و مالك جهان هستی است .

دعا ، درخواست گدايی بی نوا از كريمی باوفا و مددخواهی ناتوانی از توانايی شكست ناپذير است .

دعا ، كمك خواستن بنده ای ضعيف ، مسكينی ذليل ، مستكينی بيچاره ، از پروردگاری رحيم ، خدايی مهربان ، حكيمی لطيف و سميعی بيناست .

دعا ، نشان دادن فروتنی و تواضع ، خاكساری و خشوع ، انكسار و خضوع ، به درگاه سلطانی قدّوس ، عزيزی مقتدر ، غفوری ودود ، معبودی يكتا و دانايی قویّ است .

دعا ، محبوب خدا و معشوق سالكان و نور چشم عارفان و راز و نياز مشتاقان و چراغ شبِ دردمندان و تكيه گاه مستمندان و نور قلب نيازمندان است .

 


صفحه 22


دعا در قرآن

منبع فيض بی نهايت ، دريای بی ساحل كرامت ، فراهم آورنده ی فضای هدايت ، نازل كننده ی سفره ی دانش و حكمت ، حضرت ربّ العزّة در قرآن مجيد می فرمايد :

 

( قُل مَا يَعبَؤُا بِكُم رَبِّی لَولا دُعَاؤُكُم . . . )(1) .

« « ای پيامبر رحمت ! به مردم » بگو : اگر دعای شما نباشد ، پروردگارم هيچ اعتنا و نظری به شما نكند » .

 

دعا ، وسيله ی جلب اعتنای خدا و زمينه ی جذب رحمت الهی به سوی دعا كننده است . اعتنا و نظری كه سفره ی شقاوت را از خيمه ی حيات انسان برمی چيند و مائده ی سعادت و خوشبختی را برای دعا كننده می گستراند .

محبوب محبّان ، معشوق عاشقان ، انيس ذاكران ، جليس شاكران ، ياور بندگان ، تكيه گاه صاحب دلان ، در قرآن مجيد می فرمايد :

 

( وَإِذا سَأَلَكَ عِبَادی عَنِّی فَإِنّی قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعَانِ . . . )(2) .

« هنگامی كه بندگانم در رابطه ی با من از تو سئوال كنند ، « پاسخش اين است » كه من يقيناً نزديكم ، دعای دعا كننده را چون مرا بخواند مستجاب می كنم » .

 

آری ، جز خدا هيچ كس به بندگان نزديك نيست . او نزديكی است كه انسان را به وجود آورده ، و او را در رحم مادر پرورش داده و از رحم مادر به دنيا انتقال داده و در دنيا سفره ی مادی و معنويش را برای اين مهمان باكرامت گسترده و انبيا را برای هدايت او به سعادت دنيا و آخرت برانگيخته و نعمت بی نظيری چون

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فرقان : 77 .

2 ـ بقره : 186 .


صفحه 23


قرآن و امامان معصوم (عليهم السلام) را برای او قرار داده و درد تشنگی اش را با آب زلال و صاف درمان می كند و رنج گرسنگی اش را با غذای مناسب و گوارا برطرف می سازد . بيماری هايش را به درمان می رساند . تنهاييش را با زن و فرزند و دوستان و ياران جبران می كند . برهنگی اش را با انواع لباس ها می پوشاند . محبّتش را در دلها می نهد . مشكلاتش را هر چند شديد و سخت باشد می گشايد . سلامتش را تداوم می بخشد . به ارزش و اعتبار و آبرويش می افزايد و اين همه را جز خدا چه كسی می تواند برای او فراهم آورد و چه كسی چون خدا به تمام احوالات و نيازمنديها و حاجات او آگاهی دارد ؟ آری ، او از همه به انسان نزديك تر است . تا جايی كه در قرآن مجيد فرموده :

 

( وَلَقَد خَلَقنَا الإِنسانَ وَنَعلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفسُهُ وَنَحنُ أَقْرَبُ إِلَيهِ مِن حَبلِ الْوَريدِ )(1) .

« هر آينه انسان را به وجود آورديم و آنچه را نَفْس او به آن وسوسه می كند می دانيم و ما از رگ گردن به او نزديك تريم » .

 

انبيا ، كه از نظر عقل و درايت و بصيرت و كرامت از تمام انسانها برترند و جان و قلب آنان از همه جانها و قلب ها نورانی تر است و آگاهی آنان به حقايق غيب وشهود كامل ترين آگاهی است و واقعيات را آنچنان كه هست می دانند ، جان و دلی وابسته به دعا داشتند و با همه ی وجود به اين رشته استوار و محكم متصل بودند و شب و روزی نبود كه بخشی از عمر خود را صرف دعا نكنند و از راه دعا به محضر محبوب حاضر نشوند .

آنان دعا را مايه ی رشد جان ، تصفيه ی دل ، زدودن غبار ماديت از باطن ، شستشوی خيمه ی حيات از كدورت هجران و عامل حلّ مشكلات می دانستند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ق : 16 .


صفحه 24


و يقين داشتند هيچ خواهنده از درگاه ربوبی بدون رسيدن به مقصد و منهای روا شدن حاجت بر نمی گردد . به همين خاطر به استجابت دعا ، مؤمن بودند و در اين زمينه هيچ شك و ترديدی به خود راه نمی دادند و در تمام دعاها قبولی دعا را خاضعانه از حضرت حق درخواست می كردند و اطمينان صد در صد داشتند كه دعای نيازمند در پيشگاه حضرت بی نياز به اجابت می رسد .

قرآن مجيد اين حقيقت را روشن تر از روز از زبان پاك و دل تابناك حضرت ابراهيم (عليه السلام) حكايت می كند :

 

( اَلْحَمدُ للهِِ الَّذِی وَهَبَ لِی عَلَی الْكِبَرِ إِسمَاعِيلَ وَإِسحَاقَ إِنَّ رَبِّی لَسَمِيعُ الدُّعَآءِ )(1) .

« همه ی سپاس و ستايش ويژه ی خداست كه مرا در سنّ پيری و سالخوردگی دو فرزند برومند چون اسماعيل و اسحاق بخشيد ، يقيناً پروردگارم اجابت كننده دعاست » .

 

دعا ، نيرو و قدرتی است كه حضرت زكريّا در سنّ سال خوردگی از پروردگار مهربان درخواست فرزند كرد و خدای عزيز درخواستش را اجابت فرمود و به او و همسرش كه در سنّ نازايی قرار داشت يحيی را عطا كرد(2) .

مسيح (عليه السلام)به دنبال تقاضای يارانش ، به وسيله دعا از حضرت حق درخواست نزول مائده ی آسمانی كرد و خدای عزيز دعايش را مستجاب فرمود و برای او و يارانش سفره ای از غذاهای مطبوع از آسمان نازل فرمود(3) .

وجود مبارك حضرت حق ، بندگان را در تمام حالات ، به دعا كردن فرمان داده و از آنان خواسته در خوشی ها و ناخوشی ها به پيشگاه عزّتش روی ذلت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ابراهيم : 39 .

2 ـ مريم : 9 ـ 5 .

3 ـ مائده : 115 ـ 112 .


صفحه 25


سايند و به درگاه رحمتش دست به دعا بردارند و با دلی فروتن و اشكی مايه گرفته از قلب شكسته ، نيازهايشان را از او بخواهند و به وعده ی قطعی و حتمی و يقينی او در رابطه با استجابت دعا اميدوار باشند و قاطعانه اعلام كرده است : آن را كه از دعا تكبّر ورزد ، خوار و ذليل و سرافكنده و عليل و پست و فرومايه به دوزخ درآورد و اين همه را در ظاهر و باطن يك آيه در سوره ی مؤمن بيان فرموده :

 

( وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَن عِبَادَتِی سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّم دَاخِرِينَ )(1) .

« و پروردگارتان فرمود : مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم . در حقيقت كسانی كه از پرستش من كبر میورزند به زودی خوار و در دوزخ درآيند » .

دعا در روايات    

 

دعا در روايات

احسان و فضل حق نسبت به همه ی موجودات به ويژه انسان فراگير ، و سفره ی رحمت بی نهايتش گسترده ، و لطف و مهربانی و كرمش برای همگان آماده است .

درگاهش درگاه نوميدی نيست ، و پيشگاهش پيشگاه بخل و طرد كردن نمی باشد .

فضل و جود و كرم و بخشش دائمی است و دست عطايش برای عطا كردن به همگان باز و چشم انتظاريش برای روی آوردن بندگانش به درگاهش
هميشگی است .

به حضرت داود (عليه السلام) خطاب فرمود : زمينيان را بگو : چرا با من دوستی

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ غافر : 60 .


صفحه 26


نمی كنيد كه سزاوار دوستی منم ؟ من خدايی هستم كه با من بخل نيست ، با داناييم جهل نيست ، با صبرم ناتوانی نيست ، در صفتم تغيير نيست ، در گفته ام تبديل نيست ، رحمتم فراگير است ، از فضل و كرم برنگردم ، در ازل بر خود رحمت نوشتم ، عود محبت سوختم ، دل بندگانم به نور معرفت افروختم ، من دوست آنم كه مرا دوست است ، رفيق آنم كه مرا رفيق است ، همنشين آنم كه در خلوتِ ذكر با من است ، مونس آنم كه به ياد من انس دارد .

داود ! هر كه مرا جويد ، مرا يابد ، و او كه مرا يابد سزاوار است كه مرا نبازد . داود ! نعمت از ماست ، شكر ديگری می كنند ; دفع بلا از ماست ، از ديگری می بينند ; پناهگاهشان حضرت ماست ، به ديگران پناه می برند ; می گريزند ولی عاقبت باز می گردند !!

چنين متن زيبا و پرمعنايی در كتاب های باارزش اسلامی ، فراوان به چشم می خورد ، اينگونه متن ها به انضمام آيات قرآن مژده ی عظيمی از جانب خداست ، كه بندگان به فضل و احسانش اميد بندند و برای روا شدن حاجاتشان دست گدايی به سوی او بردارند و بدانند كه راه رسيدن به مقاصد و مطالبشان دعاست و كمتر اتفاق می افتد كه مهمّی از مهماتشان و حاجتی از حاجاتشان بدون دعا برآورده شود ، به همين خاطر روايات اسلامی به ويژه روايات صادره ی از جانب اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) ، برای دعا جايگاهی خاص ، و ارزشی ويژه ، و اعتباری كم نظير ، و حسابی مخصوص باز كرده اند .

از رسول بزرگوار اسلام (صلی الله عليه وآله وسلم) روايت شده :

 

إِنَّ الدُّعاءَ هُوَ العِبادَة(1) .

« يقيناً دعا عبادت است » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محجّة البيضاء : 2 / 282 ، كتاب الأذكار و الدعوات ، باب 2 .


صفحه 27


و از آن حضرت نقل شده :

 

الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ(1) .

« دعا مغز عبادت است » .

 

از حضرت باقر (عليه السلام) روايت شده :

 

أَفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ(2) .

« برترين عبادت دعاست » .

 

و از آن حضرت روايت شده :

 

 . . . مَا مِن شَیء أفضَلُ عِندَ اللّهِ عزَّ وجلَّ مِن أن يُسئَلَ وَيُطْلَبَ مِمّا عِندَه ، وَما أَحَدٌ أَبغَض إِلَی اللّهِ مِمّن يَستَكبِرَ عَن عِبادَتِهِ وَلا يَسئَلُ ما عِندَهُ(3) .

« چيزی نزد خدا برتر از خواستن و درخواست فيوضاتی كه نزد اوست نيست ، و كسی در پيشگاه او مبغوض تر از آن كه از دعا به درگاهش تكبر ورزد ، و از فيوضات حضرتش درخواست نكند نمی باشد » .

 

از اميرالمؤمنين (عليه السلام) روايت شده :

 

أَحَبُّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ تَعَالی فِی الأَرضِ الدُّعاءُ(4) .

« محبوبترين كارها به سوی خدا در همه ی روی زمين دعاست » .

 

و نيز آن حضرت فرمود :

 

الدُّعاءُ مَفاتِيحُ النَّجاحِ ، وَمَقاليدُ الفَلاحِ ، وَخَيْرُ الدُّعاءِ مَا صَدَرَ عَن صَدْرِ نَقِیّ وَقَلْبِ تَقِیّ ، وَفِی المُناجاةِ سَبَبُ النَّجاةِ وَبِالإِخلاصِ يَكونُ الخَلاصُ ، فَإِذا اشتَدَّ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محجّة البيضاء : 2 / 282 ، كتاب الأذكار و الدعوات ، باب 2 .

2 ـ محجّة البيضاء : 2 / 283 ، كتاب الأذكار و الدعوات ، باب 2 .

3 ـ كافی : 2 / 466 ، باب فضل الدعاء . . . ، حديث 2 .

4 ـ كافی : 2 / 467 ، باب فضل الدعاء . . . ، حديث 8 .


صفحه 28


الفَزَعُ فَإِلَی اللّهِ المَفزَعُ(1) .

« دعا كليدهای پيروزی ، و مخازن كاميابی است . بهترين دعا ، دعايی است كه از سينه ی صاف و دل پاك درآيد ، و در مناجات ، وسيله ی نجات و رهايی به اخلاص است ، و چون بی تابی سخت شود پناه جويی به درگاه خداست » .

 

از امام صادق (عليه السلام) روايت شده :

 . . . فَإِذا نَزَلَ البَلاءُ فَعَلَيكُم بِالدُّعاءِ وَالتَّضَرُعِ إِلَی اللّهِ(2) .

« هنگامی كه بلا نازل شود ، حتماً به دعا و زاری به درگاه خدا روی آوريد » .

 

و آن حضرت فرمود :

 

عَلَيكَ بِالدُّعاءِ ; فَإِنَّ فيهِ شِفاءً مِن كُلِّ داء(3) .

« بر تو باد به دعا ; زيرا دعا درمان از هر دردی است » .

 

ارزش دعا به صورت اجتماع

ارزش دعا به صورت اجتماع   

اهل دعا هنگامی كه به صورت اجتماع به دعا می نشينند و به شكل دسته جمعی به تضرع و انابه اقدام می كنند و به پيشگاه حضرت حق ناله و زاری می برند و همگان دست گدايی به درگاهش دراز می كنند ، يقيناً دعايشان به اجابت نزديك تر است ; زيرا در جمعيت دعا كننده بدون شك دردمندی دل سوخته ، مستمندی از راه مانده ، بيچاره ای درمانده ، عاشقی وارسته ، عارفی

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافی : 2 / 468 ، باب أن الدعاء سلاح المؤمن ، حديث 2 ; محجّة البيضاء : 2 / 284 ، باب الثانی فی آداب الدعاء . . . .

2 ـ كافی : 2 / 471 ، باب الهام الدعاء ، حديث 2 ; محجّة البيضاء : 2 / 284 ، باب الثانی فی آداب الدعاء . . . .

3 ـ كافی : 2 / 470 ، باب أن الدعاء شفاء من كل داء ، حديث 1 ; محجّة البيضاء : 2 / 285 ، باب الثانی فی آداب الدعاء . . . .


صفحه 29


دلداده و مخلصی ارزنده قرار دارد كه دعا و حال و زاری و اخلاصش ، و اضطرار و ناله اش عامل جلب رحمت و جذب رأفت و مايه ی اجابت و سبب جوشش عفو و مغفرت است . و چه بسا بنا بر آنچه كه در معارف الهيه آمده ، خدای مهربان به خاطر او دعای ديگران را هم مستجاب كند و به زاری و ناله ی آنان رحمت آرد و خواسته ها و حاجاتشان را برآورد و آنان را مشمول عفو و مغفرت قرار دهد و كشكول خالی آنان را از فيوضات خاصّه اش پُر كند .

در اين زمينه روايات بسيار مهمی از منابع وحی و منازل علم و خزانه های معرفت و ابواب رحمت رسيده كه به پاره ای از آنها اشاره می شود :

 

عَن أَبی عَبدِاللّهِ (عليه السلام) قال : مَا اجتَمَعَ أَربَعَةٌ قَطُّ عَلی أمر واحِد فَدَعوا إلاّ تَفَرَّقوا
عَن إجَابَة(1) .

« امام صادق (عليه السلام) فرمود : هرگز چهار نفر بر كار واحدی جهت دعا به خاطر گشايش آن كار اجتماع نمی كنند مگر اين كه با مستجاب شدن آن دعا از يكديگر جدا می شوند » .

 

قَال النَّبِیُّ (صلی الله عليه وآله وسلم) : لا يَجتَمِعُ أربَعونَ رَجلا فِی أمر واحِد إلاّ اسْتَجابَ اللّهُ تَعالی لَهُم حَتّی لَو دَعَوْا عَلی جَبَل لاَزالُوهُ(2) .

« پيامبر (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمود : چهل مرد جهت دعا برای گشايش كاری واحد اجتماع نمی كنند ، مگر اين كه خدای تعالی دعايشان را مستجاب می كند ، تا جايی كه اگر بر ضد كوهی دعا كنند آن را از ميان برمی دارند » .

 

عالم ربانی ، عارف عاشق ابن فهد حلّی بنا به روايت كتاب « وسائل الشيعه » در كتاب با ارزشش « عدّة الداعی » روايت می كند :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافی : 2 / 487 ، باب الاجتماع فی الدعاء ، حديث 2 ; جامع احاديث الشيعه : 19 / 354 .

2 ـ مستدرك الوسائل : 5 / 239 ، باب 36 ، حديث 5772 ; جامع احاديث الشيعه : 19 / 354 .


صفحه 30


 

إِنَّ اللّهَ أوحَی إلی عيسَی (عليه السلام) : يا عِيسَی ! تَقَرَّبْ إلَی المُؤمِنينَ ، وَمُرْهُم أَن يَدعُونِی مَعَكَ(1) .

« خدا به عيسی وحی فرمود : ای عيسی ! به جمع مؤمنين بپيوند ، و آنان را فرمان ده همراه تو به درگاه من دعا كنند » .

 

عَن أَبی عَبدِاللّهِ (عليه السلام) : قالَ : كانَ أبی (عليه السلام) إذا حَزَنَهُ أمر جَمَعَ النِساءَ وَالصِّبيانَ ثُم دَعا وَأمَّنُوا(2) .

« امام صادق (عليه السلام) می فرمايد : پدرم همواره چنين بود ، هنگامی كه كاری او را محزون و غصّه دار می كرد ، زنان و كودكان را به حال اجتماع گرد می آورد ، آنگاه دعا می كرد و آنان آمين می گفتند » .

نااميدی و يأس ، حال كافران به خداست    

 

نااميدی و يأس ، حال كافران به خداست

دعا كننده بايد به اين حقيقت آگاه باشد كه خدای مهربان او را به دعا دعوت فرموده ، و مستجاب شدن دعا را ضامن شده ، و اجابت دعا بر حضرت او كاری بسيار سهل و آسان است ، زيرا تمام موجودات هستی در سايه ی فرمانروايی مطلق اويند ، و او با يك فرمان و با بكارگيری يك دستور تمام زمينه های اجابت را برای بنده ی دعا كننده اش فراهم می كند .

بنابراين ابداً سزاوار نيست كسی در پيشگاه خدای مهربانی كه قدرت و بصيرت و كرم و لطف و مغفرت و فيض و رحمتش بی نهايت است ، و به بنده اش بهويژه به هنگام دعا و مناجات و راز و نياز محبت خاص دارد ، نااميد و مأيوس باشد . نااميدی و يأس به فرموده ی قرآن مجيد حال كافران به خداست :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه : 7 / 104 ، باب 38 ، حديث 8856 .

2 ـ وسائل الشيعه : 7 / 105 ، باب 39 ، حديث 8860 .


صفحه 31


( . . . لاَ تَيْئَسُوا مِن رَوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لا يَيْئَسُ مِن رَوْحِ اللّهِ إِلاّ الْقَومُ الْكَافِرونَ )(1) .

« از رحمت خدا نااميد مباشيد ; زيرا جز گروه كافران كسی از رحمت خدا نااميد نمی شود » .

 

قرآن مجيد اكيداً سفارش می كند كه : از رحمت خدا مأيوس و نااميد مباشيد :

 

( لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ )(2) .

 

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) می فرمايد :

الفَاجِرُ الرَّاجِی لِرَحْمَةِ اللّهِ تَعالَی أقْرَبُ مِنْها مِنَ العَابِدِ الْمُقَنَّطِ(3) .

« بدكارِ اميدوار به رحمت خدای بزرگ ، از عابدِ نااميد به رحمت خدا نزديكتر است » .

 

امام صادق (عليه السلام) فرمود :

 

اليَأسُ مِن رَوحِ اللّهِ أشدُّ بَرداً مِنَ الزَّمهَريرِ(4) .

« سردی نااميدی از رحمت خدا ، از سرمای شديد سردتر است » .

 

در روايات و معارف اسلامی نااميدی و يأس از رحمت خدا از گناهان كبيره به حساب آمده ، و به نااميد از رحمت خدا وعده ی قطعی عذاب داده شده است .

دعا كننده از اين كه دعايش به سرعت به هدف اجابت نرسد ، نبايد دچار يأس و نااميدی شود ، بنا به آيات و روايات ، شايد اجابت دعايش مصلحت نبوده ، احتمالا زمان و ظرف اجابت نرسيده ، و ممكن است برای اين كه دعا و مناجات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يوسف : 87 .

2 ـ زمر : 53 .

3 ـ كنز العمال : 5869 ; ميزان الحكمه : 10 / 5046 ، القنوط ، حديث 17109 .

4 ـ مستدرك الوسائل : 12 / 59 ، باب 64 ، حديث 13507 .


صفحه 32


را ادامه دهد از اجابتش مانع شده اند ، يا خواسته اند برای اين كه نصيبی ابدی ، و بهره ای هميشگی عايد او شود زمان اجابت دعايش را قيامت قرار دهند ، در هر صورت نااميدی از رحمت حق به هيچ صورت ، عقلی و شرعی و اخلاقی و انسانی نيست ، و مؤمنِ به حضرت حق هرگز به نااميدی نمی گرايد ، و يأس و دلسردی به خود راه نمی دهد .

در زمينه ی مطالب و مسائل مربوط به دعا و اجابت آن رواياتی بسيار مهم در كتابهای باارزش اسلامی ثبت شده كه ذكر پاره ای از آنها بی مناسبت با
موضوع نيست :

 

عَن أبی عَبدِاللّهِ (عليه السلام) قالَ : إِنَّ العَبدَ لَيَدعُو فَيَقولُ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلِكَيْنِ : قَدِ اسْتَجَبتُ لَهُ ، وَلكِنِ احْبَسوهُ بِحاجَتِهِ ; فَإنِّی أُحِبُّ أَنْ أَسمَعَ صَوْتَهُ . وَإِنَّ العَبْدَ لَيَدْعُو فَيَقولُ اللّهُ تَبارَكَ وَتَعالَی : عَجِّلوا لَهُ حاجَتَهُ ; فَإِنّی اُبغِضُ صَوْتَهُ !! (1)

« به راستی عبد دعا می كند ، پس خدای عز و جل به دو فرشته می فرمايد : من دعايش را مستجاب كردم ، ولی حاجتش را نگاهداريد تا دعا را ادامه دهد ; زيرا من دوست دارم صدايش را بشنوم . و عبدی دعا می كند ، پس خدای تبارك و تعالی می فرمايد : شتابانه حاجتش را برآورده كنيد ; زيرا من از صدايش نفرت دارم » .

 

عَن مَنصور الصَّيقَل قالَ : قُلتُ لاِبِی عَبدِاللّهِ (عليه السلام) : رُبَّما دَعَا الرَّجُلُ بَالدُّعاءِ فَاستُجيبَ لَه ثُمّ أَخَّرَ ذَلكَ إِلی حين قالَ فقالَ : نَعَمْ . قُلتُ : وَلِمَ ذَاكَ لِيَزدَادَ مِنَ الدُّعاءِ ؟ قالَ نَعَمْ .

« منصور صيقل می گويد : به حضرت صادق (عليه السلام) عرضه داشتم : چه بسا مردی دعا می كند و مستجاب می شود ، سپس تا مدتی ظهور اجابت به تأخير می افتد ، فرمود : آری . گفتم : برای چيست ، برای اين است كه بيشتر دعا كند ؟ فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ2 ـ كافی : 2 / 489 ، باب من أبطأت عليه الإجابة ، حديث 3 و 2 .


صفحه 33


آری » .

شرايط دعا   

 

شرايط دعا

دعا كننده اگر بخواهد دعايش مستجاب شود ، لازم است پيش از ورود به عرصه ی دعا شرايطی را رعايت كند ; اين شرايط در روايات نقل شده ی از اهل بيت (عليهم السلام) در معتبرترين كتابها چون كتاب باارزش « اصول كافی » ، « محجّة البيضاء » ، « وسائل الشيعه » ، « جامع احاديث الشيعه » و . . . ثبت است .

شرايط دعا بدون تفسير و توضيح عبارت است از :

طهارت شرعيه از قبيل وضو ، غسل ، تيمم ، پاكی از حق الناس ، اخلاص ، صحيح خواندن متن دعا ، حلال بودن كسب ، صله ی رحم ، صدقه قبل از دعا ، مطيع خدا بودن ، اجتناب از معصيت ، اصلاح عمل ، دعا در سحر ، دعا در نماز وتر ، دعا وقت فجر صادق ، دعا در طلوع آفتاب ، دعا در چهارشنبه بين ظهر و عصر ، صلوات پيش از دعا(1) .

 

شب جمعه

روايات اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) شب جمعه را برای دعا از بهترين و مناسب ترين شبها می داند ، و شب جمعه را در ارزش و عظمت هم پايه ی شب قدر به حساب می آورد .

بزرگان دين و اهل بصيرت و راه يافتگان به حريم قدس می گويند : اگر بتوانيد شب جمعه را به نماز و دعا و ذكر و استغفار به صبح برسانيد ، از انجامش غفلت نورزيد ، زيرا خدای مهربان برای افزودن كرامت اهل ايمان ، فرشتگان را در شب جمعه به آسمان اول می فرستد ، تا حسناتشان را بيفزايند ، و گناهانشان را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافی : 2 / 466 در ابواب مختلف ; محجّة البيضاء : 268 ـ 349 .


صفحه 34


محو كنند .

در حديث معتبر از حضرت صادق (عليه السلام) روايت شده : چه بسا مؤمن برای حاجتی دعا می كند و خدای تعالی قضای حاجتش را به تأخير می اندازد ، تا در ظرف جمعه حاجتش را روا كند(1) .

و از آن حضرت روايت شده : هنگامی كه برادران يوسف از حضرت يعقوب درخواست كردند برای آمرزش گناهانشان از خدا طلب مغفرت كند ، پاسخ داد : به زودی از پروردگارم برای شما درخواست آمرزش می كنم و درخواست آمرزش را تا سحر شب جمعه به تأخير انداخت تا دعايش برای فرزندانش مستجاب شود(2) .

حضرت باقر (عليه السلام) می فرمايد : خدای تعالی هر شب جمعه به فرشته ای دستور می دهد از اوّل شب تا آخر شب از جانب ربّ اعلی ندا دهد كه : آيا بنده ی مؤمنی هست كه پيش از طلوع صبح مرا برای دنيا و آخرتش بخواند تا من دعای او را مستجاب كنم ؟ آيا بنده ی مؤمنی هست كه پيش از طلوع صبح از گناهش توبه كند تا توبه اش را بپذيرم ؟ آيا بنده ی مؤمنی هست كه من روزی او را تنگ كرده باشم و از من بخواهد پيش از طلوع صبح روزی او را زياد كنم ، پس روزی او را وسعت دهم ؟ آيا بنده ی مؤمن بيماری هست كه از من درخواست كند پيش از طلوع صبح او را شفا دهم ، تا او را عافيت بخشم ؟ آيا بنده ی مؤمن غمگين محبوسی هست كه پيش از طلوع صبح از من بخواهد او را از زندان رهايی بخشم و اندوهش را برطرف كنم ، تا دعايش را به اجابت برسانم ؟ آيا بنده ی مؤمن مظلومی هست كه پيش از صبح از من بخواهد برای دفع ستم ستمكار به خاطر او از ستمكار انتقام گيرم و حقش را به او برگردانم ؟ فرشته ی حق پيوسته تا طلوع

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ دعوات راوندی : 35 ، حديث 83 ; بحار الانوار : 86 / 273 ، باب 2 ، حديث 17 .

2 ـ المقنعة : 155 ; بحار الانوار : 86 / 271 ، باب 2 ، حديث 13 و 19 .


صفحه 35


صبح اين ندا را سر می دهد(1) .

امام صادق (عليه السلام) فرمود : از ارتكاب گناه در شب جمعه بپرهيزيد كه كيفر گناهان در آن شب دو چندان است ، چنانچه ثواب حسنات چند برابر است ، و كسی كه در شب جمعه معصيت خدا را ترك كند ، خدا گناهان گذشته ی او را بيامرزد و هركه آشكارا در شب جمعه مرتكب گناه شود ، حق تعالی او را به گناهان همه ی عمرش عذاب كند و عذاب گناه آشكار شب جمعه را « به كيفر شكستن حرمت شب جمعه » بر او دو چندان كند(2) .

برای شب جمعه نمازها و دعاها و اوراد و اذكار زيادی نقل شده ، كه از ميان آنها دعای كميل جايگاه خاصّی دارد .

كميل بن زياد نخعی   

 

كميل بن زياد نخعی

دانشمندان و علمای بزرگ چه شيعه مسلك و چه سنی مذهب ، كميل را به قوت ايمان و قدرت روح و انديشه پاك و خلوص نيت و متخلق به اخلاق حميده و آراسته به اعمال شايسته ستوده اند .

بزرگان هر دو مسلك بر عدالت و جلالت و عظمت و كرامت او اتفاق نظر دارند .

كميل از خواصّ و بزرگان اصحاب اميرالمؤمنين و حضرت مجتبی (عليهما السلام)است(3) .

اميرالمؤمنين (عليه السلام) كميل را يكی از ده نفر ياران مورد اطمينانش به حساب آورده است(4) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار : 86 / 282 ، باب 2 ، حديث 27 .

2 ـ بحار الانوار : 86 / 283 ، باب 2 ، حديث 28 ( مضمون حديث ) .

3 ـ مستدركات علم الرجال : 6 / 314 .

4 ـ رسائل سيد مرتضی .


صفحه 36


كميل از بهترين شيعيان و عاشقان و محبّان و علاقه مندان به اميرالمؤمنين (عليه السلام)بوده است(1) .

مسائل و سفارشات و وصايايی كه اميرالمؤمنين به كميل داشته از ايمان عظيم و معرفت فوق العاده كميل حكايت دارد .

اهل سنت كه هيچ گاه به خاطر دوری از حق و عدالت و انصاف و مروّت نظر مثبتی نسبت به پيروان اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) نداشتند ، كميل را در همه ی امور مورد اطمينان معرفی كرده اند(2) .

عرفا و صاحب دلان و اهل سير و سلوك و مشتاقان لقای محبوب ، كميل را صاحب سرّ اميرالمؤمنين (عليه السلام) و خزانه ی معارف معنوی مولی الموحدين می شناسند .

كميل ، هجده سال روزگار نورانی و عصر بابركت پيامبر بزرگ اسلام (صلی الله عليه وآله وسلم) را دريافت و از انوار ملكوتی مقام نبوّت بهره مند شد .

كميل ، انسان بزرگوار ، و موجودی شريف و پاك است ، كه به خاطر لياقتش به دست حجاج بن يوسف ثقفی به شرف شهادت نايل آمد ، شهادتی كه محبوبش علی (عليه السلام) از وقوعش به او خبر داد .

حجاج بن يوسف خونخوار ، زمانی كه از جانب حاكم ستمگر اموی والی عراق شد به جستجوی كميل برخاست تا او را به جرم محبت اهل بيت (عليهم السلام) و به گناه شيعه بودن كه در فرهنگ بنی اميه بالاترين گناه بود به قتل برساند .

كميل خود را از حجاج پنهان داشت ، حجاج حقوق منسوبان و اقوام كميل را از بيت المال قطع كرد ، زمانی كه كميل از قطع حقوق اقوامش آگاه شد گفت : از عمر من چيزی نمانده ، شايسته نيست وجود من سبب قطع رزق و روزی گروهی شود . از محلّ و مركزی كه پنهان بود درآمد و به نزد حجاج رفت ، حجاج

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار : 33 / 399 ، باب 23 ، حديث 620 .

2 ـ مستدركات علم الرجال : 6 / 314 .


صفحه 37


گفت : برای به كيفر رساندنت در جستجوی تو بودم .

كميل گفت : آنچه از دستت برآيد انجام ده ، از عمر من جز زمانی اندك نمانده ، بازگشت من و تو به زودی به سوی خداست ، مولای من به من خبر داده قاتل من تويی . آنگاه حجاج فرمان داد تا سر مقدس آن مرد الهی و چهره ی ملكوتی را در حالی كه در سن نود سالگی قرار داشت از بدن جدا كردند . مرقد مطهر او در منطقه ی ثويّه بين نجف و كوفه معروف خاص و عام و زيارتگاه
اهل دل است .

دعای كميل   

 

دعای كميل

عارفان عاشق و عاشقان عارف ، بيدار دلان منصف و شايستگان به حقايق متّصف ، جايگاه دعای كميل را در ميان همه ی دعاها چون جايگاه انسان در ميان همه ی موجودات می دانند ، چنان كه انسان را اشرف خلايق به حساب می آورند ، دعای كميل را اشرف همه ی دعاها می شمارند و از آن تعبير به « انسان الأدعيه » می كنند .

نظر و رأی دقيق علامه كم نظير ، محقق خبير ، حديث شناس آگاه ، حضرت مجلسی بر اين است كه دعای كميل بهترين دعاست .

مجلسی بزرگوار در كتاب « زاد المعاد » ، به نقل از كتاب « اقبال » سيد بن طاوسمی نويسد : كميل گفته : روزی در شهر بصره خدمت مولايم علی (عليه السلام) نشسته بودم ، سخن از شب پانزدهم شعبان به ميان آمد . حضرت فرمود : هركه آن شب را به عبادت اِحيا بدارد و دعای حضرت خضر را بخواند يقيناً دعايش مستجاب می شود . وقتی حضرت به منزل بازگشت خدمتش مشرف شدم ، چون مرا ديد فرمود : برای چه كاری آمده ای ؟ گفتم : به طلب دعای خضر به حضورت آمده ام . فرمود : بنشين . سپس به من خطاب كرد : ای كميل ! هنگامی كه اين دعا را حفظ كنی در هر شب جمعه يا ماهی يك بار ، يا سالی يك بار ، يا در طول عمر يك بار


صفحه 38


بخوان ، خواندن اين دعا تو را از شرّ دشمنان كفايت می كند و ياری می شوی و روزيت می دهند و گناهانت آمرزيده می شود .

ای كميل ! طول مصاحبت و خدمتت سبب شد كه تو را به چنين نعمت و كرامتی سرافراز كنم . سپس فرمود : بنويس . و دعا را به من تلقين فرمود .

عالم ربّانی ، مناجاتی عارف ، مرحوم كفعمی در كتاب باعظمت « مصباح » می نويسد : اميرالمؤمنين (عليه السلام) اين دعا را در حال سجده قرائت می كرد !! (1)

خواننده ی اين دعا در شب جمعه پس از رعايت شرايط دعا ، بهتر است دعا را به سوی قبله و با بدنی فروتن و دلی خاشع و نيّتی خالص و چشمی اشكبار و صدايی محزون قرائت كند ; بدون شك دعا با چنين كيفيت به مقام اجابت نزديكتر و ظهور آثارش حتمی است(2) .

چشم اشكبار در پيشگاه حضرت حق از اعتباری عظيم و ارزشی والا برخوردار است و اشك چشم و گريه ی باسوز ، سبب آمرزش گناه و خاموش شدن آتش غضب ربّ و عامل جذب رحمت حق به سوی گريه كننده است(3) .

از حضرت صادق (عليه السلام) روايت شده : چيزی نيست مگر اين كه برای آن پيمانه و وزنی است جز گريه ، قطره ای از آن درياهايی از آتش را خاموش كند ; هنگامی كه چشم اشكين شود ، چهره تيرگی و خواری نبيند و چون اشك روان گردد خدا آن را بر دوزخ حرام گرداند ; به راستی اگر در امّتی يك گريان باشد همه مورد ترحم قرار گيرند(4) .

و نيز آن حضرت فرموده : هر ديده ای در قيامت گريان است مگر سه ديده : ديده ای كه از آنچه خدا حرام كرده بر هم نهاده شده ، و ديده ای كه در راه خدا بيداری كشيده ، و ديده ای كه در دل شب از بيم خدا گريسته است(5) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مصباح كفعمی : 555 .

2ـ3 ـ محجّة البيضاء : 2 / 285 ، آداب الدعاء وهی عشرة .

4 ـ كافی : 2 / 481 ، باب البكاء ، حديث 1 .

5 ـ كافی : 2 / 80 ، باب اجتناب المحارم ، حديث 2 .







گزارش خطا  

^