حلال و حرام مالی، ص: 83

«اصْلُ الانسانِ لُبُّه وَ عَقْلُه دِينُهُ و مُرُوَّتُه حَيْثُ يَجْعَلُ لِنَفْسِهِ» «1» ريشه، پايه و حقيقت همه انسان ها، مغز آنها است. عقل، زانوبند، مانع و ترمز، دين، مروّت و جوانمردی او است، چنانچه اين دين و جوانمردی را به كار گيرد؛ چون اگر دين را به كار نگيرد، مانند مركب بی ترمزی است كه از همه مرزبندی ها و حدود خدا می گذرد. حدود در اينجا حلال، حرام، حقّ مردم، خدا، پدر و مادر و خانواده است كه اگر دين را به كار نگيرد، همه اين حدود را زير پا می گذارد؛ چون پايبندی ندارد.

«عقل» در اين جمله؛ يعنی پايبندی و ترمز. وقتی عقل نباشد، هم به حقوق ديگران و هم به حق پروردگار عالم تجاوز و ظلم می كند.

عقل، وجه تمايز حيوان و انسان

اما اين جمله «لبّه»، مغز انسان؛ يعنی همه هستی او. اين نكته مقداری قابل بحث است. عقيده اميرالمؤمنين عليه السلام اين است كه انسان نبايد به همان مغز طبيعی كه از شكم مادر با او به دنيا آمده است، قناعت كند؛ چون در اين صورت فقط دريافت های محدود مادّی را دريافت می كند؛ يعنی مقداری از حيوانات بالاتر.

آدرس ها، خيابان ها و افراد را بشناسد، جنس ها را از هم تشخيص دهد كه اين مجموعه علم، نه سكّوی پرواز و نه عامل نجات است؛ چون در حدّ گذران امورعادی زندگی است. اين دريافت راحيوانات نيزكم وبيش دارند، حيوانات نيز لانه های خود را می شناسند و گم نمی كنند، می دانند كه بايد خود را از سرما و گرما حفظ می كنند، ضررها و منافع مادی مربوط به خود را خوب می شناسند.

شخص بزرگواری از علما كه من اوايل طلبگی چند شب را در مسجد ايشان منبر

______________________________
(1)- بحار الأنوار: 1/ 82، باب 1، حديث 2؛ الأمالی، شيخ صدوق: 240، حديث 9.