پرسشها و پاسخها، ص: 437
سؤال 9:
منظور از موت اختياری، موت أحمر و موت أبيض چيست؟
آيا مرگ اقسام مختلفی دارد؟
فلاسفه الهی در نوشته های خود فصلی به نام مغايرت نفس با بدن دارند كه در آن با دلايلی وجود روح مجرّد را ثابت می كنند از بحث های مناسب اين باب موضوع كند روح از بدن است.
اين موضوع در كتاب های مربوط به احوال افرادی كه به تهذيب نفس اشتغال دارند نيز ديده می شود به اين گونه كه سالك پس از طی مراحلی به مقامی می رسد كه كم كم انوار و صورت های مثالی اشيا را بی آنكه با مادّه همراه باشد مشاهده می كند و ملائكه و فرشتگان را می بيند. بر اثر تهذيب نفس و تربيت الهی نفس خويش قدرتی معنوی پيدا می كند كه به وسيله آن می تواند روح مجرّد خود را از بدن مادّی جدا كند كه اين همان موت اختياری است.
می گويند: مرحوم شيخ محمد حكيم هيدجی كه مردی حكيم، عارف و روشن ضمير بوده منكر مرگ اختياری بوده است و اين درجه از كمال را برای مردم ممتنع می دانسته و در بحث با شاگردان خود انكار جدی می كرده است.
شبی بعد از فريضه عشا در حالی كه مشغول تعقيبات نماز بوده پيرمردی وارد شده سلام می كند و عصايش را در گوشه ای می گذارد و می گويد: جناب آخوند تو چه كار داری به اين كارها؟ هيدجی گفت:
