پرسشها و پاسخها، ص: 14

سؤال 3:

توحيد افعالی به چه معنا است؟

توحيد افعالی از منظر قرآن كريم يعنی هيچ مؤثّر بالذّات و سبب مستقلّی در عالم غير از خدای سبحان نيست و آفرينش هستی، مالكيّت، ربوبيّت، رازقيّت و ولايت كه هر يك بر ديگری مترتّب است منحصراً از آنِ خدا است و فاعل ديگری همكار و ياور خداوند در انجام افعال نيست.

البتّه منظور از اين كه فاعل ديگری در كنار خداوند تصوّر نمی شود اين است كه فاعلی وجود ندارد كه در عرض فاعليّت خداوند قرار بگيرد ولی اين مسأله با بودن يك سلسله فاعل های طولی برای انجام افعال الهی، منافات ندارد. برای توضيح مطلب لازم است اشاره ای به فاعل طولی و عرضی داشته باشيم.

فاعل طولی و فاعل عرضی:

هنگامی كه يك فعل در خارج صورت می گيرد گاهی چند فاعل در كنار يكديگر و با همكاری هم آن را انجام می دهند مثلًا زمانی كه 5 نفر باری سنگين را به كمك يكديگر از زمين بلند می كنند هر يك از اين 5 نفر فاعلی در عرض و رتبه ديگر افراد محسوب می شود و فاعل حقيقیِ فعل در حقيقت نيرويی مركّب از نيروهای 5 نفر می باشد و نيروی هر يك از افراد جزئی از نيروی فاعل بشمار می رود. امّا گاه ممكن است چندين