پاداش آزادكننده عبد

اين كه مولايى با فرمان شرع و با پاسخ به نداى وجدان انسانى خود، راءفت و رحمت انسانى به خرج داده و آزادى بنده اى را رقم زده ، بنده آزاد شده هم به خاطر راءفت و لطف او و اين كه به خاطر وجدان انسانى او بود كه طعم آزادى را تا پايان عمر چشيده است ، بايد مقابله به مثل كند. اين مساله ، يك اصل كلّى و شعار اساسى ، اخلاقى و اسلامى است كه به وسيله عقل و فطرت سليم بشر درك شدنى است و تخلف از آن ، خروج از راه و رسم انسانيت است ؛ اين فرمان صريح اسلام است كه :
من اءَعتقَ مُسلما اءَعتَقَ اللَّه عزَّ و جَلَّ بكُلّ عضو منه عضوا مِنَ النَّار⁽⁶⁹⁸⁾.
((هر كه مسلمانى را آزاد سازد، خداوند در ازاى هر عضوى از آن فرد، عضوى از شخص آزادكننده را از آتش ‍ مى رهاند)).
اين دستور شرع است كه انسان هاى متمكن موظفند در راه آزادى بردگان و بندگان اقدام كنند. حال كه شخصى به فرمان شرع گردن نهاده و به نداى انسانى خود پاسخ مثبت گفته و به تعبير امام سجاد عليه السلام دنيا را به كام او شيرين كرده و او را مالك خودش قرار داده است ، اگر آزادشده داراى روحى لطيف است كه هيچ ، وگرنه بايد لطافت روح را از او بياموزد و مقابله به مثل كند؛ يعنى به واسطه خدمتى كه او انجام داده ، تا پايان عمر خود را مرهون وى بداند و تا آخر عمر يار و ياور او باشد.
اسلام ، دستوراتش مبتنى بر راءفت و رحمت است و رسولش هم رحمةَ للعالمين است و در فقه و اخلاق و ساير موضوعات آن بر اساس رحمت و راءفت حكم شده است و در اين جا نيز با بيان حقوق آزادكننده ، در حقيقت به نوعى خصيصه ارزشمند انسانى راءفت و رحمت را پاس داشته است ؛ همين كه اين شخص از راءفت و رحمت انسانى برخوردار بوده و به نداى وجدانى خود پاسخ مثبت گفته است و انسانى را از قيد رقيت و بندگى آزاد كرده ، مستحقّ آن چيزى است كه در فرمايش امام سجاد عليه السلام آمده كه مى فرمايند:
و اءَحقّ الخلق بنصرك و معونتك و مُكانَفَتِك فى ذات اللَّه .
كسى كه تو را آزاد كرده است ، شايسته تر از هر كس است كه تو او را يارى و كمك كنى و براى خدا از او پشتيبانى كنى ؛ او تو را براى خدا آزاد كرد تو هم براى خدا، نسبت به او چنين باش و هرگز تامين احتياجات خود را بر تامين نيازهاى او مقدم مدار.
همان طور كه مشاهده مى شود اين حقّ بر اساس رابطه و شرايط جديد به وجود آمده است و رابطه اخوت و برادرى است ؛ آن هم برادرى كه بر انسان منت احسان دارد و نبايد كه اين احسان فراموش شود؛ كه در اين صورت ، مشمول اين جمله معروف مى شود كه :
اءِتَّق شرَّ مَن اءَحسَنتَ اليه ⁽⁶⁹⁹⁾.
((بپرهيز از شر كسى كه به او نيكى كرده اى )). اگر انسان به جايى برسد كه در عوض احسان و قدرشناسى ، رفتارى نامناسب داشته باشد، در زمره انسان هاى لئيم و پست جاى گرفته و كسى كه وصف راءفت و رحمت را از دست مى دهد؛ يعنى به عوض احسان ، بى تفاوت شده يا خداى ناكرده مقابله سوء كند از زمره شقاوت پيشگان است ؛ چون در سخنى از رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم آمده است كه فرمودند:
لا تنزع الرحمةُ الا مِن شقىّ⁽⁷⁰⁰⁾.
((جز انسان شقى و بدبخت كسى رحمت را از خود دور نمى كند)).
بنابراين ، توصيه امام سجاد عليه السلام برخاسته از همان اصل اساسى و كلّى راءفت اسلامى است كه اساس دين و ارسال رسل مبتنى بر آن است .