فارسی
پنجشنبه 09 فروردين 1403 - الخميس 17 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه
0
نفر 0

اللهم صل على محمد و آله، و ارزقنى صحه فى عباده، و فراغا فى زهاده

بسم الله الرحمن الرحيم
 اللهم صل على محمد ‌و‌ آله، ‌و‌ ارزقنى صحه فى عباده، ‌و‌ فراغا فى زهاده.
 
 حضرت على بن‌ الحسين عليهماالسلام در‌ اين قطعه از‌ دعاى شريف «مكارم الاخلاق» از‌ خداوند مى‌ خواهد كه‌ بر‌ حضرت محمد ‌و‌ آلش درود فرستد، سپس دو‌ تمنى از‌ ذات مقدسش مى‌ نمايد: اول، بار الها! به‌ من‌ تندرستى ‌و‌ سلامت عطا فرما تا‌ در‌ راه عبادتت مصروف گردد. دوم، بار الها! فراغت بالى عنايت فرما تا‌ در‌ راه زهد ‌و‌ بى اعتنايى به‌ دنيا طى شود.
 به‌ خواست خداوند توانا، اين دو‌ جمله از‌ كلام امام سجاد عليه السلام موضوع بحث ‌و‌ سخنرانى امروز است.
 در‌ جمله ‌ى‌ اول دعاى امام (ع)، دو‌ كلمه آمده است، يكى «صحت» ‌و‌ ‌آن ديگر «عبادت». براى روشن شدن مطلب، لازم است درباره ‌ى‌ هر‌ دو‌ كلمه توضيح داده شود.
 الصحه فى البدن حاله طبيعيه تجرى افعاله معها على الجرى الطبيعى.
 
صحت در‌ بدن حالتى است طبيعى كه‌ با‌ وجود آن، افعال بدن مسير طبيعى خود را‌ مى‌ پيمايد.
 العبوديه اظهار التذلل ‌و‌ العباده ابلغ منها لانها غايه التذلل ‌و‌ لا‌ يستحقها الا من‌ له غايه الافضال ‌و‌ هو الله تعالى.
 «عبوديت» اظهار تذلل است ‌و‌ «عبادت» از‌ ‌آن رساتر، زيرا عبادت به‌ معناى تذلل نهايى است ‌و‌ تذلل نهايى شايسته ‌ى‌ كسى است كه‌ واجد كمال نهايى است ‌و‌ او‌ جز ذات اقدس الهى نيست.
 تندرستى ‌و‌ جوانى دو‌ عطيه ‌ى‌ گرانقدر حضرت بارى تعالى است. بشر تا‌ وقتى جوان است ‌و‌ سالم ‌و‌ از‌ اين دو‌ نعمت برخوردار است، بهاى ‌آن گوهرهاى نفيس را‌ نمى داند ‌و‌ از‌ قدر ‌و‌ منزلتشان آگاهى ندارد. موقعى به‌ ارج ‌و‌ اهميتشان واقف مى‌ گردد كه‌ دچار فقدانشان گشته است.
 عن على عليه السلام قال: شيئان لا‌ يعرف فضلهما الا من‌ فقدهما: الشباب ‌و‌ العافيه.
 على (ع) فرموده: دو‌ چيز است كه‌ فضل ‌و‌ برترى آنها را‌ احدى نمى داند، مگر كسى كه‌ ‌آن دو‌ را‌ واجد بوده ‌و‌ هم اكنون از‌ دست داده است، يكى جوانى ‌و‌ ديگرى عافيت.
 در‌ بعضى از‌ روايات، نعمت گرانقدر صحت ‌و‌ عافيت در‌ كنار نعمت امنيت ذكر شده ‌و‌ خاطرنشان گرديده است كه‌ ارج ‌و‌ ارزش اين دو‌ نعمت بر‌ مردم ناشناخته ‌و‌ مجهول است:
 عن النبى صلى الله عليه ‌و‌ آله قال: نعمتان مكفورتان: الامن ‌و‌ العافيه.
 
رسول اكرم (ص) فرمود: دو‌ نعمت است كه‌ قدر ‌و‌ منزلتشان نزد مردم ناشناخته ‌و‌ پنهان است، يكى امنيت ‌و‌ ‌آن ديگر عافيت.
 ناامنى ‌و‌ بيمارى، دو‌ قسم اختلال ‌و‌ بى نظمى است كه‌ بر‌ اثر فعاليتهاى زيانبار، عناصرى فاسد ‌و‌ مفسد در‌ پيكر اجتماع ‌و‌ در‌ بدن انسان پديد مى‌ آيد. اگر در‌ كشورى جاده هاى اصلى ‌و‌ فرعى، شهرها ‌و‌ روستاها، كويها ‌و‌ برزنها مورد تجاوز افراد خودسر ‌و‌ لاابالى واقع شود ‌و‌ به‌ منظور تعدى به‌ اموال ‌و‌ اعراض ‌و‌ نفوس مردم با‌ سلاحهاى سرد ‌و‌ گرم به‌ افراد حمله كنند ‌و‌ آنان را‌ مورد ستم قرار دهند، در‌ ‌آن محيط امنيت از‌ ميان مى‌ رود، جامعه دچار خوف ‌و‌ هراس مى‌ گردد، ‌و‌ زندگى مختل ‌و‌ بى نظم مى‌ شود. اگر در‌ كشور تن يك انسان، عروق بزرگ ‌و‌ كوچك كه‌ به‌ منزله ‌ى‌ جاده هاى اصلى ‌و‌ فرعى است، يا‌ اعضاى عالى ‌و‌ اعضاى عادى كه‌ به‌ منزله ‌ى‌ شهر ‌و‌ روستاست، ميدان تاخت ‌و‌ تاز ويروسها ‌و‌ ميكربها ‌و‌ موجودات انگلى گردد، انسان سالم بيمار مى‌ شود ‌و‌ تا‌ وضع به‌ همان منوال است، بيمارى ادامه دارد، پس‌ در‌ واقع، ناامنى يك كشور به‌ منزله ‌ى‌ بيمارى پيكر مملكت است ‌و‌ بيمارى يك انسان به‌ منزله ‌ى‌ ناامنى كشور تن است ‌و‌ اينكه در‌ روايت، امنيت ‌و‌ عافيت در‌ كنار هم قرار گرفته اند، مبين اختلالاتى است كه‌ گاه در‌ اجتماع ‌و‌ گاه در‌ بدن انسان پديد مى‌ آيد. حافظ امنيت كشور، يعنى نگهبان سلامت اجتماع ‌و‌ سركوب كننده ‌ى‌ عوامل ناامنى ‌و‌ اختلال، وجود حكومت دادگر ‌و‌ مقتدر ‌و‌ اجراى قوانين عادلانه است، ‌و‌ حافظ سلامت تن، يعنى نگهبان امنيت كشور بدن، پزشك دانا ‌و‌ به‌ كار بستن برنامه هاى عالمانه ‌ى‌ طبى است. حضرت على بن‌ موسى الرضا عليهماالسلام راجع به‌ حفظ امنيت كشور ‌و‌ مجازات عوامل فساد ‌و‌ اخلال، ضمن بيان علل احكام كه‌ براى فضل بن‌ شاذان شرح داده،
 
درباره ‌ى‌ وجود اولوالامر ‌و‌ حكومت اسلامى چنين فرموده است:
 فان قال قائل فلم جعل اولى الامر ‌و‌ امر بطاعتهم قيل لعلل كثيره منها ان‌ الخلق لما وقفوا على حد محدود ‌و‌ امروا ان‌ لايتعدو ذلك الحد لما فيه من‌ فسادهم لم يكن يثبت ذلك ‌و‌ لا‌ يقوم الا بان يجعل عليهم فيه امينا يمنعهم من‌ التعدى ‌و‌ الدخول فيما حظر عليهم لانه لو‌ لم يكن ذلك لكان احد لا‌ يترك لذته ‌و‌ منفعته لفساد غيره، فجعل عليهم قيما يمنعهم من‌ الفساد ‌و‌ يقيم فيهم الحدود ‌و‌ الاحكام.
 اگر كسى سئوال كند كه‌ چرا خداوند براى مردم اولوالامر قرار داده ‌و‌ آنان را‌ به‌ اطاعتشان موظف نموده است، گفته مى‌ شود اين جعل از‌ طرف بارى تعالى علل متعددى دارد، از‌ ‌آن جمله اينكه وقتى مردم طبق تكاليف بارى تعالى محدود شدند ‌و‌ بايد همواره ‌آن حدود را‌ رعايت نمايند ‌و‌ از‌ موازين قانونى فراتر نروند، زيرا تجاوز از‌ قانون مايه ‌ى‌ تباهى ‌و‌ فسادشان خواهد بود، اين قوانين سعادت بخش تثبيت نمى شد ‌و‌ اجرا نمى گرديد مگر آنكه فرد امينى را‌ براى حسن اجراى ‌آن مقررات بگمارد كه‌ مانع تعدى افراد به‌ يكديگر شود، چه اگر اولوالامر ‌و‌ مجرى قانون نباشد، هيچ كس لذت ‌و‌ نفع خويش را‌ براى رعايت حال ديگرى ترك نمى نمود، از‌ اين رو‌ خداوند قيمى را‌ تعيين فرموده كه‌ مانع فساد مردم شود ‌و‌ افراد متخلف را‌ با‌ اجراى حدود ‌و‌ احكام الهى كيفر نمايد.
 امام صادق (ع) نيز وجود طبيب بصير ‌و‌ مورد وثوق را‌ براى حفظ سلامت ‌و‌ امنيت بدن مردم از‌ نيازهاى قطعى جوامع بشرى دانسته ‌و‌ در‌ كنار حكومت از‌ ‌آن نام برده است. جالب آنكه امام (ع) پيش از‌
 
ذكر حكومت ‌و‌ طبيب، از‌ وجود فقيه عالم متقى كه‌ حافظ امنيت افكار از‌ وسوسه هاى گمراه كننده ‌و‌ انديشه هاى باطل است، سخن گفته ‌و‌ ضرورت ‌آن را‌ خاطرنشان فرموده است.
 عن ابيعبدالله عليه السلام قال: لا‌ يستغنى اهل كل‌ بلد عن ثلاثه يفزع اليه فى امر دنياهم ‌و‌ آخرتهم فان عدموا ذلك كانوا همجا: فقيه عالم ورع ‌و‌ امير خير مطاع ‌و‌ طبيب بصير ثقه.
 امام صادق (ع) فرمود: اهل هيچ بلدى بى نياز از‌ سه چيز نيستند كه‌ در‌ امر دنيا ‌و‌ آخرتشان به‌ ‌آن پناهنده شوند ‌و‌ اگر فاقد اين سه امر بودند، وحشى ‌و‌ عقب افتاده هستند: اول، دين شناسى كه‌ عالم ‌و‌ متقى باشد، دوم، حكومتى كه‌ خيرخواه ‌و‌ مورد اطاعت باشد، سوم، پزشكى كه‌ در‌ طب بينا ‌و‌ در‌ جامعه مورد اعتماد باشد.
 حكومتها براى اعاده ‌ى‌ امنيت ‌و‌ رفع نگرانى مردم از‌ مامورينى كه‌ به‌ سلاحهاى سرد ‌و‌ گرم مسلح اند استفاده مى‌ كنند ‌و‌ به‌ وسيله ‌ى‌ آنان اخلالگران را‌ دستگير ‌و‌ مجازات مى‌ نمايند ‌و‌ جامعه را‌ از‌ شرشان خلاص مى‌ كنند. داروخانه ها براى پزشكان به‌ منزله ‌ى‌ انبار مهمات براى حكومتهاست. اطبا نيز براى اعاده ‌ى‌ سلامت بيماران از‌ پرستاران تحصيلكرده ‌و‌ باتجربه استفاده مى‌ كنند، داروهاى لازم را‌ در‌ اختيارشان مى‌ گذارند ‌و‌ ميكربها ‌و‌ ديگر عوامل بيمارى را‌ كه‌ مايه ‌ى‌ ناامنى بدن ‌و‌ موجب بيمارى گرديده، از‌ ميان مى‌ برند ‌و‌ سلامت را‌ به‌ مريض برمى گردانند. خلاصه، سلامت ‌و‌ امنيت براى فرد ‌و‌ جامعه دو‌ قرين مهم ‌و‌ گرانمايه هستند ‌و‌ در‌ حديث رسول اكرم (ص) كه‌ مذكور افتاد، در‌ كنار هم آمده اند ‌و‌ پيمبر اسلام (ص) فرموده: اين دو‌ نعمت مكفور ‌و‌
 
مجهول القدرند. كسى كه‌ داراى گوهر گرانبهايى است، اگر بخواهد ‌آن را‌ حفظ كند ‌و‌ از‌ خطر مصونش دارد، بايد همواره متوجه ‌آن باشد ‌و‌ مراقبتهاى لازم را‌ براى محافظتش معمول دارد. امنيت گوهرى است گرانقدر ‌و‌ مربوط به‌ جامعه، هر‌ فردى به‌ عنوان عضويت اجتماعى موظف است كه‌ در‌ حفظ ‌آن بكوشد ‌و‌ قدمى برخلاف امنيت عمومى برندارد. تندرستى ‌و‌ سلامت نيز گوهرى است پرارزش ‌و‌ مربوط به‌ فرد، هر‌ انسانى بايد ‌آن سرمايه ‌ى‌ پرارج را‌ حفظ كند ‌و‌ از‌ ارتكاب اعمال مخالف سلامت ‌و‌ منافى بهداشت، اجتناب نمايد. در‌ اسلام، امر سلامت افراد آنقدر مهم شناخته شده كه‌ اداى هر‌ يك از‌ فرايض دينى اگر به‌ سلامت شخص مكلف زيان مى‌ رساند، از‌ انجام ‌آن تكليف معاف گرديده است. بدبختانه بسيارى از‌ مردم قدر نعمت سلامت را‌ نمى دانند، مگر موقعى كه‌ ‌آن نعمت از‌ دستشان برود ‌و‌ بيمار شوند.
 عن ابيعبدالله عليه السلام قال: العافيه نعمه خفيه اذا وجدت نسيت ‌و‌ اذا عدمت ذكرت.
 امام صادق (ع) فرمود: عافيت نعمتى است پنهان، وقتى يافت مى‌ شود، فراموش مى‌ گردد ‌و‌ چون از‌ كف مى‌ رود، به‌ ياد مى‌ آيد.
 اولياى بزرگ الهى همواره متوجه نعمت تندرستى ‌و‌ سلامت بوده ‌و‌ شكر ‌آن نعمت را‌ در‌ پيشگاه بارى تعالى به‌ جاى مى‌ آوردند ‌و‌ از‌ خداوند مى‌ خواستند كه‌ در‌ آينده نيز سلامت ‌و‌ تندرستى را‌ روزى آنان قرار دهد. افرادى كه‌ بر‌ اثر بيمارى متوجه ارزش سلامتى شده اند، دعا مى‌ كنند كه‌ خداوند سلامتى را‌ به‌ آنان برگرداند ‌و‌ از‌ ‌آن نعمت بزرگ دوباره برخوردارشان سازد.
 
امام زين العابدين (ع) در‌ جمله ‌ى‌ اول دعاى مورد بحث امروز، از‌ خداوند درخواست صحت مى‌ نمايد ‌و‌ به‌ عرض مى‌ رساند: تندرستى ‌و‌ صحتى را‌ تمنى مى‌ كنم كه‌ در‌ راه عبادتت به‌ كار برده شود:
 ‌و‌ ارزقنى صحه فى عباده.
 بار الها! به‌ من‌ تندرستى ‌و‌ سلامت عطا فرما تا‌ در‌ راه عبادتت مصروف گردد.
 براى آنكه شنوندگان محترم به‌ اهميت ‌و‌ ارزش معنوى قسمت آخر دعاى امام (ع) متوجه شوند، لازم است در‌ اين باره توضيح مختصرى به‌ عرض برسد. البته همه ‌ى‌ مردم به‌ طور طبيعى خواهان سلامت ‌و‌ تندرستى هستند ‌و‌ از‌ بيمارى، هر‌ چند خفيف باشد، ناراضى ‌و‌ گريزان اند، ولى هدف افراد در‌ اين خواسته متفاوت است، بعضى دستگاه تعقل ‌و‌ تفكر خود را‌ در‌ مطالعه ‌ى‌ نظام حكيمانه ‌ى‌ عالم ‌و‌ شناخت آفريدگار توانا به‌ كار نبسته، عالم را‌ پديده ‌ى‌ تصادف ‌و‌ اتفاق پنداشته ‌و‌ به‌ عوالم ماوراى طبيعت عقيده ندارند، اينان انسان را‌ فقط از‌ ديدگاه مادى ‌و‌ لذت گرايى مى‌ نگرند ‌و‌ پيرو خواسته ها ‌و‌ تمنيات خويش هستند، تندرستى ‌و‌ سلامت را‌ براى ‌آن مى‌ خواهند كه‌ بتوانند با‌ نشاطى بيشتر ‌و‌ رغبتى فزونتر تمنيات حيوانى خود را‌ هر‌ چه بيشتر ‌و‌ بهتر اقناع نمايند.
 قرآن شريف در‌ معرفى اين گروه فرموده است:
 لهم قلوب لا‌ يفقهون بها ‌و‌ لهم اعين لايبصرون بها ‌و‌ لهم آذان لا‌ يسمعون بها اولئك كالانعام بل هم اضل.
 اينان دستگاه تعقل ‌و‌ تفكر دارند، اما ‌آن را‌ در‌ فهم ‌و‌ درك حقايق به‌ كار نمى گيرند، چشم دل دارند، ولى از‌ ‌آن براى ديدن
 
واقعيتها استفاده نمى كنند، گوش دل دارند، اما نمى خواهند سخنان حق را‌ بشنوند. اينان گر چه به‌ صورت انسان اند، ولى در‌ واقع همانند چهارپايان اند، بلكه گمراهتر از‌ آنها.
 گروه ديگر عقل را‌ به‌ كار بسته، در‌ نظام جهان فكر كرده ‌و‌ اذعان نموده اند كه‌ محال است اين عالم منظم ‌و‌ حساب شده، بدون آفريدگار عالم ‌و‌ حكيم به‌ وجود آمده باشد، از‌ اين رو‌ نظريه ‌ى‌ ماديون را‌ باطل شناخته ‌و‌ به‌ الهيون پيوسته اند، اما در‌ اين باره فكر نكرده اند كه‌ چرا خالق حكيم در‌ كره ‌ى‌ زمين فقط انسان را‌ از‌ مزاياى عقل، هوش بسيار، قدرت تكلم، فراگرفتن علم به‌ طور نامحدود، سلطه بر‌ جهان طبيعت، ‌و‌ ديگر امورى كه‌ معيار ارزشهاى انسانى است برخوردار نموده ‌و‌ حيوانات را‌ از‌ اين عطايا بى نصيب آفريده است. آيا خداوند از‌ خلقت انسان هدفى نداشته؟ آيا بشر عاقل در‌ پيشگاه الهى مسئوليتى ندارد، ‌و‌ خلاصه آيا انسانها در‌ زمين خودسر آفريده شده ‌و‌ مى‌ توانند مرتكب هر‌ ناروايى شوند. قرآن شريف در‌ اين باره فرموده:
 افحسبتم انما خلقناكم عبثا ‌و‌ انكم الينا لاترجعون.
 آيا گمان مى‌ كنيد كه‌ شما را‌ بيهوده خلق نموده ايم ‌و‌ به‌ سوى ما‌ برنمى گرديد؟ اين گروه گر چه الهى هستند، ولى عملا همانند ماديون قدم برمى دارند ‌و‌ چون به‌ دعوت پيمبران الهى توجه ننموده اند، خويشتن را‌ يله ‌و‌ رها مى‌ پندارند ‌و‌ نعمت سلامت را‌ براى اقناع بعد حيوانى خويش مى‌ خواهند ‌و‌ بس.
 عن النبى صلى الله عليه ‌و‌ آله قال: من‌ لم ير لله عز ‌و‌ جل عليه نعمه الا فى مطعم او‌ مشرب او‌ ملبس فقد قصر عمله ‌و‌ دنا عذابه.
 
رسول اكرم (ص) فرمود: كسى كه‌ نعمت الهى را‌ درباره ‌ى‌ خود منحصر به‌ خوردنيها ‌و‌ نوشيدنيها ‌و‌ پوشيدنيها بداند، عملش نارسا ‌و‌ كوتاه است ‌و‌ عذابش نزديك.
 گروه سوم كسانى هستند كه‌ به‌ آفريدگار جهان ايمان دارند، دعوت پيمبر خداوند ( ص) را‌ اجابت نموده، ‌و‌ به‌ احكام الهى ‌و‌ حلال ‌و‌ حرامش معتقدند. اينان در‌ مقام عمل از‌ جهت اداى فرايض ‌و‌ ترك محرمات با‌ هم تفاوت دارند، بسيارى از‌ آنها كم ‌و‌ بيش، اعمالشان مشوب به‌ گناه است، برترين اين گروه، مسلمانان وظيفه شناس ‌و‌ درستكارى هستند كه‌ در‌ انجام واجبات ‌و‌ پرهيز از‌ گناهان كوشش ‌و‌ جديت بسيار دارند. اين گروه ممتاز همانند ساير مردم خواهان تندرستى ‌و‌ صحت اند ‌و‌ هرگز نمى خواهند نعمت سلامتى را‌ در‌ راه ارتكاب كوچكترين گناه صرف نمايند، ولى بسيارى از‌ آنان آگاهانه يا‌ ناآگاه در‌ حال صحت ‌و‌ تندرستى به‌ جلب ماديات حلال ‌و‌ اقناع تمنيات مشروع حيوانى بيش از‌ جنبه هاى معنوى ‌و‌ انسانى ابراز علاقه مى‌ نمايند. امام زين العابدين (ع) در‌ جمله ‌ى‌ اول دعاى خود از‌ پيشگاه حضرت بارى تعالى تندرستى ‌و‌ صحتى را‌ درخواست مى‌ كند كه‌ فقط در‌ راه عبادتش مصروف گردد ‌و‌ موجب تعالى معنوى ‌و‌ تكامل انسانيتش شود:
 ‌و‌ ارزقنى صحه فى عباده.
 بار الها! به‌ من‌ صحتى را‌ روزى فرما كه‌ در‌ راه بندگى ‌و‌ عبادتت به‌ كار برم.
 ممكن است كسى سئوال كند كه‌ آيا مى‌ شود تمام اوقات سلامت يك انسان در‌ عبادت مصروف گردد كه‌ حضرت زين العابدين (ع) تندرستى ‌و‌ صحتى اينچنين را‌ از‌ پيشگاه الهى درخواست مى‌ نمايد؟ امام (ص) يك انسان زنده است ‌و‌ انسان زنده آب ‌و‌
 
غذا مى‌ خواهد، خواب ‌و‌ استراحت لازم دارد ‌و‌ خلاصه، شخص زنده بايد نيازهاى طبيعى خويش را‌ برآورده سازد تا‌ زنده بماند ‌و‌ بتواند قسمتى از‌ اوقات سلامت خويش را‌ در‌ عبادت ‌و‌ بندگى خداوند بگذراند. در‌ پاسخ چنين سئوالى گفته مى‌ شود: اگر عبادت را‌ منحصر به‌ نمازها ‌و‌ روزه هاى واجب ‌و‌ مستحب ‌و‌ ديگر فرايض عبادى از‌ اين قبيل، كه‌ تحققشان منوط به‌ قصد قربت است بدانيم، سئوال سائل بجاست. اما اگر عبادت را‌ به‌ معناى وسيعى كه‌ در‌ شرع مقدس آمده در‌ نظر بگيريم، انسان مسلمان مى‌ تواند تمام نيازهاى طبيعى ‌و‌ ديگر كارهايى را‌ كه‌ مرضى خداوند است، به‌ قصد قربت ‌و‌ به‌ منظور جلب رضاى او‌ انجام دهد ‌و‌ بدين وسيله خداى را‌ عبادت نمايد. قدر ‌و‌ منزلت اعمال مردم، وابسته به‌ نيتهاى آنان است ‌و‌ در‌ اين باره روايات زيادى از‌ اولياى گرامى اسلام رسيده است ‌و‌ براى روشن شدن بحث، در‌ اينجا پاره اي‌ از‌ روايات ذكر مى‌ شود:
 عن النبى صلى الله عليه ‌و‌ آله قال: انما الاعمال بالنيات ‌و‌ انما لكل امرى ء ما‌ نوى، فمن كانت هجرته الى الله ‌و‌ رسوله فهجرته الى الله ‌و‌ رسوله ‌و‌ من‌ كان هجرته الى دنيا يصيبها او‌ امراه يتزوجها فهجرته الى ما‌ هاجر اليه.
 رسول اكرم (ص) فرمود: اعمال مردم تابع نيات آنهاست، اگر به‌ قصد خدا ‌و‌ به‌ قصد رسول خدا هجرت نموده، هجرتش در‌ حساب بارى تعالى ‌و‌ پيمبر است ‌و‌ اگر هجرتش براى اين بوده كه‌ از‌ دنيا نصيبى عايدش گردد، يا‌ زنى را‌ به‌ همسرى خود درآورد، هجرتش براى چيزى است كه‌ به‌ انگيزه ‌ى‌ ‌آن هجرت نموده است.
 
خالق توانا بشر را‌ آفريده، او‌ را‌ به‌ خواب ‌و‌ غذا نيازمند ساخته ‌و‌ در‌ حفظ حيات ‌و‌ سلامت بدن مكلفش نموده است ‌و‌ اداى اين تكليف، بدون غذا خوردن ‌و‌ خوابيدن ميسر نيست. اگر غذا بخورد ‌و‌ استراحت بنمايد، به‌ قصد حفظ حيات ‌و‌ سلامت تن يا‌ به‌ نيت لذت بردن يا‌ براى نيرومند شدن، وظيفه ‌ى‌ طبيعى انجام گرديده است. اما اگر نيتش اين باشد كه‌ خداوند مرا به‌ حفظ حيات ‌و‌ سلامتم مكلف نموده ‌و‌ من‌ با‌ قصد قربت ‌و‌ به‌ منظور اطاعت از‌ حضرت احديت غذا مى‌ خورم ‌و‌ استراحت مى‌ نمايم، اين عمل طبيعى از‌ چنين انسان باايمانى كه‌ به‌ نيت قربت انجام داده، به‌ حساب عبادات او‌ محسوب مى‌ شود. رسول اكرم صلى الله عليه ‌و‌ آله در‌ عبارت كوتاهى به‌ ابوذر غفارى اين دستور را‌ فرموده ‌و‌ او‌ را‌ به‌ اداى اين عمل ايمانى ‌و‌ انسانى متوجه نموده است:
 يا‌ اباذر! ليكن لك فى كل‌ شى ء نيه حتى فى النوم ‌و‌ الاكل.
 اي‌ اباذر! به‌ گونه اي‌ باش كه‌ در‌ هر‌ كارى با‌ نيت قدم بردارى، حتى در‌ خوابيدن ‌و‌ غذا خوردن.
 كان صلى الله عليه ‌و‌ آله جالسا مع اصحابه ذات يوم فنظر الى شاب ذى جلد ‌و‌ قوه ‌و‌ قد بكر يسعى. فقالوا له: ويح هذا لو‌ كان شبابه ‌و‌ جلده فى سبيل الله. فقال صلى الله عليه ‌و‌ آله: لا‌ تقولوا هذا، فانه ان‌ كان يسعى على نفسه ليكفها عن المساله ‌و‌ يغنيها عن الناس فهو فى سبيل الله، ‌و‌ ان‌ كان يسعى على ابوين ضعيفين او‌ ذريه ضعاف ليغنيهم ‌و‌ يكفيهم فهو فى سبيل الله ‌و‌ ان‌ كان يسعى تفاخرا ‌و‌ تكاثرا فهو فى سبيل الشيطان.
 روزى رسول اكرم (ص) با‌ چند نفر از‌ اصحاب خود در‌
 
نقطه اي‌ نشسته بودند. حضرت جوانى را‌ ديد چابك ‌و‌ قوى كه‌ اول صبح مشغول كار ‌و‌ فعاليت شده است. اصحاب گفتند: كاش او‌ چابكى ‌و‌ جوانى خود را‌ در‌ راه خداوند صرف مى‌ نمود. حضرت فرمود: اين سخن را‌ نگوييد، اگر اين مرد كار مى‌ كند كه‌ نان به‌ دست آورد ‌و‌ خويشتن را‌ از‌ اين ‌و‌ ‌آن بى نياز نمايد، عملش در‌ راه خداوند است، اگر پدر ‌و‌ مادر پير يا‌ كودكان ضعيفى دارد ‌و‌ براى تامين زندگانى آنان كار مى‌ كند، عملش در‌ راه خداوند است، اما اگر كار مى‌ كند تا‌ مالى به‌ دست آورد براى ثروت اندوزى يا‌ فخرفروشى، در‌ راه شيطان قدم برمى دارد.
 ملاحظه مى‌ كنيد كه‌ يك عمل با‌ تفاوت نيت مى‌ تواند براى خدا باشد ‌و‌ مى‌ تواند براى شيطان. پس‌ امام زين العابدين (ع) كه‌ خود معلم مكتب انسان سازى اسلام است، قدرت دارد در‌ كارها به‌ گونه اي‌ نيت كند كه‌ همه ‌ى‌ اعمالش، حتى خوابيدن ‌و‌ غذا خوردنش، براى خداوند باشد ‌و‌ همه ‌ى‌ آنها نزد بارى تعالى در‌ حساب عبادات امام ( ع) محسوب گردد.
 حضرت على بن‌ الحسين عليهماالسلام در‌ جمله ‌ى‌ دوم دعاى مورد بحث امروز، به‌ پيشگاه الهى عرض مى‌ كند:
 ‌و‌ فراغا فى زهاده.
 بار الها! فراغت بالى عطا فرما كه‌ با‌ بى اعتنايى به‌ علايق دنيوى ‌و‌ امور مادى طى شود.
 در‌ اين عبارت دو‌ كلمه آمده است كه‌ بايد معناى آنها از‌ جهت لغت روشن گردد، يكى «فراغ» ‌و‌ ‌آن ديگر «زهد».
 الفراغ خلاف الشغل ‌و‌ الفراغ من‌ العمل الخلاص منه.
 
فراغ، نقطه ‌ى‌ مقابل شغل است ‌و‌ فراغ از‌ كار به‌ معناى خلاص شدن از‌ ‌آن عمل است.
 الزهاده الزهد ‌و‌ هو فى اللغه ترك الميل الى الشيئى لعدم الرغبه فيه.
 «زهاده» كه‌ در‌ كلام امام سجاد (ع) آمده، به‌ معناى زهد است ‌و‌ «زهد» در‌ لغت، اظهار بى ميلى نسبت به‌ چيزى است كه‌ بر‌ اثر نداشتن رغبت درونى به‌ ‌آن پديد مى‌ آيد.
 ساعات فراغت در‌ روز يا‌ ايام فراغت در‌ سال از‌ ادوار گذشته تا‌ كنون مورد توجه جوامع بشرى بوده ‌و‌ افراد فارغ از‌ كار، ‌آن اوقات را‌ به‌ صور مختلف ‌و‌ با‌ انجام كارهاى متفاوت مى‌ گذراندند، بعضى نصيبشان از‌ اوقات فراغت بهره هاى عقلانى ‌و‌ انسانى ‌و‌ فوايد مادى ‌و‌ معنوى بوده ‌و‌ برخى بر‌ اثر كارهاى ناروايى كه‌ در‌ اوقات فراغت مرتكب مى‌ شدند، چيزى جز ضررهاى مادى ‌و‌ معنوى ‌و‌ زيانهاى جسمى ‌و‌ روحى عايدشان نمى گرديد. در‌ تعاليم اسلام راجع به‌ اوقات فراغت روايات متعددى رسيده ‌و‌ اولياى دين درباره ‌ى‌ ‌آن از‌ ابعاد مختلف سخن گفته ‌و‌ تذكرات لازم را‌ به‌ پيروان خود داده اند ‌و‌ در‌ اينجا بعضى از‌ ‌آن احاديث ذكر مى‌ شود:
 عن الرضا عليه السلام قال: ‌و‌ اجتهدوا ان‌ يكون زمانكم اربعه ساعات: ساعه لله لمناجاته ‌و‌ ساعه لامر المعاش ‌و‌ ساعه لمعاشره الاخوان الثقات ‌و‌ الذين يعرفونكم عيوبكم ‌و‌ يخلصون لكم فى الباطن ‌و‌ ساعه تخلون فيها للذاتكم ‌و‌ بهذه الساعه تقدرون على الثلاث الساعات.
 
حضرت رضا (ع) فرمود: كوشش كنيد كه‌ زمانتان چهار ساعت باشد: ساعتى براى عبادت ‌و‌ خلوت با‌ حضرت بارى تعالى ‌و‌ ساعتى براى كار ‌و‌ كوشش ‌و‌ تامين معاش ‌و‌ ساعتى براى مصاحبت ‌و‌ مجالست برادران دينى مورد اعتماد ‌و‌ كسانى كه‌ شما را‌ به‌ عيوبتان متوجه مى‌ كنند ‌و‌ با‌ خلوص به‌ شما تذكر مى‌ دهند ‌و‌ ساعتى را‌ به‌ تفريحات ‌و‌ لذايذ خود اختصاص دهيد، چه اين ساعت تفريح ‌و‌ نشاط به‌ شما نيرو مى‌ بخشد ‌و‌ به‌ قدرتى مجهزتان مى‌ نمايد كه‌ بتوانيد اعمال سه ساعت ديگرى را‌ كه‌ مذكور افتاد، هر‌ چه بهتر ‌و‌ نيكوتر انجام دهيد.
 اوقات فراغت اگر در‌ مجارى صحيح به‌ كار گرفته شود، موجب نشاط ‌و‌ مايه ‌ى‌ نيرومندى در‌ ساير فعاليتهاست ‌و‌ اگر در‌ كارهاى نادرست ‌و‌ گناهان صرف شود، مى‌ تواند خطرات بزرگ ‌و‌ مفاسد غيرقابل جبران به‌ بار آورد. بيشتر جرايم ‌و‌ جناياتى كه‌ در‌ دنيا به‌ وقوع پيوسته، با‌ دست افراد سالم ‌و‌ در‌ اوقات فراغتشان واقع شده است. از‌ اين رو، پيشواى بزرگ اسلام (ص) براى آگاه سازى پيروان خود، اين مهم را‌ تذكر داده تا‌ در‌ ساعات فراغت راه انحرافى در‌ پيش نگيرند ‌و‌ خويشتن را‌ گرفتار فتنه ‌و‌ بلا ننمايند.
 عن النبى صلى الله عليه ‌و‌ آله قال: نعمتان مفتون فيهما كثير من‌ الناس: الفراغ ‌و‌ الصحه.
 رسول اكرم (ص) فرمود: دو‌ نعمت است كه‌ بسيارى از‌ مردم در‌ ‌آن دو‌ به‌ گمراهى ‌و‌ فساد گرايش يافته اند: يكى فراغت است ‌و‌ ‌آن ديگر سلامت.
 حضرت زين العابدين (ع) خطر ساعات فراغت را‌ از‌ زبان
 
عموم، با‌ عبارت دعا به‌ پيشگاه الهى چنين عرض مى‌ كند:
 فان قدرت لنا فراغا من‌ شغل فاجعله فراغ سلامه لا‌ تدركنا فيه تبعه ‌و‌ لا‌ تلحقنا فيه سامه.
 بار الها! اگر براى ما‌ ساعت فراغتى از‌ شغل را‌ مقدر فرموده اى، ‌آن را‌ فراغتى سالم قرار ده‌ كه‌ نه گرفتار پى آمدها ‌و‌ تبعات رنج آور ‌آن باشيم ‌و‌ نه به‌ خستگى ‌و‌ كوفتگى ‌آن مبتلا شويم.
 در‌ قرون پيشين، يعنى روزگار قبل از‌ انقلاب صنعتى، اوقات فراغت مردم كم بود، زيرا كارهاى مورد نياز جامعه با‌ دست انجام مى‌ شد ‌و‌ تمام وقت افرادى را‌ كه‌ عهده دار كارى بودند مى‌ گرفت، كسى كه‌ شغلش بافندگى بود ‌و‌ با‌ دستگاهى ساده پارچه مى‌ بافت، وقتى مشغول كار مى‌ شد، دست ‌و‌ پا ‌و‌ چشم ‌و‌ تمام بدنش با‌ هم فعاليت مى‌ كردند، جالب آنكه او‌ از‌ اول صبح تا‌ مقارن شب با‌ اين وضع دشوار كار مى‌ كرد ‌و‌ محصول كارش بسيار ناچيز بود. موقعى كه‌ از‌ كار دست مى‌ كشيد، با‌ خستگى ‌و‌ فرسودگى بسيار به‌ منزل مى‌ رفت، لقمه ‌ى‌ غذايى مى‌ خورد ‌و‌ براى رفع خستگى در‌ بستر مى‌ خوابيد، او‌ نه ساعات فراغت داشت ‌و‌ نه نيروى ذخيره اي‌ كه‌ در‌ ‌آن ساعات با‌ كارهاى تفريحى آزاد نمايد، اما در‌ دنياى امروز با‌ وجود ماشينهاى خودكار، وضع كار ‌و‌ كارگرى بكلى دگرگون شده است، كارگر بافندگى امروز در‌ كنار ماشين خودكار ايستاده ‌و‌ دستگاه بافندگى با‌ نيروى برق ‌و‌ سرعتى عجيب حركت مى‌ كند ‌و‌ پارچه مى‌ بافد. كارگر امروز فعاليت بدنى ندارد، فقط در‌ كنار ماشين نظارت مى‌ كند ‌و‌ گاهى كه‌ نقصى در‌ عمل ماشين مشاهده مى‌ نمايد برطرف مى‌ سازد، ‌و‌ بر‌ اثر سرعت عمل ماشين ‌و‌ ازدياد
 
 
محصول، ساعات كار تقليل يافته ‌و‌ اوقات فراغت فزون شده است. موقعى كه‌ كارگر از‌ كار دست مى‌ كشد، اولا وقت فراغتش زياد است ‌و‌ ثانيا نيروها در‌ وجودش باقى مانده ‌و‌ آنها را‌ با‌ اعمالى كه‌ در‌ اوقات بيكارى انجام مى‌ دهد آزاد مى‌ سازد. ازدياد ساعات فراغت، مواد مخدر، نوشابه هاى الكلى، مناظر مهيج ‌و‌ خلاف عفت فيلمهاى سينمايى، ‌و‌ آزادى بيش از‌ حد مصلحت، دنياى غرب امروز را‌ به‌ راه فساد ‌و‌ تباهى كشانده ‌و‌ انسانيت ‌و‌ سجاياى انسانى را‌ پايمال نموده است. به‌ موجب نشريه هاى آمارى، جرايم ‌و‌ جنايات هر‌ سال نسبت به‌ سال قبل فزونى دارد. خلاصه، فراغت زياد ‌و‌ لذت گرايى از‌ يك طرف ‌و‌ بى اعتنايى به‌ مسئوليت در‌ پيشگاه الهى از‌ طرف ديگر، جهان را‌ به‌ انحطاط سوق مى‌ دهد.
 فى الحديث: ان‌ الله تعالى يبغض كثره الفراغ.
 در‌ حديث آمده است كه‌ خداوند زيادى فراغت را‌ دشمن دارد.
 شايد سوء نظر خداوند به‌ كثرت ساعات فراغت از‌ جهت توسعه ‌و‌ ازدياد جرايم ‌و‌ جنايات باشد. خلاصه، فراغت زياد، دنياى صنعتى امروز را‌ با‌ مشكلى بزرگ مواجه ساخته، نسل جوان را‌ به‌ سيه روزى ‌و‌ بدبختى سوق داده ‌و‌ زمينه ‌ى‌ سقوط ‌و‌ انحطاط بشر را‌ فراهم آورده است.
 امام سجاد (ع) در‌ جمله ‌ى‌ دوم دعاى مورد بحث امروز، به‌ پيشگاه الهى عرض مى‌ كند:
 ‌و‌ فراغا فى زهاده.
 بار الها! فراغتى را‌ عطا فرما كه‌ در‌ زهد ‌و‌ بى اعتنايى به‌ ماديات طى شود.
 
چه بسيار از‌ امور مادى ‌و‌ دنيوى است كه‌ از‌ پى آنها رفتن مباح است، ولى انسان زاهد نمى خواهد وقت گرانقدرش در‌ ساعات فراغت حتى براى نيل به‌ ‌آن مباحات صرف گردد. در‌ اوقات فراغت، اسب سوارى، تيراندازى، شنا، پياده روى، كوهنوردى، تماشاى گلها ‌و‌ زيباييهاى طبيعت، مجالست با‌ افراد پاك ‌و‌ باارزش، مطالعه ‌ى‌ كتب مفيد، ‌و‌ ديگر كارهايى از‌ اين قبيل ممد سلامت تن ‌و‌ كمال روح است ‌و‌ با‌ زهد منافات ندارد.
 در‌ پايان بحث، يك روايت آموزنده را‌ در‌ تبيين معناى زهد به‌ عرض شنوندگان محترم مى‌ رساند:
 فى الحديث سئل عن الزهد فى الدنيا فقال: هو ان‌ لا‌ يغلب الحلال شكره ‌و‌ لا‌ الحرام صبره.
 در‌ حديث آمده، از‌ زهد سئوال شد كه‌ چيست؟ فرمود: زهد ‌آن است كه‌ حلال بر‌ شكر زاهد غلبه نكند ‌و‌ محرمات بر‌ صبرش پيروز نگردد.
 يعنى زاهد كسى است كه‌ شكرش در‌ حلالهاى الهى كه‌ به‌ وى عطا نمود دچار عجز نشود ‌و‌ صبرش در‌ ترك محرمات الهى ناتوان نگردد.
 
بسم الله الرحمن الرحيم
 ‌و‌ علما فى استعمال، ‌و‌ ورعا فى اجمال.
 
 حضرت زين العابدين عليه السلام در‌ اين دو‌ جمله از‌ دعاى شريف «مكارم الاخلاق»، دو‌ درخواست از‌ پيشگاه بارى تعالى مى‌ نمايد: اول، بار الها! به‌ من‌ علمى روزى كن كه‌ در‌ عمل به‌ كار بندم. دوم، بار الها! مرا از‌ ورع ‌و‌ كف نفسى معتدل برخوردار نما.
 به‌ خواست خداوند توانا، اين دو‌ جمله از‌ دعا موضوع بحث ‌و‌ سخنرانى امروز است. اسلام دين علم ‌و‌ دانش است، اسلام دين تعقل ‌و‌ تفكر است، اسلام ناشر فرهنگ انسان سازى ‌و‌ هادى مردم به‌ راه تعالى ‌و‌ تكامل است، اسلام مى‌ خواهد پيروانش دانا ‌و‌ بينا بار آيند ‌و‌ حداقل از‌ معلومات ابتدايى ‌و‌ قدرت خواندن ‌و‌ نوشتن برخوردار باشند. پيشواى اسلام (ص) بين مردم بى سواد عصر جاهليت مبعوث به‌ نبوت گرديد، مردمى كه‌ از‌ كتاب ‌و‌ درس ‌و‌ از‌ خواندن ‌و‌ نوشتن بهره اي‌ نداشتند ‌و‌ جز از‌ افتخارات احمقانه ‌و‌ تعصبات جاهلانه سخن نمى گفتند. در‌ چنين محيط عقب افتاده ‌و‌ منحطى، اولين آياتى كه‌ از‌ طرف بارى تعالى به‌ نبى اكرم (ص) وحى شد، حاوى مطلب علم ‌و‌ قلم ‌و‌ هادى مردم به‌ خواندن ‌و‌ نوشتن بود:
 
اقرء ‌و‌ ربك الاكرم. الذى علم بالقلم. علم الانسان ما‌ لم يعلم.
 بخوان به‌ نام خداوند كريمتر از‌ هر‌ كريم. خداوندى كه‌ با‌ قلم تعليم داد. ‌و‌ به‌ آدمى آموخت ‌آن را‌ كه‌ نمى دانست.
 رسول اكرم (ص) براى آنكه از‌ طفوليت، كودكان مسلمين را‌ به‌ راه تحصيل علم سوق دهد ‌و‌ آنان را‌ به‌ درس خواندن مانوس سازد، به‌ پدران فرمود: از‌ حقوقى كه‌ فرزندانتان به‌ شما دارند اين است كه‌ به‌ آنان كتابت را‌ بياموزيد.
 عن النبى صلى الله عليه ‌و‌ آله قال: من‌ حق الولد على والده ثلاثه يحسن اسمه ‌و‌ يعلمه الكتابه ‌و‌ يزوجه اذا بلغ.
 رسول اكرم (ص) فرمود: سه چيز از‌ جمله حقوقى است كه‌ فرزند به‌ پدر دارد: اول، براى او‌ اسم نيكو انتخاب نمايد. دوم، كتابت را‌ به‌ وى بياموزد. سوم، موقعى كه‌ بالغ شد، وسايل ازدواجش را‌ فراهم آورد.
 به‌ شرحى كه‌ در‌ كتب تاريخ آمده، مسلمانان در‌ جنگ بدر بر‌ مشركين پيروز شدند ‌و‌ جمعى از‌ آنان را‌ به‌ اسارت گرفتند ‌و‌ با‌ خود به‌ مدينه آوردند. بنابراين شد كه‌ هر‌ اسيرى مبلغى را‌ فديه بدهد ‌و‌ آزاد شود ‌و‌ چون اسيران از‌ نظر تمكن مالى متفاوت بودند، مقرر گرديد كه‌ هر‌ اسيرى به‌ قدر استطاعت خويش فديه بپردازد. حداقل فديه، هزار درهم بود ‌و‌ حداكثرش از‌ چهار هزار درهم تجاوز نمى كرد. براى آنكه بدانيم خواندن ‌و‌ نوشتن اطفال مسلمين در‌ نظر پيمبر گرامى اسلام (ص) تا‌ چه حد ارزنده ‌و‌ مهم بود، به‌ اين جمله كه‌ عين عبارت ناسخ التواريخ است، توجه نماييد: «آنگاه پيغمبر (ص) با‌ اصحاب فرمود: اسيران را‌
 
نيكو بداريد ‌و‌ نيكويى كنيد ‌و‌ از‌ مساكين فديه نخواهيد ‌و‌ ‌آن مسكينان كه‌ صنعت كتابت دانستند، حكم رفت كه‌ هر‌ يك ده‌ تن از‌ كودكان انصار را‌ خط‌ بياموزند ‌و‌ آزاد باشند.» آيا چنين امرى در‌ دنيا سابقه دارد كه‌ لشكر غالب از‌ لشكر مغلوب، ياد دادن خواندن ‌و‌ نوشتن را‌ به‌ عنوان غرامت جنگ بپذيرد ‌و‌ اسيران دشمن را‌ آزاد نمايد؟ علم براى بشر كمال واقعى ‌و‌ برترى حقيقى است، علم با‌ جوهر ذات عالم آميخته ‌و‌ در‌ همه ‌ى‌ احوال با‌ او‌ هست، اطلاعات ‌و‌ معلومات بشر در‌ چهارده قرن قبل محدود بود ‌و‌ از‌ اسرار نهفته ‌ى‌ جهان آفرينش آگاهى نداشت. اولياى گرامى اسلام در‌ همان زمان كلمه ‌ى‌ علم را‌ درباره ‌ى‌ دانسته هاى محدود ‌آن روز به‌ كار برده ‌و‌ فوايد ‌و‌ آثارشان را‌ ذكر نموده اند.
 عن على عليه السلام قال: العلوم اربعه: الفقه للاديان، ‌و‌ الطب للابدان، ‌و‌ النحو لللسان ‌و‌ النجوم لمعرفه الازمان.
 على (ع) فرمود: علوم چهار رشته است: علم فقه براى شناخت مقررات دينى، علم طب براى بدنها، علم نحو براى زبان ‌و‌ درست سخن گفتن، ‌و‌ علم نجوم براى شناخت زمانها.
 نه تنها در‌ روايات، كلمه ‌ى‌ علم براى دانستنى هايى كه‌ نفع عمومى دارد استعمال شده، بلكه در‌ مورد امور خصوصى نيز كه‌ نفع جامعه را‌ در‌ برندارد به‌ كار رفته است. در‌ حديث آمده كه‌ رسول اكرم صلى الله عليه ‌و‌ آله وارد مسجد شد، ديد جمعى گرد شخصى مى‌ گردند. فرمود: اين چه صحنه است؟ گفتند: مردى است علامه كه‌ گردش جمع شده اند. پرسيد: معلومات او‌ چيست؟ پاسخ دادند عالم به‌ انساب عرب ‌و‌ وقايع ايام جاهليت است.
 
فقال: ذاك علم لا‌ يضر من‌ جهله ‌و‌ لا‌ ينفع من‌ علمه.
 فرمود: اين عملى است كه‌ اگر كسى نداند، ضرر نمى برد ‌و‌ اگر كسى بداند، منتفع نمى شود.
 در‌ جهان كنونى، بشر بر‌ اثر مطالعات گسترده ‌ى‌ خود در‌ كتاب تكوين به‌ پاره اي‌ از‌ زواياى تاريك طبيعت راه يافته ‌و‌ به‌ اسرار نهفته اي‌ واقف شده است. كاوشها ‌و‌ تحقيقات عالمانه ‌ى‌ دانشمندان سطح معلومات انسانهاى امروز را‌ بالا برده ‌و‌ همچنان به‌ راه خود ادامه مى‌ دهند. ديروز علم طب را‌ يك رشته مى‌ دانستند ‌و‌ هر‌ بيمارى ناچار بود براى معالجه ‌ى‌ خود به‌ طبيب عمومى محل مراجعه كند ‌و‌ اغلب نتيجه نمى گرفتند. امروز علم طب به‌ صورت رشته هاى متعددى درآمده ‌و‌ دانشگاههاى بزرگ جهان در‌ هر‌ رشته افراد متخصصى را‌ با‌ معلومات ‌و‌ اطلاعات مربوط به‌ ‌آن رشته تربيت مى‌ كنند ‌و‌ به‌ وسيله ‌ى‌ آنان نيازهاى جامعه را‌ برآورده مى‌ سازند. تمام رشته هاى تخصصى طب ‌و‌ همچنين علوم مربوط به‌ ساير رشته ها از‌ قبيل فيزيك ‌و‌ شيمى، دانشهايى هستند ارزشمند ‌و‌ مورد نياز بشر ‌و‌ همه ‌ى‌ علوم طبيعى از‌ نظر اسلام مورد تكريم ‌و‌ احترام است. رسول اكرم (ص) ‌و‌ ائمه ‌ى‌ معصومين عليهم السلام راجع به‌ علوم اسلامى دو‌ مطلب را‌ ضمن روايات فرموده اند كه‌ درباره ‌ى‌ هيچ علمى چنين سخنى نگفته اند. اول وجوب فراگرفتن علم بر‌ هر‌ مرد ‌و‌ زن مسلمان. دوم لزوم عمل نمودن به‌ علم براى نيل به‌ سعادت ‌و‌ مصون ماندن از‌ هلاك ‌و‌ تباهى.
 عن النبى صلى الله عليه ‌و‌ آله قال: طلب العلم فريضه على كل‌ مسلم.
 
رسول اكرم (ص) فرمود: طلب علم بر‌ تمام مسلمانان واجب است.
 ‌و‌ عنه صلى الله عليه ‌و‌ آله: طلب العلم فريضه على كل‌ مسلم ‌و‌ مسلمه.
 از‌ پى گرفتن علم رفتن، بر‌ هر‌ مرد ‌و‌ زن مسلمان واجب است. گرچه در‌ حديث اول از‌ «مسلمه» نام برده نشده، ولى كلمه ‌ى‌ «مسلم» بتنهايى زن ‌و‌ مرد را‌ شامل مى‌ شود.
 قال رسول الله صلى الله عليه ‌و‌ آله: العلماء رجلان: رجل عالم آخذ بعلمه فهذا ناج، ‌و‌ عالم تارك لعلمه فهذا هالك.
 افراد عالم دو‌ گروه اند: گروه اول به‌ علم خود عمل مى‌ كنند ‌و‌ نجات مى‌ يابند، ‌و‌ گروه دوم به‌ علم خويش عمل نمى كنند ‌و‌ هلاك مى‌ شوند.
 درباره ‌ى‌ قسمت اول، على (ع) ضمن يك عبارت كوتاه بيان نموده كدام علم است كه‌ فراگرفتنش بر‌ همه ‌ى‌ مردان ‌و‌ زنان مسلمان واجب عينى است ‌و‌ كدام علم است كه‌ وجوب ندارد.
 عن سليم بن‌ قيس الهلالى قال سمعت عليا عليه السلام يقول: العلم علمان، علم لا‌ يسع الناس الا النظر فيه ‌و‌ هو صبغه الاسلام ‌و‌ علم يسع الناس ترك النظر فيه ‌و‌ هو قدره الله عز ‌و‌ جل.
 سليم بن‌ قيس هلالى مى‌ گويد: از‌ على (ع) شنيدم كه‌ فرمود: علم دو‌ قسم است، يكى علمى كه‌ مردم مسلمان نمى توانند از‌ فراگرفتنش سر‌ باز زنند ‌و‌ بايد حتما تمام مرد ‌و‌ زن مسلمان ‌آن را‌ بياموزند ‌و‌ ‌آن علمى است كه‌ به‌ مردم رنگ مسلمانى مى‌ بخشد، ‌و‌ ‌آن
 
ديگر علمى است كه‌ بر‌ تمام مردم آموختنش واجب نيست ‌و‌ ‌آن مطالعه در‌ كتاب تكوين ‌و‌ پى بردن به‌ آثار قدرت رب قيوم است.
 علوم مربوط به‌ عقايد ‌و‌ اخلاق ‌و‌ احكام كه‌ به‌ آدمى رنگ مسلمانى مى‌ دهد ‌و‌ تمام مردان ‌و‌ زنان مسلمان بايد آنها را‌ فراگيرند متعدد است، براى اجتناب از‌ تطويل كلام فقط به‌ ذكر يك مثال از‌ واجب ‌و‌ يك مثال از‌ حرام اكتفا مى‌ شود. نماز عبادتى است كه‌ از‌ اول تكليف تا‌ پايان عمر بر‌ تمام مردان ‌و‌ زنان مسلمان در‌ سفر ‌و‌ حضر ‌و‌ در‌ سلامت ‌و‌ مرض، واجب عينى است ‌و‌ بايد ‌آن را‌ بجا آورند ‌و‌ براى اداى اين فريضه ‌ى‌ دينى لازم است وضو ‌و‌ غسل، حمد ‌و‌ سوره، اذ كار واجب، عدد ركعات، تعداد ركوعها ‌و‌ سجده ها، ‌و‌ ساير اجزاى ‌آن را‌ ياد بگيرند ‌و‌ عملا به‌ كار بندند. كسى كه‌ نماز را‌ نمى داند، رنگ مسلمانى ندارد. غيبت در‌ آيين اسلام يكى از‌ گناهان كبيره است، مردان ‌و‌ زنانى كه‌ مى‌ خواهند در‌ جامعه، رنگ مسلمانى داشته باشند، بايد معناى غيبت را‌ بدانند، به‌ احكام ‌و‌ مقررات ‌آن واقف گردند تا‌ بتوانند خويشتن را‌ از‌ پليدى ‌آن گناه مصون ‌و‌ محفوظ دارند. خلاصه، علمى كه‌ ياد گرفتنش بر‌ تمام مردان ‌و‌ زنان مسلمان واجب است ‌و‌ رسول اكرم (ص) درباره اش فرموده:
 طلب العلم فريضه على كل‌ مسلم ‌و‌ مسلمه.
 ياد گرفتن اجزا ‌و‌ احكام واجبات ‌و‌ محرماتى است كه‌ آيين اسلام بر‌ عهده ‌ى‌ تمام مردان ‌و‌ زنان مسلمان گذارده است. بجا آوردن واجبات ‌و‌ ترك محرمات براى مكلف زمانى ممكن است كه‌ از‌ پى ياد گرفتن آنها برود ‌و‌ به‌ جزئيات ‌و‌ خصوصياتشان واقف گردد، آنگاه امر الهى را‌ اطاعت نمايد ‌و‌ دستور خدا را‌ نفيا ‌و‌ اثباتا به‌ كار بندد. با‌ توضيحى كه‌ به‌ عرض رسيد، مطلب اول، يعنى وجوب تحصيل علم بر‌
 
هر مرد ‌و‌ زن مسلمان كه‌ در‌ روايات آمده، روشن شد. اما مطلب دوم، يعنى لزوم عمل نمودن به‌ عمل نيز مورد كمال توجه اولياى دين است ‌و‌ در‌ اين باره روايات زيادى رسيده است.
 عن على عليه السلام قال: ايها الناس اعلموا ان‌ كمال الدين طلب العلم ‌و‌ العمل به.
 على (ع) مردم را‌ مخاطب ساخت ‌و‌ فرمود: بدانيد كمال دين در‌ طلب علم ‌و‌ عمل نمودن بر‌ طبق ‌آن است.
 خطب اميرالمومنين على المنبر فقال: ايها الناس اعملوا اذا علمتم لعلكم تهتدون. ان‌ العالم العامل بغيره كاالجاهل الحائر الذى لا‌ يستفيق عن جهله.
 اميرالمومنين (ع) در‌ منبر خطبه خواند ‌و‌ ضمن بيان خود فرمود: وقتى چيزى را‌ دانستيد، طبق ‌آن عمل كنيد شايد هدايت شويد. بى گمان عالمى كه‌ به‌ غير علم خود عمل مى‌ كند، همانند جاهل حيرانى است كه‌ هرگز از‌ جهل خود رهايى نمى يابد.
 عن مسعده بن‌ زياد قال: سمعت جعفر بن‌ محمد عليهماالسلام ‌و‌ قد سئل عن قوله تعالى: «فلله الحجه البالغه»، فقال: اذا كان يوم القيامه قال الله تعالى للعبد اكنت عالما؟ فان قال نعم قال له افلا عملت بما علمت؟ ‌و‌ ان‌ قال كنت جاهلا قال له افلا تعلمت؟ فيخصمه، فتلك الحجه البالغه لله عز ‌و‌ جل على خلقه.
 مسعده بن‌ زياد مى‌ گويد: از‌ امام صادق (ع) درباره ‌ى‌ حجت بالغه ‌ى‌ الهى كه‌ در‌ قرآن شريف آمده، سئوال شد. شنيدم در‌ جواب فرمود: خداوند روز قيامت به‌ بنده خطاب مى‌ كند: آيا عالم بودى؟ اگر بگويد:
 
بلى، به‌ وى مى‌ گويد: پس‌ چرا طبق علمت عمل ننمودى؟ اگر بگويد: جاهل بودم، به‌ او‌ مى‌ گويد: چرا نرفتى ياد بگيرى تا‌ عمل كنى ‌و‌ اين حجت بالغه ‌ى‌ خداوند است بر‌ آفريده هاى خود.
 عمل نمودن بر‌ طبق علم از‌ جمله ‌ى‌ مسائل مهم دينى ‌و‌ مورد كمال توجه اولياى گرامى اسلام است. امام زين العابدين (ع) در‌ جمله ‌ى‌ اول دعاى مورد بحث امروز، درخواستى اينچنين به‌ پيشگاه بارى تعالى عرض مى‌ كند:
 ‌و‌ علما فى استعمال.
 بار الها! به‌ من‌ علمى روزى كن كه‌ در‌ عمل به‌ كار بندم.
 يكى از‌ علل پيشرفت رسول اكرم (ص) در‌ تبليغ رسالت الهى ‌آن بود كه‌ هر‌ چه را‌ مى‌ گفت ‌و‌ به‌ مردم دستور مى‌ داد، خود به‌ ‌آن عمل مى‌ نمود ‌و‌ همين امر نفوذ ‌و‌ تاثير كلام ‌آن حضرت را‌ پيوسته در‌ قلوب مردم افزايش مى‌ داد. ائمه ‌ى‌ معصومين عليهم السلام نيز همانند جد بزرگوارشان رسول معظم اسلام (ص) بودند، آنچه را‌ كه‌ مى‌ دانستند خود به‌ كار مى‌ بستند ‌و‌ به‌ مردم نيز ياد مى‌ دادند ‌و‌ توصيه ‌ى‌ عمل مى‌ نمودند. در‌ اين باره شواهد زيادى در‌ كتب اخبار است ‌و‌ در‌ اينجا فقط به‌ ذكر يك جمله از‌ كلام مولى الموحدين اميرالمومنين (ع) اكتفا مى‌ شود:
 ايها الناس! انى ‌و‌ الله ما‌ احثكم على طاعه الا ‌و‌ اسبقكم اليها ‌و‌ لا‌ انهاكم عن معصيه الا ‌و‌ اتناهى قبلكم عنها.
 اي‌ مردم! قسم به‌ خداوند، من‌ شما را‌ به‌ هيچ طاعتى ترغيب ننمودم مگر آنكه خود در‌ عمل به‌ ‌آن بر‌ شما سبقت گرفتم، ‌و‌ شما را‌ از‌ هيچ معصيتى نهى ننمودم مگر آنكه خود پيش از‌ شما از‌ ‌آن كار
 
اجتناب كردم.
 حضرت على بن‌ الحسين عليهماالسلام در‌ جمله ‌ى‌ دوم دعاى مورد بحث امروز، به‌ پيشگاه خداوند عرض مى‌ كند:
 ‌و‌ ورعا فى اجمال.
 بار الها! به‌ من‌ ورعى روزى فرما كه‌ از‌ حد اعتدال تجاوز ننمايد.
 «ورع» در‌ لغت به‌ معناى كف نفس از‌ محرمات ‌و‌ گناهان است ‌و‌ درباره ‌ى‌ مقايسه ‌ى‌ ‌آن با‌ «تقوى» احتمالاتى داده شده است. بعضى گفته اند معناى «ورع» ‌و‌ «تقوى» يكى است، ‌و‌ بعضى از‌ نظر ترك شبهات، بين «ورع» ‌و‌ «تقوى» تفاوت قائل اند ‌و‌ در‌ اينجا عبارت كوتاهى از‌ كتاب اقرب الموارد ذكر مى‌ شود.
 ورع الرجل جانب الاثم ‌و‌ كف عن المعاصى ‌و‌ الشبهات. الورع محركه التقوى.
 گرايش مرد به‌ «ورع»، عبارت از‌ اجتناب از‌ گناه ‌و‌ خوددارى از‌ معاصى ‌و‌ شبهات است ‌و‌ «ورع» به‌ معناى تقوى است.
 ورع افراد باايمان در‌ پيشگاه بارى تعالى ارزشى بسيار بزرگ دارد ‌و‌ به‌ موجب حديثى كه‌ آمده، خداوند آنان را‌ در‌ بهشت اختصاصى جاى مى‌ دهد.
 عن ابيعبدالله عليه السلام قال: فيما ناجى الله عز ‌و‌ جل به‌ موسى عليه السلام: يا‌ موسى: ما‌ تقرب الى المتقربون بمثل الورع عن محارمى فانى ابيحهم جنات عدن لا‌ اشرك معهم احدا.
 امام صادق (ع) فرمود: از‌ جمله ‌ى‌ مناجاتهاى خداوند با‌ حضرت
 
موسى بن‌ عمران اين بود كه‌ فرمود: اي‌ موسى! هيچ عامل قربى همانند ورع از‌ گناه، بندگانم را‌ به‌ من‌ نزديك نمى كند، من‌ در‌ مقابل ورع بهشت عدن را‌ پاداش آنان قرار مى‌ دهم، بهشتى كه‌ مختص اين گروه است ‌و‌ دگران در‌ اين پاداش شريك آنان نيستند.
 سعادت ‌و‌ رستگارى افراد باايمان وابسته به‌ دو‌ اصل اساسى است: يكى اتيان حسنات ‌و‌ ‌آن ديگر ترك سيئات. اگر سئوال شود: نقش اين دو‌ در‌ فلاح ‌و‌ رستگارى انسانها يكسان است يا‌ متفاوت؟ در‌ پاسخ بايد گفت: ترك سيئات ‌و‌ اجتناب از‌ گناهان در‌ تامين سعادت آدمى نقش موثرترى دارد ‌و‌ اين مطلب از‌ محتواى روايات اولياى اسلام بخوبى استفاده مى‌ شود.
 عن على عليه السلام قال: اجتناب السيئات اولى من‌ اكتساب الحسنات.
 على (ع) فرمود: براى نيل به‌ كمال انسانى ‌و‌ سعادت واقعى، پرهيز از‌ گناهان نسبت به‌ كسب حسنات در‌ اولويت ‌و‌ برترى قرار دارد. گناهان ‌و‌ اعمال غيرمشروع، مطبوع طبع هوى ‌و‌ شهوات است. كسى كه‌ مى‌ خواهد داراى ورع ‌و‌ تقوى باشد ‌و‌ از‌ گناه ‌و‌ ناپاكى مصون بماند، لازم است با‌ هواى نفس بجنگد، شهوت را‌ مهار نمايد ‌و‌ تمنيات غيرمشروعش را‌ سركوب كند. خلاصه، به‌ فرموده ‌ى‌ رسول اكرم (ص)، خويشتن را‌ مهياى جهاد اكبر نمايد ‌و‌ اين كارى است بس مشكل ‌و‌ عبادتى است بسيار سنگين.
 عن ابيجعفر عليه السلام قال: ان‌ اشد العباده الورع.
 امام باقر (ع) فرمود: سخت ترين عبادات، ورع ‌و‌ خوددارى از‌
 
گناه است.
 على (ع) در‌ يكى از‌ خطبه ها، حديثى از‌ رسول اكرم (ص) نقل نموده، سپس ذيل حديث نبوى، خود بياناتى ايراد فرموده كه‌ سختى عبادت ورع را‌ تبيين مى‌ نمايد.
 كان رسول الله صلى الله عليه ‌و‌ آله يقول: ان‌ الجنه حفت بالمكاره ‌و‌ ان‌ النار حفت بالشهوات. ‌و‌ اعلموا انه ما‌ من‌ طاعه الله شى ء الا ياتى فى كره ‌و‌ ما‌ من‌ معصيه الله شى ء الا ياتى فى شهوه فرحم الله امرء نزع عن شهوته ‌و‌ قمع هوى نفسه.
 رسول اكرم (ص) مى‌ فرمود: بهشت را‌ كارهايى احاطه نموده كه‌ مورد رغبت ‌و‌ ميل مردم نيست. امام دوزخ محفوف به‌ شهوات ‌و‌ كارهاى مطبوع هواى نفس است. آنگاه على (ع) مردم را‌ مخاطب ساخت ‌و‌ فرمود: بدانيد هيچ طاعتى نيست مگر آنكه از‌ روى كراهت ‌و‌ بى ميلى انجام مى‌ گردد ‌و‌ هيچ معصيتى نيست مگر آنكه از‌ روى شهوت ‌و‌ لذت واقع مى‌ شود، پس‌ خداوند ‌آن بنده را‌ مشمول رحمت خود قرار دهد كه‌ از‌ شهوات ناروا دل برگيرد ‌و‌ ‌آن را‌ واپس زند، هواى نفس را‌ از‌ كرسى حاكميت به‌ زير آورد ‌و‌ از‌ اطاعتش سرپيچى نمايد. افرادى كه‌ علاقه مند به‌ كف نفس ‌و‌ خويشتندارى هستند ‌و‌ مى‌ خواهند به‌ مقام رفيع ورع ‌و‌ تقوى نايل شوند، بايد خود را‌ بسازند ‌و‌ با‌ تمرينهاى مفيد، اين ملكه ‌ى‌ گرانقدر را‌ در‌ نفس خويش به‌ وجود آورند ‌و‌ روزه گرفتن يكى از‌ عوامل بسيار موثر براى نيل به‌ اين هدف عالى است. خداوند روزه را‌ نه فقط بر‌ مسلمين واجب نموده، بلكه در‌ قرآن شريف خاطرنشان گرديده كه‌ پيروان انبياء گذشته نيز به‌ اداى اين فريضه موظف بوده اند.
 يا‌ ايها الذين آمنوا كتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من‌
 
قبلكم لعلكم تتقون.
 اي‌ كسانى كه‌ ايمان آورده ايد! روزه گرفتن به‌ قضاى الهى بر‌ عهده ‌ى‌ شما نوشته شده، همانطور كه‌ اين فريضه ‌ى‌ دينى براى امم پيش از‌ شما نوشته شده بود.
 روزه ‌و‌ تقوى چيزى جز كف نفس ‌و‌ امساك از‌ محرمات الهى نيست. روزه دار در‌ ايام ماه رمضان با‌ اراده ‌و‌ اختيار خود به‌ منظور اطاعت امر الهى از‌ خوردن ‌و‌ نوشيدن ‌و‌ عمل جنسى ‌و‌ ديگر مفطرات كه‌ خواسته ‌ى‌ هواى نفس ‌و‌ شهوات است، امساك مى‌ نمايد ‌و‌ روزه را‌ با‌ گرسنگى ‌و‌ تشنگى به‌ پايان مى‌ برد. ماه رمضان ايام كف نفس ‌و‌ اوقات ورع ‌و‌ تقوى است. رسول اكرم (ص) در‌ يكى از‌ خطبه ها آمدن ماه رمضان را‌ بشارت داد ‌و‌ درباره ‌ى‌ وظايف مردم در‌ ‌آن ماه، مبسوطا سخن گفت.
 قال اميرالمومنين عليه السلام: فقلت يا‌ رسول الله! ما‌ افضل الاعمال فى هذا الشره؟ فقال: يا‌ اباالحسن! افضل الاعمال فى هذا الشهر الورع عن محارم الله عز ‌و‌ جل.
 على (ع) فرمود: بين سخنان ‌آن حضرت به‌ پا خاستم ‌و‌ گفتم: اي‌ رسول معظم! در‌ اين ماه چه عملى برتر از‌ تمام اعمال است؟ فرمود: افضل اعمال در‌ اين ماه، كف ‌و‌ امساك از‌ محرمات ‌و‌ گناهان است.
 شايد در‌ نظر بعضى، بهترين عمل در‌ ماه رمضان خواندن قرآن، افطار دادن به‌ مسلمانان روزه دار، صله ‌ى‌ رحم نمودن، ‌و‌ از‌ اين قبيل باشد، ولى رسول اكرم (ص) فرمود: بهترين عمل، اجتناب از‌ گناه است، يعنى ماه رمضان ماه امساك است نه فقط مردم از‌ مفطرات امساك
 
نمايند بلكه بهترين عمل ‌آن است كه‌ تمام اعضاى بدن از‌ چشم ‌و‌ گوش ‌و‌ زبان ‌و‌ دست ‌و‌ پا از‌ گناه امساك داشته باشند. اگر ورزشكارى براى تقويت جسم، يك ماه متوالى تمرين نمايد، قطعا پس‌ از‌ گذشت يك ماه، بر‌ نيروى اعصاب ‌و‌ عضلاتش افزوده مى‌ شود ‌و‌ بالنسبه قوى مى‌ گردد. كسى كه‌ به‌ امر الهى يك ماه متوالى روزه مى‌ گيرد ‌و‌ با‌ اراده ‌و‌ عمد، هواى نفس ‌و‌ شهوات خويش را‌ واپس مى‌ زند ‌و‌ از‌ مفطرات امساك مى‌ نمايد، قطعا اراده اش در‌ كف نفس تقويت مى‌ شود ‌و‌ اگر خواسته باشد مى‌ تواند در‌ تمام ايام سال از‌ نيرويى كه‌ در‌ ماه رمضان به‌ دست آورده استفاده كند، به‌ تمنيات غيرمشروع خويش پاسخ منفى دهد، ‌و‌ در‌ راه ورع ‌و‌ تقوى پيشروى نمايد. متاسفانه بيشتر مردم از‌ تملك نفسى كه‌ بر‌ اثر روزه ‌ى‌ ماه رمضان به‌ دست مى‌ آورند، براى تقواى يازده ماه ديگر استفاده نمى كنند ‌و‌ عملا ‌آن را‌ نقض مى‌ نمايند. از‌ اين رو، قرآن شريف در‌ آيه ‌ى‌ مذكور پس‌ از‌ اعلام وجوب روزه فرموده است:
 لعلكم تتقون.
 روزه بگيريد، شايد با‌ اين عمل مقدس به‌ تقوى نايل شويد، يعنى اگر تصميم ترك گناه را‌ ادامه دهيد، متقى ‌و‌ با‌ ورع خواهيد بود ‌و‌ اگر تصميم خويش را‌ نقض نموديد، از‌ ورع ‌و‌ تقواى جامع بهره ‌و‌ نصيبى نخواهيد داشت. اولياى گرامى اسلام درباره ‌ى‌ اهميت ورع، سخن بسيار گفته ‌و‌ پيروان خويش را‌ به‌ اهميت ‌آن متوجه نموده اند.
 عن ابيعبدالله عليه السلام قال: اتقو الله ‌و‌ صونوا دينكم بالورع.
 امام صادق (ع) فرمود: راه تقوى در‌ پيش گيريد ‌و‌ دين خود را‌
 
با ورع ‌و‌ پرهيز از‌ گناه محافظت نماييد.
 امام (ع) در‌ اين روايت اعلام خطر نموده ‌و‌ مى‌ خواهد بفرمايد اگر در‌ گناه لاابالى ‌و‌ بيباك شديد، نه تنها به‌ پليدى ‌و‌ پستى مى‌ گراييد، بلكه دينتان نيز در‌ معرض زوال قرار مى‌ گيرد ‌و‌ اين مطلب در‌ قرآن شريف نيز خاطرنشان گرديده است .
 ثم كان عاقبه الذين اساءوا السوءآى ان‌ كذبوا بايات الله ‌و‌ كانوا بها يستهزءون.
 عاقبت كار بدعملان ‌و‌ اهل معصيت اين است كه‌ آيات الهى را‌ تكذيب مى‌ كنند ‌و‌ آنها را‌ مورد تمسخر ‌و‌ استهزاء قرار مى‌ دهند.
 مسلمان گناهكار نه تنها به‌ دين خود آسيب مى‌ رساند، بلكه موجب بدنامى اولياى معصوم ‌و‌ منزه اسلام مى‌ گردد ‌و‌ زبان دشمنان را‌ به‌ بدگويى مى‌ گشايد.
 قال ابوالصباح الكنانى لابيعبدالله عليه السلام: ما‌ نلقى من‌ الناس فيك. فقال ابوعبدالله عليه السلام: ‌و‌ ما‌ الذى تلقى من‌ الناس فى؟ فقال: لا‌ يزال يكون بيننا ‌و‌ بين الرجل الكلام فيقول جعفرى خبيث. فقال: يعيركم الناس بى؟ فقال له ابوالصباح، نعم. قال: فقال ما‌ اقل ‌و‌ الله من‌ يتبع جعفرا منكم. انما اصحابى من‌ اشتد ورعه ‌و‌ عمل لخالقه ‌و‌ رجا ثوابه. فهولاء اصحابى.
 ابوالصباح كنانى به‌ امام صادق (ع) عرض كرد: ما‌ از‌ مردم بر‌ اثر وابستگى به‌ شما چه چيزها مى‌ بينيم. امام (ع) فرمود: در‌ مورد من‌ از‌ مردم چه مى‌ بينى؟ گفت: بين ما‌ ‌و‌ دگرى سخن رد ‌و‌ بدل مى‌ شود، به‌ ما‌ مى‌ گويد: جعفرى خبيث. امام (ع) فرمود: مردم شما را‌ به‌ واسطه ‌ى‌ من‌
 
سرزنش مى‌ كنند؟ عرض كرد: بلى. فرمود: به‌ خدا قسم چقدر كم است از‌ شما ‌آن كس كه‌ تابع واقعى جعفر باشد. صحابى من‌ كسى است كه‌ داراى ورع شديد است، براى آفريدگار عمل مى‌ كند ‌و‌ به‌ اجر او‌ اميدوار است، اين گروه اصحاب من‌ هستند.
 مدعى اسلام بودن، از‌ تشيع سخن گفتن، انواع گناهان را‌ مرتكب شدن، براى ائمه ‌ى‌ طاهرين عليهم السلام بسيار سنگين ‌و‌ گران است ‌و‌ موجب مى‌ شود كه‌ دشمنان به‌ اولياى دين اسائه ‌ى‌ ادب كنند ‌و‌ درباره ‌ى‌ آنان سخنانى ناروا بگويند. «ورع» همانند «تقوى» مراتب ‌و‌ درجاتى دارد. تحقق ورع به‌ اين است كه‌ آدمى از‌ گناهان اجتناب نمايد ‌و‌ دامن خويشتن را‌ از‌ معصيت منزه دارد.
 عن حفص بن‌ غياث قال سالت اباعبدالله عليه السلام عن الورع من‌ الناس. فقال: الذى يتورع عن محارم الله عز ‌و‌ جل.
 حفص بن‌ غياث مى‌ گويد: از‌ امام صادق (ع) سئوال كردم: چه كسى بين مردم داراى ورع است؟ فرمود: شخصى كه‌ از‌ گناهان ‌و‌ محرمات اجتناب مى‌ نمايد.
 اما ورع بى مانند ‌و‌ بلندپايه را‌ كسى واجد است كه‌ نه تنها از‌ محرمات قطعى ‌و‌ گناهان واضح پرهيز مى‌ كند، بلكه از‌ امور مشتبه نيز اجتناب مى‌ نمايد كه‌ مبادا به‌ گناه آلوده شود ‌و‌ اين مدلول كلام مولى الموحدين على عليه السلام است.
 لا‌ ورع كالوقوف عند الشبهه.
 مى‌ فرمايد: هيچ ورعى از‌ نظر رفعت مانند توقف در‌ امور مشتبه نيست.
 
وقفه ‌ى‌ افراد متقى ‌و‌ با‌ ورع در‌ مورد شبهه، حاكى از‌ اين است كه‌ آنان به‌ منهيات حضرت بارى تعالى توجه بسيار دارند ‌و‌ در‌ مقام بندگى ‌و‌ اطاعت نه تنها پيرامون حرامهاى بين ‌و‌ گناهان واضح نمى گردند، بلكه از‌ شبهات نيز اجتناب مى‌ كنند كه‌ مبادا دچار حرام شوند. ولى اين انسانهاى بزرگوار ‌و‌ منزه بايد همواره مراقب باشند كه‌ در‌ پرهيز از‌ شبهات دچار افراط نشوند ‌و‌ از‌ حد اعتدال تجاوز ننمايند، چه زياده روى در‌ اين كار ممكن است آنان را‌ به‌ بيمارى وسواس مبتلا كند ‌و‌ در‌ زندگى خود ‌و‌ كسانى كه‌ با‌ آنان معاشرند ايجاد بى نظمى ‌و‌ اختلال نمايد ‌و‌ اسلام هرگز اين زياده روى غيرعقلانى را‌ اجازه نمى دهد. امام سجاد (ع) در‌ جمله ‌ى‌ دوم دعاى مورد بحث امروز، به‌ پيشگاه خداوند عرض مى‌ كند:
 ‌و‌ ورعا فى اجمال.
 بار الها! مرا از‌ ورع ‌و‌ كف نفسى معتدل ‌و‌ دور از‌ زياده روى ‌و‌ افراط برخوردار فرما.
 كلمه ‌ى‌ «اجمال» در‌ عبارت دعاى امام (ع) همان است كه‌ در‌ مورد طلب روزى به‌ كار برده شده است.
 فى الحديث: اجملوا فى الطلب اي‌ لا‌ يكون كدكم فيه كدا فاحشا.
 در‌ حديث آمده كه‌ براى طلب روزى ميانه رو‌ ‌و‌ معتدل باشيد، يعنى سعى شما در‌ كسب معاش به‌ افراط ‌و‌ زياده روى نگرايد.
 حديث شريفى از‌ حضرت مولى الموحدين اميرالمومنين (ع) رسيده است كه‌ بحث امروز در‌ مورد «ورع» ‌و‌ توقف در‌ «شبهات» با‌
 
اين حديث پايان مى‌ يابد.
 لاتسترشد الى الحزم بغير دليل العقل. فتخطئى منهاج الراى، فان افضل العقل معرفه الحق بنفسه.
 على (ع) فرموده: از‌ غير دليل عقلى براى حزم ‌و‌ احتياط راهنمايى نخواهيد، چه آنكه اگر از‌ غير دليل عقلى هدايت طلب نموديد، سرانجام براى تشخيص راى صحيح ‌و‌ صائب به‌ خطا خواهيد رفت.
 بى گمان عقل افضل ‌و‌ برتر ‌آن است كه‌ خود بنفسه حق را‌ بشناسد ‌و‌ ‌آن را‌ از‌ باطل تميز دهد، پس‌ بهترين ‌و‌ مطمئنترين راه براى شناخت ورع كامل ‌و‌ احتياط صحيح استفاده از‌ دليل عقلى است.
 

0
0% (نفر 0)
 
نظر شما در مورد این مطلب ؟
 
امتیاز شما به این مطلب ؟
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

آخرین مطالب

اللهم صل على محمد و آله، و لا اظلمن و انت مطیق ...
اللهم فاطلبنى بقدرتك ما اطلب، و اجرنى بعزتك مما ...
اللهم صل على محمد و آله كافضل ما صلیت على احد من ...
اللهم لا تدع خصله تعاب منى الا اصلحتها. و لا ...
و استقلال الخیر و ان كثر من قولى و فعلى و ...
اللهم خذ لنفسك من نفسى ما یخلصها، و ابق لنفسى ...
اللهم صل على محمد و آله، و صن وجهى بالیسار، و ...
اللهم صل على محمد و آله، و اجعل اوسع رزقك على ...
اللهم انت عدتى ان حزنت، و انت منتجعى ان حرمت، و ...
اللهم و انطقنى بالهدى، و الهمنى التقوى، و ...

بیشترین بازدید این مجموعه

اللهم صل على محمد و آله، و لا اظلمن و انت مطیق ...

 
نظرات کاربر

پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز



گزارش خطا  

^