1- آیه سوره انفال که درمورد خمس نازل شده است، بسیار محکم و صریح و گویاست که راه هرگونه اعتراض وشک رابسته است درآیه شریفه هیچ سخن ازجنگ و غنیمت نیست و کلمه غنیمت درلغت بمعنای هرچیزی است که پس انداز نماید. همانطور كه در سوره حشر آيه 8 خداوند به صراحت مي‌فرمايد: «و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا؛ هر آنچه را كه پيامبر براي شما مي‌آورد بگيريد و به آن عمل كنيد و هر آنچه را از آن نهي مي‌نمائيد ترك كنيد. و نيز در سوره نساء 54 و چند آيه ديگر مي‌فرمايد: «اطيعوالله و اطيعو الرسول و اولي الامر منكم» و نيز در سوره نجم آيه 3 مي‌فرمايد: «و ما ينطق عن الهوي ان هو الا وحي يوحي علـّمه شديد القوي» يعني و هر آنچه را پيامبر بيان كند و بگويد هرگز از روي هواي نفس نبوده بلكه همه آنها وحي الهي است كه به او از طرف خداوند مقتدر است.
بنابر اين از مجموع اين آيات و ديگر آيات مربوط بخوبي بدست مي‌آيد كه خداوند بيان بعضي از امور شرعي و فقهي را نيز به رسول و اوليای خود محول فرموده و روي اين جهت بسياري از خصوصيات و جزئيات مسائل نماز، روزه ،خمس، زكات و غيره در كلمات معصومين آمده است. و دهها حدیث وروایت درتفسیر آیه آمده است گویا و تایید این حقیقت است.اتفاق نظر همه علما ومراجع شیعه نیز درطول قرون گذشته این حقیقت را تایید میکند. خداوند در قرآن کلیات امور را غالباً بیان فرموده و توضیحات و جزئیات مسائل را به پیامبر(ص) و امامان معصوم(علیهم السلام) واگذار فرموده است.همانطور که در زکات هم فقط اصل زکات را بیان فرموده و جزئیات زکات را امامان معصوم(علیهم السلام) ما بیان فرموده اند و وقتی ما به احادیث و روایات رجوع می کنیم می بینیم آیه شریفه خمس کاملاً توسط امامان معصوم (علیهم السلام) تفسیر شده است و کلمه غنیمت هم به معنای هر نوع فایده و اکتساب است و از باب نمونه از بین دهها حدیث تنها به دو حدیث اکتفا می کنیم :
حدیث اول: عبدالله بن سنان می گوید امام صادق(علیه السلام) به من فرمود: بر هر مسلمانی که غنیمت بجوید و یا اکتساب کند خمس واجب است چه کم باشد چه زیاد. حدیث دوم: سماعه میگوید از حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) از خمس پرسیدم حضرت فرمود: «فی کل ما افاد الناس من قلیل او کثیر الخمس» یعنی: در هر فایده ای که به دست انسان برسد خمس لازم است چه کم باشد چه زیاد.
2- درپاسخ ، آیه تنها حکم خمس غنیمت جنگی را بیان داشته است، امادر این صورت وجوب خمس در دیگر موارد را باید از طریق روایات معتبر اسلامی بهره جست . واژه غنیمت شامل غنیمت جنگی و دیگر درآمدها و بهره های مادی می شود،در این صورت از خود آیه مذکور وجوب خمس در دیگر موارد را نیز استفاده می کنیم .درباراین پرسش که آیا غنیمت چه معنایی دارد ، منحصر به غنیمت جنگی است و یا هر گونه در آمد و بهره مادی را شامل می شود ، باید به سراغ اهل لغت برویم و ببینیم که آنان در معنای واژه « غنیمت » چه مطالبی گفته اند .در کتاب های لغت غنیمت در اصل به معنای فایده و بهره است که بدون تلاش و کوشش عادی آن را به دست آورده باشد که غنیمت جنگی یکی از آن موارد است .
بسیاری از مفسران قرآن که در زمینه ایجاد آیه به بحث پرداخته اند با صراحت تمام اعتراف نمودند که غنیمت در اصل معنای وسیعی دارد که هم شامل غنیمت جنگی می شود و هم شامل دیگر بهره ها و غنیمتهای مادی. آلوسی در تفسیر « روح المعانی » نیز به مانند دیگران می نویسد که غنیمت در اصل به معنای هر گونه سود و منفعت است . طبرسی در تفسیر مجمع البیان می نویسد:علمای شیعه معتقدند که خمس در هر گونه فایده ای که برای انسان فراهم می گردد ، واجب است اعم از این که از طریق کسب و تجارت باشد ، یا از طریق گنج و معدن و یا آن که از راه غواصی از دریا خارج کنند ،و سایر اموری که در کتب فقهی آمده است ، و می توان از آیه بر این مدعی استدلال کرد ، زیرا در « عرف لغت » به تمام اینها غنیمت گفته می شود. در تفسیر المیزان نیز با استناد به سخنان علمای لغت تصریح شده است که غنیمت به معنای هر گونه فایده ای است که از طریق تجارت یا کسب و کار و یا جنگ به دست انسان می‌افتد و مورد نزول آیه گرچه غنائم جنگی است ولی هیچ گاه مورد نزول ، عمومیت مفهوم آیه را تخصیص نمی زند .
طریحی در « مجمع البحرین » درباره غنیمت ضمن ذکر آیه - و اعلموا انما غنمتم من شیء فان لله خمسه و للرسول - می نویسد : غنیمت در اصل همان فایده کسب شده است ولکن اصطلاحاً به معنای غنیمت جنگی به کار می رود حال چیزی که از کافر گرفته می شود اگر بدون جنگ باشد اصطلاحاً آن را فیء و اگر با جنگ باشد ، غنیمت اطلاق می کنند . البته درهمه موارد واژه غنیمت در معنای بهره و فایده به کار برده شده است، نه غنیمت جنگی افزون بر این اهل بیت پیامبر اکرم که بعد از پیامبر مفسر واقعی قرآنند ، در فهم معنای آیه می فرمایند که غنیمت دراین آیه مذکور اعم از غنیمت جنگی است. بنابراین غنیمت معنای وسیعی دارد و هر گونه درآمد و سود و منفعتی را شامل می شود زیرا معنای لغوی این لفظ عمومیت دارد و دلیل روشنی بر تخصیص آن در دست نیست . بلکه اگر در آیه می آمد که « واعلموا انما غنمتم فی الحرب » در این صورت تنها غنیمت جنگی را شامل می شود ولیکن د رآیه قید « فی الحرب » وجود ندارد.تنها چیزی که جمعی از مفسران اهل سنت روی آن تکیه کرده اند، این است که آیات قبل و بعد در زمینه جهاد نازل شده است و همین موضوع قرینه می شود که آیات غنیمت نیز مربوط به غنیمت جنگی است . در حالی که می دانیم شأن نزول و سیاق عمومیت آیه را تخصیص نمی زند .و به عبارت روشن تر: هیچ اشکالی ندارد که مفهوم آیه یک معنای کلی و عمومی باشد و در عین حال مورد نزول آیه غنایم جنگی - که یکی از موارد این حکم کلی است - بوده باشد . این گونه احکام در قرآن و سنت فراوان است که حکم کلی باشد و مصداق آن جزئی .
منبع : پایگاه عرفان
