روزه درمانی در کلام امام علی (ع)

«وقد خلقکم اطوارا»

«در حالی که شما را در مراحل مختلف آفریده است .» ⁽¹⁾

یعنی روحیات و خصوصیات هیچ کدام از دو انسانی، شبیه و یکسان نیست بنابراین، در امور تربیتی، به تعداد انسانها به شیوه و «استانداردهای تربیتی ویژه ای » نیازمندیم که غفلت از آن باعث خسران خواهد شد .

با این مقدمه، آیا روزه می تواند در امور تربیتی اثراتی داشته باشد یا خیر؟ و یک مربی، والدین و سایرین، چگونه می توانند از روزه در امور تربیتی، برای تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان کمک بگیرند؟

«از فواید مهم روزه این است که روح انسان را «تلطیف » و اراده انسان را قوی و غرائز او را تعدیل می کند .» ⁽²⁾

به تعبیر امام علی (ع) «روزه ریاضتی است سازنده » که اثرات تربیتی زیادی را ببار می آورد .

حضرت امیر (ع) در جواب کسی که دنیا را نکوهش می کرد فرمودند:

کم عللت بکفیک . و کم مرضت بیدک . . .

«چند کس را با پنجه هایت تیمار داشتی؟

و چند بیمار را با دستهایت در بستر گذاشتی؟

بهبود آنان را خواهان شدی، و دردشان را به پزشکان می نمودی .

بامدادان، که دارویت آنان را فایدتی نبخشید و بهبود نداد،

و گریه ات آنان را سودی . بیمت آنان را فایده ای نبخشید، و . . .» ⁽³⁾

انسان باید چنان تربیت گردد که بتواند با نفس در نفس دیگری تاثیر گذارد .

با گریه و دعا و پرسش آگاهانه، بتواند در بهبودی بیماریهای تنی و روحی دیگران نقش ایفا کند .

دنیا بیمارستان بزرگی است که عده ای در آن بیمار هستند وعده ای دیگر طبیب .

طبیبان باید، طبیب دوار باشند و برای درمان دوستان خویش لحظه ای توقف ننمایند .

همچنین دنیا مدرسه بزرگی است که باید عده ای در آن به تحصیل و تعلیم مشغول باشند وعده ای دیگر به تعلم .

فرهنگ ماه رمضان، که فرهنگ تعلیم و تعلم است، زمینه کاملا هموار است برای انتقال مطالب تربیتی و دینی و واقعا اگر درک و برداشت درستی از ماه رمضان و فرهنگ رمضان باشد، ماه رمضان، «ماه معجزه ها است » و می توان به صورت بسیار زیبا و راحت در زمینه تربیتی با بچه و جوانان کار کرد و آنها را جذب نمود .

از سوژه روزه به اصطلاح «کله گنجشکی » گرفته تا به افطاریه های دست جمعی در مدرسه و شب های قدر، همه و همه می توانند بسیار تاثیر گزار باشند .

اول ماه رمضان که شد، والدین اخلاقشان محبت آمیزتر گردد ; معلمان محبت و لبخندشان صد چندان گردد; همه سختگیریهای بی مورد از جامعه برچیده شود; بر سر سفره های افطاری دست نوازش بر سر کودکان بکشیم; آموزش قرآن را در ماه رمضان جدی بگیریم; شبهای احیاء بچه ها را به مساجد یا مصلای شهر ببریم . . .

دهها نمونه دیگر از «سوژه های ماه رمضان » که هر کدام می توانند در امر تربیت معجزه آفرینی بکنند .

حضرت امیر (ع) می فرمایند:

«صوم القلب خیر من صیام اللسان و صوم اللسان خیر من صیام البطن » . ⁽⁴⁾

روزه دل، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم .

آیا اگر بچه ها و جوانان اثرات روزه دل و روزه زبان را ببینند با دین اسلام و دینداران دید مثبت پیدا نمی کنند؟

آیا با صرف بحث تئوری و نظری و یا شعارهای پر شعور، می توان یک دین و ارزشهای دینی را برای بچه ها و جوانان تبیین کرد؟

بچه ها، نوجوانان و جوانان از کجا بفهمند که دین اسلام، دین جهانی، دین کامل، دین تولی و تبری، دین ارزشها، اخلاق و . . . است .

بچه ها و جوانان، باید از اثر پی به موثر ببرند . تا زمانی که نماز، روزه، حج و سایر عبادات و ارزشها، آثار واقعی خود را نشان ندهد و تا زمانی که نمازگزار، روزه دار و حاجی، در عمل نشان ندهند که به کعبه دل دسترسی پیدا کرده اند، دل و زبانشان روزه دار است و یا دائم در نمازند; نمی توانند مربی خوبی برای دیگران باشند .

اگر با دیده دقیق به امر تربیت نگاه کنیم، می توانیم بسیاری از مشکلات اخلاقی و تربیتی بچه ها و جوانان و یا حتی بزرگسالان را از کانال روزه و ماه رمضان درمان ببخشیم . برخی از والدین خیال می کنند با خریدن «اسباب بازی انبوه » وظیفه دیگری ندارند و یا می توانند تمام خواستهای بچه ها را از راه اسباب بازی تامین نمایند . غافل از اینکه «تربیت پایدار» چیزی نیست که به راحتی و آسانی بدست آید و یا در یک زمان کوتاه بتوان بدان دست یازید .

امام علی (ع)، در بحث اسوه پذیری می فرمایند:

«لیتاس صغیرکم بکبیرکم، ولیراف کبیرکم بصغیرکم . . .»

باید خرد سالتان از کلانسالتان پیروی کند، و کلانسالتان به خردسالتان مهربان باشد . همچون بد خوبان جاهلیت مباشید، که نه در دین فهمی دارند، و نه شناسای کردگارند - به صورت انسان، و درون پست تر از جانوران - همانند تخمی در گودالی به ریگستان، که شتر مرغ نهد در آن، اگر بشکنندش گناه است، اگر نهندش، بود که درونش ماری سیاه است . ⁽⁵⁾

اگر بلند اندیشی و شناخت درستی نسبت به دین مبین اسلام باشد، سراسر دین برخوردار از «سوژه های ناب و زیبای » تربیتی است . و به عبارت دیگر ماه رمضان «ماه معجزه ها و ماه سوژه ها» است و هر کدام از سوژه ها می تواند زمینه خوبی برای رشد و تربیت مذهبی بچه ها و جوانان باشد .

سوژه هایی همچون:

1 - روزه کله گنجشکی .

2 - گردهمائیهای با صفا بر سر سفره های افطاری .

3 - تنوع و تغییرات در برنامه های غذایی و آشپزی .

4 - تشکیل کلاسهای قرآن .

5 - نماز جماعت و برنامه های مذهبی .

6 - قرائتها و تلاوتهای دست جمعی و ختم قرآن .

7 - مسابقات قرآنی همراه با جوایز مناسب .

8 - افطاریه های دست جمعی در مدارس و دانشگاهها .

9 - بیداری در سحرها و آوای دلنواز نیایش ها .

10 - شب قدر و برنامه های با شکوه شبهای احیاء .

11 - عید فطر و . . . همه و همه می توانند به مربیان و بزرگان کمک کنند تا بتوانند در امر تربیت مذهبی فرزندانشان به موفقیت های بزرگی دست یابند .

خلاصه:

ماه رمضان ماه معجزه ها و سوژه ها است و هر کدام از سوژه ها می تواند به والدین، مربیان و بزرگان کمک کند تا بتوانند در رشد و شکوفایی فرزندان خویش بکوشند .

خداحافظ رمضان

خرج کردم عمر خود را دم به دم

در دمیدم جمله را در زیر و بم ⁽⁶⁾

اگر چه هر وداعی جانسوز و جانکاه است ولی برای مردان خدا، هیچ وداعی جانسوزتر از آن، وداع با رمضان نیست چنانکه واردین شهر صیام و قیام اقسام مختلفی هستند . وداع کنندگان و بیرون شوندگان از دسته های گوناگونی می باشند:

1 - دسته ای مشتاقانه ماه رمضان را استقبال نموده . . . و با موفقیت آنرا وداع می نمایند .

2 - دسته دیگر کسانیند که با ماه رمضان گاهی با احترام برخورد نمودند و گاهی همسان سایر ماهها . . . و لذا از رفتن آن خوشحالی نمایند .

3 - عده ای که قلبا از آمدن ماه رمضان ناراضی هستند، ولی چون در میان مسلمین زندگی می کنند، از باب «خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو» روزه می گیرند و لذا ماه رمضان هر چه زودتر تمام گردد خوشحالی بیشتری به آنها دست می دهد .

4 - طبقه ای هستند که ماه رمضان را وداع کرده در حالی که ذره ای از آن بهره مند نگشته، و همچون حیوان به خورد و خوراک اشتغال داشته اند . . .

5 - دسته ای که برای آنها آمدن و نیامدن ماه رمضان تفاوت ندارد . ⁽⁷⁾

روایت شده که:

«حضرت امیر (ع) در سه شب نمی خوابیدند:

1 - شب بیست و سوم ماه رمضان

2 - و شب فطر

3 - و شب نیمه شعبان » ⁽⁸⁾

شب عید فطر برای دسته اول از وداع کنندگان، شب شادی و شادمانی است، شبی که انسان می داند فردا جایزه بزرگ دریافت

می دارد . از این رو، شب عید فطر برای او شب شکر و شکوفایی است .

زیباترین وداع تاریخ را امام سجاد (ع) با رمضان داشته است که در تاریخ ثبت شده است .

حضرت در فقره ای از آن وداع، می فرمایند:

«درود بر تو همسایه ای که دلها (بر اثر عبادت) در آن نرم و فروتن گردید، و گناهان در آن کم شد (آمرزیده شد) . درود بر تو یاری دهنده ای که (ما را) بر مغلوب ساختن شیطان یاری کرد . . .» ⁽⁹⁾

آه سری هست اینجا بس نهان

که سوی خضری شود موسی روان ⁽¹⁰⁾

به امید روزی که جوامع انسانی عموما و جوامع شیعی خصوصا بتوانند شناخت درستی به اسلام ناب محمدی (ص) پیدا کنند و سپس شیرینی این دین را با جان دل، بچشند که اگر چنین حادثه در سرزمین وجودی انسان رخ دهد آن وقت ما به اسرار دین اسلام، کلام خدا و ائمه (ع) دست خواهیم یافت .

خلاصه:

از روح روایات بدست می آید که وداع با ماه رمضان، خیلی برای اولیاء خدا سخت و جانکاه است . از لابلای وداع امام سجاد (ع) با ماه رمضان، سوز و سوگواری جانسوز موج می زند . امام علی (ع) شب عید فطر، شب زنده داری می کرد و خوابش نمی برد . اینها همان انسانهای کاملی هستند که روزه نفس اختیار کرده اند .

جشن روزه دار و عید واقعی:

در نگاه ژرف اندیشان، عید واقعی روزی است که انسان خدا را در آن نافرمانی نکند . در همین راستا، حضرت امیر (ع) می فرماید:

[و قال (ع) فی بعض الاعیاد:] انما هو عید لمن قبل الله صیامه و شکر قیامه، و کل یوم لایعصی الله فیه فهو عید .

«[و در یکی از عیدها فرمود:] این عید کسی است که خدا روزه اش را پذیرفته و نماز وی را سپاس گفته هر روز که خدا را در آن نافرمانی نکنند روز عید است .» ⁽¹¹⁾ از این روی تمام لحظات عمر انسان کامل و مؤمن واقعی عید است و در عید بسر می برد . زندگی برای آنها از لذت معنوی برخوردار است و کوچکترین چیز ارزشی را با کل جهان، معامله نمی کنند .

عارفان هر دمی دو عید کنند

عنکبوتان مگس قدید ⁽¹²⁾ کنند ⁽¹³⁾

ماه رمضان، اول سال [و حساب سال] اهل معرفت و اهل سیر و سلوک ⁽¹⁴⁾ است بدین معنا که با آمدن عید رمضان، باید یک خانه تکانی اساسی صورت بگیرد . دلها شستشو و ترمیم گردند . صله رحم و صلح پایدار بین مؤمنین و مؤمنات برقرار گردد . . .

و کاملا آماده شویم برای حرکت از زمین به آسمان و از خانه به طرف خدا .

چون اویس از خویش فانی گشته بود

آن زمینی آسمانی گشته بود ⁽¹⁵⁾

علی (ع) می فرمایند:

اندیشه ها باید در آسمان معارف الهی به پرواز بپردازند .

«باریک اندیشی خرد خواهد تا به صفات او نرسیده ذات وی را داند، دست قدرتش بازگرداند . چه، پرده های تاریک غیب را درد، و راه به ساحت خدای بی عیب برد . آنگاه پشیمانی خورد باز گردد و به خردی خود اعتراف کند که:

«ای مگس عرصه سیمرغ نه جولانگه توست »»

به هر تقدیر ماه رمضان، ماه «بازگشت به خدا است .» و ماه پیوند خوردن با اراده خدا و ماه خیر خود را در خیر اجتماع دیدن است .

باش در روزه شکیبا و مصر

دم بدم قوت خدا را منتظر ⁽¹⁶⁾

ماه رمضان باغی است که روزه گل آن است . هر که در این باغ گل نچیند، سفیهانه زیسته است و بی جهت سیلی، زیر گوش گل زده است .

خلاصه:

برای انسان کامل و مؤمنان واقعی، لحظه لحظه های زندگی عید است و پرتوی از زیبایی حق; بویژه آنجائیکه انسان بر سر سفره خدانشیند .

ولی روزه داران واقعی یک عید ویژه ای هم دارند که به عید فطر معروف است . این روز، در واقع «عید اندر عید» است و روزه داران پیروزی بزرگ خویش یعنی بازگشت به خدا را جشن می گیرند و نامه «بیمه درمانی دائمی » را از درمانگاه الهی دریافت می دارند .

نتیجه:

روزه یکی از ضروریات دین مبین اسلام است که راز و اسرار فراوانی در آن نهفته و پنهان گشته است . تاکنون بشر توانسته به برخی از اسرار روزه دست یابد که از جمله آن «روزه درمانی » است . درمان بیماریهای جسمی، روانی و اثرات زیاد در فراروان، از جمله اسرار روزه است .

به هر تقدیر ماه رمضان، ماه بهار قرآن، و خود ماه رمضان باغی است که روزه گل آن باغ است و مؤمنان واقعی و انسانهای کامل همیشه در این باغ، به چیدن و ورچین کردن گل الهی مشغول هستند .

ماه رمضان «ماه معجزه ها و ماه سوژه های تربیتی » است . قرائت یک آیه در آن ماه، برابر است با یک ختم قرآن; خواب و نفس کشیدن در این ماه عبادت است، شیطانها در این ماه به غل و زنجیرند; شب قدر در آن، بیش از هزار ماه ارزش دارد; ماه نزول قرآن و ماه خودسازی و تربیت است که همه اینها معجزه ها و سوژه های این ماه هستند . انشاء الله، به حق این ماه، بشریت عموما و شیعیان خصوصا بتوانند عظمت این ماه را درک کنند و با رو آوردن به آن بتوانند به مقام «روز نفس » دست یابند .

پی نوشت ها:

1 - سوره نوح: 71/14 .

2 - تفسیر نمونه، ج 1، ص 628 .

3 - نهج البلاغه، کلمات قصار، 131 .

4 - فرد الحکم، همان .

5 - نهج البلاغه، خ 166 .

6 - مثنوی معنوی، دفتر اول، 2191 .

7 - شیخ الاسلامی، سید حسن ارزش و اهمیت ماه مبارک رمضان، ص 233 .

8 - بحار، ج 97، ص 88 .

9 - صحیفه سجادیه، دعای 45، دعای وداع با رمضان .

10 - مثنوی معنوی، دفتر سوم .

11 - نهج البلاغه، کلمات قصار، 428 .

12 - گوشت کفانیده پاره کرده یا گوشت به درازا بریده خشک کرده .

13 - سنایی غزنوی .

14 - جوادی آملی، عبدالله، ره توشه رمضان، 1378 .

15 - مثنوی معنوی، دفتر چهارم، 1830 .

16 - مثنوی معنوی، دفتر پنجم، 1749 .