منابع :
کتاب : تفسير حكيم جلد یک
نوشته : استاد حسین انصاریان
حضرت صادق (ع) ميفرمايد: حضرت اسماعيل كه در قرآن مجيد از او به عنوان صادق الوعد يادشده به مردى وعده داد كه در محل معينى بماند تا آن مرد بيايد، آن مرد دچار فراموشى شد و به آن محل معين بازنگشت، اسماعيل به مدت يك سال به انتظار آمدن آن مرد درآن محل اقامت گزيد، مردم به جستجوى اسماعيل برخاستند تا او را يافتند، به او گفتند: ما مدتى است بدون رهبر و راهنما ناتوان شده و از نظر معنوى از ميان رفته ايم، فرمود: فلان كس كه از اهل طائف است به من وعده كرده اينجا بمانم تا برگردد، چون به او وعده ماندن داده ام از اين محل نخواهم رفت تا بازگردد، مردم به نزد آن مرد رفتند و برپيمان شكنياش وى را مورد توبيخ و سرزنش قرار دادند، آن مرد نزد اسماعيل آمد از اين كه وعدهاش را فراموش كرده بود پوزش خواست اسماعيل به او گفت به خدا سوگند اگر نيامده بودى در اين محل ميماندم تا در قيامت يك ديگر را ديدار كنيم، به همين جهت خدا از او به عنوان اسماعيل صادق الوعد ياد كرده است. «1» وعدهها بايد وفاكردن تمام
ورنخواهى كرد باشى سرد وخام وعده اهل كرم گنج روان وعده نااهل شد رنج روان در كلام خود خداوند ودود امر فرموده است او فوابالعهود جگر ندارى خوى ابليسى بيا باش محكم برسرعهد و وفا ج «مثنوى»
رأى اميرالمؤمنين در وفاى به عهد
هرمزان يكى از هفت پادشاه صاحب تاج بود كه در اواخر عهد ساسانيان در اهواز حكومت ميكرد، هنگامى كه ارتش اسلام اهواز را فتح كردند هرمزان را به اسارت گرفته و به مدينه نزد عمر كه در آن روزگار خود را زمامدار مسلمين ميدانست فرستادند.
چون به نزد عمر رسيد عمر به او گفت: اگر ميخواهى جانت در امان باشد ايمان بياور و گرنه تو را به قتل ميرسانم. هرمزان گفت اكنون كه كمر به قتل من بسته‌اى فرمان ده مقدارى آب برايم بياورند كه به شدت تشنه ام، عمر دستور داد برايش آب آوردند؛ مقدارى آب در ظرفى چوبين آوردند، هرمزان گفت: من از اين آب نميآشامم زيرا هميشه در قدحهاى جواهرآگين آب خورده ام! على (ع) فرمود براى او قدحى از آبگينه بياوريد، جامى از آبگينه پركرده و به نزد او آوردند، هرمزان آن را گرفت و هم چنان در دست خود نگه داشت و لب به آن نزديك نكرد، عمرگفت: با خدا عهد كرده ام تا از اين آن نياشامى تو را نكشم، در اين هنگام هرمزان جام پرآب را به زمين زد و شكست، آب جام از ميان رفت عمر از تدبير هرمزان شگفت زده شد به اميرالمؤمنين على (ع) كه گرهگشاى مشكلات بود روى كرد و گفت: اكنون چه بايد كرد؟ حضرت فرمود چون كشتن او را مشروط به نوشيدن آب كرده‌اى و با خدا پيمان بسته‌اى كه او را تا آب ننوشد نكشى نميتوانى دست به كشتن او ببرى ولى براو جزيه مقرر كن، هرمزان گفت: جزيه قبول نميكنم اينك با خاطرى آسوده و بدون ترس از كشته شدن مسلمان ميشوم، سپس شهادتين گفت و به حقيقت مسلمان شد، عمر از اسلام او خوشحال گشت و وى را نزد خود نشانيد، و خانه‌اى در مدينه براى او مقرر كرد و سالى ده هزار درهم جهت او از بيت المال معين نمود. «2»
تذكر اميرالمؤمنين به مسعود بن افلح
مولى حسن كاشى از شعراى بزرگ و مداحان با اخلاص اهل بيت است كه جز در مدح آن بزرگوران شعر نگفت.
او پس از زيارت مرقد منور پيامبر و حج بيت الله به كشور عراق رفت، و درحالى كه به زيارت قبرمطهر اميرمؤمنان شتافت در برابر آن حضرت ايستاد و قصيده‌اى كه ابتدايش اين است سرود:
اى ز بدو آفرينش پيشواى اهل دى
وى زعزت مادح بازوى تو روح الامين شبانه اميرالمؤمنين (ع) را در رؤيا زيارت كرد درحالى كه به او فرمود: كاشى تو از شهرهاى دور به سوى ما آمده‌اى و دوحق از تو برعهده ماست يكى اين كه ميهمان مائى و دوم حق اشعارت، اكنون به شهر بصره عزيمت كن، درآنجا تاجرى است معروف به مسعود بن افلح، سلام مرا به او برسان و بگو: اميرالمؤمنين ميگويد: روزى كه اراده داشتى به سوى عمان سفركنى، عهدوپيمان بستى كه اگر كشتى حامل اجناس و اموال تجارتت به سلامت وارد ساحل شود هزار دينار در راه ما صرف كنى، از او هزار دينار بگير و در نيازهايت مصرف كن.
مولى حسن ميگويد: به بصره رفتم و او را پس از جستجو يافتم و حكايت خود را برايش گفتم، نزديك بود از خوشحالى بيهوش شود گفت به خدا سوگند جز اميرمؤمنان كسى ديگر از راز من آگاه نبود، هزار دينار را تسليم من كرد و به خاطر شكر اين موهبت خلعتى هم اضافه به من بخشيد و وليمه‌اى هم به فقراى بصره داد «3»
وفادارى به قيمت جان
رئيس شهربانى مأمون ميگويد: روزى نزد خيلفه رفتم مردى را در بارگاه او به زنجيرهايگران بسته ديدم، مأمون به من گفت: اين مرد را نزد خود بر و به شدت از او محافظت كن، و متوجه باش كه از كنار تو نگريزد، و آنچه در توان دارى در نگهدارياش به كارگير، به چند مأمور دستور دادم او را ببرند و با خود گفتم با اين همه تأكيد مأمون نبايد اين اسير را درغيراطاق خود زندانى كنم از اين جهت فرمان دادم در اطاق خودم جايش دهند، هنگامى كه به منزل رفتم از حال او و سبب گرفتارياش پرسيدم و اين كه از كدام شهرى؟ گفت: از اهالى دمشق هستم، گفتم فلان كس را ميشناسى پرسيد شما از كجا او را شناخته ايد، گفتم من با او داستانى دارم، گفت: پس حكايت خود و سبب گرفتارى ام را نميگويم مگر اين كه شما داستانت را با آن مرد دمشقى براى من بگوئى.
به او گفتم: چند سال پيش در شهر شام با يكى از فرمانداران همكارى داشتم، مردم شام برآن فرماندار شوريدند، او از ترس مردم به وسيله زنبيلى از قصر پائين آمد و با يارانش گريخت، من هم با عده‌اى پابه فرار گذاشتم، درميان كوچهها ميدويدم، مردم در تعقيب من بودم، به كوچه‌اى رسيدم مردى را بردر خانهاش نشسته ديدم به او گفتم اجازه ميدهى وارد خانه شما شوم و تو با اين اجازه خون مرا بخرى و مرا از كشته شدن به دست مردم نجات بخشى گفت: آرى وارد خانه من شو، مرا وارد خانه كرد و دريكى از اطاقها جاى داد و به همسرش دستور داد به اطاقى كه من هستم درآيد، از ترس و وحشت ياراى نشستن به زمين را نداشتم، مردم به خانه هجوم آوردند و مرا از او طلب كردند، صاحب خانه گفت برويد همه خانه را بگرديد و گوشه به گوشه منزل را جستجو كنيد، مردم به جستجو برخاستند به اطاقى كه من در آنجا بودم رسيدم همسر صاحب خانه برآنان نهيب سختى زد و گفت شرم نميكنيد، ميخواهيد داخل اطاقى شويد كه ناموس مردم در آنجا جاى دارد! مردم به سبب اين كلام خانه را واگذاردند و رفتند، زن گفت ترسى نداشته باش همه بيرون رفتند، پس از ساعتى خود آن مرد آمد و گفت: براى زندگى در اينجا آسوده خاطر باش، سپس درميان منزلى اطاقى را ويژه من قرار دادند و در آنجا به بهترين صورت از من پذيرائى ميشد.
روزى به صاحب خانه گفتم اجازه ميدهى از خانه درآيم، و ازحال غلامانم خبرى به دست آورم، ببينم آيا كسى از آنها مانده يا نه، اجازه داد ولى از من پيمان گرفت كه باز به خانه بازگردم، بيرون رفتم ولى هيچ يك از غلامانم را نيافتم، نهايتاً به منزل برگشتم، پس از مدتى يك روز به من گفت: چه خيال دارى؟ گفتم علاقه دارم به بغداد بروم گفت: قافله بغداد سه روز ديگر حركت ميكند، من چنانچه خيال رفتند دارى راضى نيستم تنها حركت كنى باش و با همان كاروان به سوى بغداد برو، من از او بسيار پوزش خواستم كه دراين مدت نسبت به من كمال احترام و پذيرائى را متحمل شده بود، ولى با خداى خود پيمان بستم كه او را فراموش نكنم و احسان او را در خور شأنش تلافى كنم.
زمان حركت كاروان به بغداد رسيد، هنگام سحرآمد و گفت: قافله آماده حركت است، من پيش خود گفتم چگونه اين راه طولانى را بدون مركب و غذا طى كنم؟! در اين هنگام ديدم همسرش آمد و يك دست لباس با يك جفت كفش در ميان پارچه‌اى پيچيد و به من داد، شمشير و كمربندى را نيز به دست خويش بركمرم بست، اسبى با قاطرى برايم آورده و صندوقى كه محتوى پنج هزار درهم بود با يك غلام به عطاياى خود نسبت به من اضافه كرد تا آن غلام به قاطر و اسب رسيدگى كند و براى ديگر نيازمنديهاى من آماده باشد.
زنش در عين اين همه احسان از من بسيار عذرخواهى نمود، آنگاه مقدارى راه از من مشايعت و بدرقه كردند تا به كاروان رسيدم، وقتى به بغداد وارد شدم به اين منصبى كه اكنون دارد مشغول شدم، ديگر مجال نيافتم از آن انسان والا خبر بگيرم، يا كسى را بفرستم از حالش جويا شود، خيلى دوست دارم او را ملاقات كنم تا اندكى از خدماتش را پاداش دهم چون سخنم پايان يافت زندانى گفت: خداوند بدون زحمت شخصى را كه در جستجويش بودى به نزدت آورده، من همان صاحب خانه هستم كه از تو مدتى محافظت و پذيرائى كردم، آنگاه شروع به تشريح داستان كرد و جزئيات آن را برايم به تفصيل گفت. به طورى كه برايم يقين حاصل شد راست ميگويد: آنگاه به من گفت: تو اگر به خواهى به عهدت كه پرداخت پاداش به احسان من است وفا كنى من از خانواده خود كه جدا شدم وصيت نكردم، غلامى به همراهم آمده و در فلان منزل جاى دارد او را نزد من آر تا وصيت خود را نسبت به خاندانم به او بنمايم، پرسيدم چه شد به اين بلا مبتلا شدى؟ گفت: فتنه‌اى در شام مانند همان شورش زمان تو به وقوع پيوست، خليفه لشگرى فرستاد، شهر را از فتنه امنيت دادند درضمن گرفتن مردم مرا هم گرفتند، به اندازه‌اى زدند كه نزديك به مردن رسيدم، آنگاه بدون اين كه بگذارند خانواده ام را ببينم به بغداد منتقل كردن! اين است حكايت من.
رئيس شهربانى مأمون ميگويد: همان وقت فرستادم آهنگرى را آوردند و زنجيرهايگران را از دست و پايش گشودم و او را به حمام برده و لباسهايش را عوض كردم، كسى را فرستادم غلامش را نزد او آورد همين كه غلام را ديد به گريه افتاد و شروع كرد به وصيت نمودن، من معاون خود را خواستم دستور دادم ده اسب و ده قاطر و ده غلام و ده صندوق و ده دست لباس و به همين مقدار غذا برايش آماده كند و او را از بغداد خارج نمايد.
گفت اين كار را مكن زيرا گناه من نزد خليفه به خيال خليفه بسيار بزرگ است و مرا مستحق كشتن ميداند، اگر در فكر آزادى من هستى مرا در محل مورد اعتمادى بفرست كه درهمين شهر باشم تا فردا اگر حضورم در نزد خليفه لازم شد مرا حاضر كنى، هرچه پافشارى و اصرار نمودم كه خود را نجات بده نپذيرفت، ناچار او را به محل امنى فرستادم به معاون خود گفتم اگر من سالم ماندم كه وسيله رفتن او را فراهم ميكنم و اگر خليفه مرا به جاى او كشت او را آزاد كن تا به وطنش برود.
فردا صبح هنوز از نماز فارغ نشده بودم كه گروهى آمدند و فرمان خليفه را راجع به احضار آن مرد به من رسانيدند، پيش او رفتم همين كه چشمش به من افتاد گفت: به خدا سوگند اگر بگوئى فرار كرده تو را ميكشم گفتم: فرار نكرده اجازه دهيد داستانش را به عرض برسانم گفت: بگو، تمام گرفتارى خود را در دمشق و جريان شنيده شده از او را در شب گذشته برايش گفتم و اعلام كردم ميخواهم به عهدم نسبت به او وفا كنم، يا مولايم به جاى او مرا ميكشد كه
اينك كفن خود را پوشيده براى كشته شدن آماده ام، يا مرا ميبخشد كه در اين صورت منتى برغلام خود نهاده، مأمون همين كه قصه را شنيد گفت: خداوند تو را خير ندهد اين كار را درباره آن مرد انجام ميدهى درحالى كه او را ميشناسى، ولى آنچه او نسبت به تو در دمشق انجام داد در حالى بود كه تو را نميشناخت چرا پيش از اين حكايتش را به من نگفته بودى تا پاداش مناسبى به او بدهم.
گفتم: او هنوز دراينجاست و هرچه از او درخواست كردم خود را نجات دهد نپذيرفت، سوگند خورد تا از حال من آگاه نشود از بغداد بيرون نرود، مأمون گفت: اين هم منتى بزرگ تر از كار اول اوست كه برتو دارد، اكنون برو او را حاضركن، رفتم وبه او اطمينان دادم كه مأمون از تو گذشت كرده و مرا به احضارت دستور داده چون اين خبر را شنيد دو ركعت نماز خواند و سپس باهم نزد خيلفه آمديم، مأمون نسبت به او بسيار مهربانى كرد، او را نزديك خود نشانيد و باگرمى با او به صحبت و گفتگو مشغول شد تا وقت غذا رسيد، باهم غذا خوردند به او پيشنهاد فرماندارى دمشق را كرد، از پذيرفتنش عذر خواست، آنگاه از او خواست كه از اوضاع شام همواره به او خبر دهد، اين كار را قبول كرد، مأمون دستور داد ده اسب و ده غلام و ده برده و ده هزاردينار به او بپردازند وبه فرماندار شام نوشت كه مالياتش را نگيرد و سفارش نمود كه با او به خوبى رفتار كند.
از خدمت مأمون مرخص شد، پس از رفتن مرتب نامههايش به مأمون ميرسيد، هرگاه نامه‌اى ميآمد مرا احضار ميكرد و ميگفت نامه‌اى از رفيقت آمده است.
وفا به پيمانى سخت و شگفت
محدث قمى در كتاب تتمة المنتهى از قول عالم بزرگ و فقيه كم نظير و مفسرعالى قدر شيخ طوسى روايت ميكند: كه صفوان بن يحيى از همه اهل زمان خود بيشتر مورد اعتماد و وثوق بود.
او محضر حضرت موسى بن جعفر و امام هشتم و حضرت جواد را درك كرده بود.
صفوان شبانه روز صدوپنجاه ركعت نماز ميخواند و هرسال سه ماه روزه ميگرفت و سه بار زكات مالى ميپرداخت.
اين اعمال به خاطر اين بود كه با عبدالله بن جندب و على بن نعمان كنار كعبه پيمان بسته بودند كه هريك زودتر از دنيا رفتند كسى كه زنده است نماز و روزه و زكات و حج و ساير اعمال خير او را به جا آورد.
عبدالله و على پيش از صفوان از دنيا رفتند، به اين خاطر صفوان تا زنده بود نماز و روزه و زكات و حج براى آنان بجا ميآورد تا به عهدش نسبت به دو دوستش وفاكرده باشد! «4»
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- مستدرك الوسائل، كتاب حج، ص 85.
(2)- الكلام بحرالكلام، ناسخ التواريخ.
(3)- روضات الجنات، ج، ص 171.
(4)- تتمته المنتهى.
منبع : پایگاه عرفان
