اصول اساسی رابطة مؤمنان با یکدیگر در قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السلام به مناسبت‌های مختلف و با عبارت‌های گوناگون بیان شده است، فهرست کردن همة آنها با توضیح، از حوصله خارج است. از این رو فقط به پاره‌ای از آنها اشاره می‌شود:
1ـ دوستانه و ولایتمدارانه: قرآن کریم رابطه مؤمنان را با یکدیگر "دوستانه" و بلکه "ولایتمدارانه" معرفی کرده "والمؤمنون والمؤمنات بعضهم اولیاء بعض"
ولایت به معنی نزدیکی دو چیز به یکدیگر است و بیشتر به به معنی دوستی، سرپرستی و صاحب اختیار بودن، نیز به معنی یاری و پشتیبانی کردن است. بنابر این زنان و مردان مؤمن از یک سو باید یاور و دوستدار یکدیگر باشند و از دیگر سو بر یکدیگر "ولایت" دارند و می‌توانند در برخی کارها و امور دخالت کنند. چون چنین ولایتی را خداوند به آنان داده است، حق دارند در برابر کارهای حرام و ناشایست دیگران یا در برابر ترک وظایف دینی و اخلاقی و اجتماعی‌شان احساس مسئولیت کنند و به امر به معروف و نهی از منکر بپردازند.
2ـ برادرانه: قرآن کریم مؤمنان را برادر (و خواهر) یکدیگر معرفی کرده (انما المؤمنون اخوة) بنابر این نه تنها باید در غم و شادی یکدیگر شریک باشند، بلکه از تمامی حقوقی که برادران نَسَبی در برابر هم دارند (به جز وارثت) برخوردارند. از این رو از مسخره کردن، لقب‌های بد نسبت دادن و نام‌های زشت روی یکدیگر گذاشتن غیبت، تهمت، اهانت، فحش دوری جویند.
وجود روابط دوستانه، و برادرانه سبب می‌شود که مؤمنان نسبت به یکدیگر تکالیف و مسؤولیت‌هایی داشته باشند، از جمله:
1ـ اگر بین مؤمنان اختلافی بروز کرد، دیگران ساکت ننشینند و تماشاچی نباشند، بلکه باید تلاش کنند بین آنها صلح و سازش برقرار سازند.
2ـ در سفر از طریق نامه از حال یکدیگر با خبر شوند و در زمان حضور به ملاقات هم بروند.
3ـ هنگام ناراحتی، گرفتاری و مصیبت، همدردی و تشریک مساعی کنند.
امام صادق(ع) ضمن توصیه مؤمنان به تشریک مساعی می‌فرماید: "هر کسی به مصیبتی و گرفتاری که به برادر دینی‌اش رسیده، شادکام شود، از از دنیا نرود تا آن که خداوند او را به آن گرفتاری مبتلا سازد".
4ـ نسبت به هم امین باشند و امانت را به صاحب آن رد کند.
5ـ هرگاه مؤمنی مریض شد، به عیادتش بروند.
6ـ هرچیزی را برای خود دوست دارد و نیکو می‌شمارد، برای برادر دینی‌اش نیکو بداند.
7ـ هرگاه به گواهی و شهادت وی ـ در دادگاهی یا غیر آن ـ نیاز بود، کوتاهی نکند. و در هنگام شهادت آن چه حق است بگوید.
8ـ هرگاه مُرد، برای تشیع جنازه و مراسم کفن و دفن وی حاضر شود.
9ـ وقتی مؤمنی وارد مجلسی شد، بر نشستگان لازم است برای او جا باز کنند.
10ـ مؤمنان باید یکدیگر را بزرگ بشمارند و گرامی بدارند و با خوشرویی برخورد نمایند؛ به یکدیگر سلام بگویند؛ مصافحه کنند (دست بدهند) و اگر از مسافرت آمده است، علاوه بر مصافحه، او را در آغوش بگیرد.
11ـ مؤمن باید حافظ اسرار مؤمن باشد و از افشای اسرار و عیب‌ها و خطاهای آنان پرهیز نماید و عذرخواهی‌های آنان در برابر اشتباهات را بزرگوارانه بپذیرد و آنان را عفو نماید.
12ـ از سرزنش کردن و ملامت نمودن آنان دوری ورزد. پیامبر اکرم(ص) فرمود: "هر که مؤمنی را سرزنش کند، نمیرد تا آن که به آن عمل و خطا و بلایی که دیگران را سرزنش می‌کرد، گرفتار شود".
امام صادق(ع) فرمود: "هر که مؤمنی را سرزنش و ملامت کند، خدا او را در دنیا و آخرت سرزنش (و رسوا) خواهد کرد".
13ـ صداقت و وفاداری به عهد و پیمانش در برابر مؤمنان
14ـ مؤمنان در روابط با سایر مؤمنان باید متواضع و فروتن باشند و آنان را دوستان خویش بدانند و نسبت به کفار و غیر مؤمنان سرفراز و مقتدرانه برخورد نمایند و هرگز آنان را دوستان واقعی خویش نپندارند.
15ـ به نام یا لقبی که بیشتر آن را دوست دارد بخواند و صدایش کند.
16ـ قدرشناسی و دعا گویی نسبت به پیش‌کسوتان و بزرگترها و کسانی که در ایمان به خدا و جهاد در راه خدا و ارائه خدمات به دین و دینداران بر دیگران پیشی گرفتند.
قرآن کریم در توصیف تابعان و مسلمانان که بعد از مهاجران و انصار آمدند می‌فرماید:
"آنها در دعاهاو مناجات خود با خدا می‌گویند: پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان به ما پیشی گرفتند، بیاموز و در دل‌هایمان حسد و کینه نسبت به مؤمنان قرار مده! پرودگارا تو مهربان و رحیمی"
تعبیر به "اخوان" ـ برادران ـ و استمداد از خداوند با وصف رئوف و رحیم در این آیه بیانگر روح محبت و صفا و برادری است که بر تمام جامعة اسلامی باید حاکم باشد. هر کسی هر نیکی را می‌خواهد، تنها برای خود نخواهد، بلکه تلاش‌ها و تقاضاها همه به صورت جمعی و برای جمع انجام گیرد، نیز هر گونه کینه و دشمنی و بخل و حرص و حسد از سینه‌ها شسته شود، و این است جامعه اسلامی راستین.(3)
