علل تخريت معاشرت‏

دو مسلمان و دو انسان، هنگامى كه با يكديگر رابطه دوستى و رفاقت برقرار كردند، واجب است شخصيت يكديگر را با پرهيز از امورى چون: مكر و حيله، سخن چينى، غيبت، تهمت و سوء ظن، دو رويى، تلافى بدى، بد همنشينى، كينه و مشاجره حفظ نمايند.

1- مكر و حيله

از منهيات رسول خدا صلى الله عليه و آله اين است كه فرمود:

«مَنْ غَشَّ مُسْلِماً فِى شِرَاءٍ أوْ بَيْعٍ فَلَيْسَ مِنَّا وَيُحْشَرُ يَوْمَ القِيَامَةِ مَعَ اليَهُود لأنَّهُمْ أغَشُّ الخَلْقِ لِلْمُسْلِمِينَ» .

هر كس در خريد و فروش نسبت به مسلمانى حيله ورزد از ما نيست و روز قيامت با يهود محشور مى شود زيرا يهود نسبت به مسلمانان حيله گرترين مردمند.

و نيز فرمود:

«مَن بَاتَ وَفِى قَلْبِهِ غِشٌّ لِأخِيهِ المُسْلِمِ بَاتَ فِى سَخَطِ اللَّهِ وَأصْبَحَ كَذَلِكَ حَتّى يَتُوبَ» «1».

هر كس شب را به سر برد در حالى كه دلش آلوده به مكر و خدعه بر ضد برادر مسلمانش باشد، در خشم خدا به سر برده و هم چنين است اگر در همين حال صبح كند تا اينكه موفق به توبه شود.

2- سخن چينى

امام صادق عليه السلام به منصور دوانيقى فرمود:

«لَاتَقْبَلْ فِى ذِى رَحِمِكَ وَأهْلِ الرّعَايَةِ مِنْ أهْلِ بَيْتِكَ قَوْلَ مَنْ حَرَّمَ اللَّهَ عَلَيْهِ الجَنَّةَ وَجَعَلَ مَأوَاهُ النّارُ، فَإنَّ النَّمَّامَ شَاهِدُ زُورٍ وَشَرِيكُ إبليسَ فِى الإغراءِ بَيْنَ النّاسِ...» .

نسبت به خويشان خود و آنان كه در سرپرستى تو هستند، گفتار كسانى كه خدا بهشت را بر آنان حرام كرده است و جايگاهشان را آتش مقرر نموده است، نپذير زيرا سخن چين در دو به هم زنى ميان مردم شاهد دروغ و شريك شيطان است.

رسول خدا صلى الله عليه و آله در حديثى بسيار مهم فرمود:

«إنَّ شَرَّ النّاسِ يَوْمَ القِيَامَةِ المُثَلَّثُ، قِيْلَ وَمَا المُثَلَّثُ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ:

الرَّجُلُ يَسعى بِأخِيهِ إلى امَامِهِ فَيَقتُلُهُ، فَيُهْلِكُ نَفْسَهُ وَأخَاهُ وَإمَامَهُ» .

بى ترديد بدترين مردم در روز قيامت سه تايى است، پرسيدند يا رسول اللَّه! سه تايى چيست؟ فرمود: كسى كه از برادر دينى اش نزد حاكم سخن چينى و جاسوسى كند و حاكم او را به قتل برساند، او سه نفر را به هلاكت رسانيده، خودش و برادر دينى اش و حاكم را.

3- غيبت

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

«واللَّهِ الَّذِى لَاإلهَ إلّاهُو مَا أُعطِىَ مُؤمِنٌ قَطُّ خَيْرَ الدُّنيَا وَالآخِرَةِ إلّابِحُسْنِ ظَنِّهِ بِاللَّه عَزّوَجَلَّ وَالكَفِّ عَن اغتِيَابِ الْمُؤْمِنِينَ، واللَّهِ الَّذِى لَاإلهَ إلّاهُوَ لَا يُعَذِّبُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مُؤْمِناً بِعَذَابٍ بَعْدَ التَّوْبَةِ وَالْاسْتِغْفَارِ لَهُ إلّابِسُوءِ ظَنِّهِ بِاللَّهِ عَزّوَجَلَّ وَاغْتِيَابِهِ لِلْمُؤمِنِينَ» .

سوگند به خدايى كه معبودى جز او نيست هرگز خير دنيا و آخرت به مؤمنى عنايت نشده جز به خاطر خوش گمانى اش به خدا و بازداشتن خويش از غيبت اهل ايمان، سوگند به خدايى كه معبودى جز او نيست خدا مؤمنى را پس از توبه و استغفار به عذابى دچار نمى كند مگر به خاطر بدگمانى او به خداى عزوجل و غيبت كردن از اهل ايمان.

و نيز آن حضرت در قطعه اى بسيار پر ارزش مى فرمايد:

«إيّاكُمْ وَالظَّنَّ فَإنَّ الظَّنَّ أكْذَبُ الكَذِبِ وَكُونُوا إخْوَاناً فِى اللَّهِ كَمَا أمَرَكُمُ اللَّهُ وَلَا تَتَنَافَرُوا وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا تَتَفَاحَشُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً وَلَا تَتَبَاغَوْا وَلَا تَتَبَاغَضُوا وَلَا تَتَدابَرُوا وَلَا تَتَحَاسَدُوا فَإنَّ الحَسَدَ يَأكُلُ الايمَانَ كَمَا تَأكُلُ النّارُ الحَطَبَ اليَابِسَ» .

از گمان بد در حق ديگران بپرهيزيد زيرا دروغ ترين دروغ ها گمان بد است، در راه خدا چنانكه فرمان داده برادران يكديگر باشيد و نسبت به هم نفرت نداشته باشيد و پنهانى هاى يكديگر را تجسس نكنيد و با هم بد زبانى ننماييد و از هم غيبت نكنيد و به هم ستم نورزيد و با يكديگر دشمنى نكنيد و از هم جدا نشويد و دورى ننماييد و به يكديگر حسد نداشته باشيد زيرا حسد ايمان را مى خورد چنانكه آتش هيزم خشك را.

4- تهمت و بهتان

تهمت از سنگين ترين گناهانى است كه انسان مرتكب مى شود، پاك دامن و بى عيبى را به ناپاكى و عيب متهم كردن چه گناه سنگين و چه كارى پليد و چه عملى شيطانى است، آيات قرآن و روايات در اين زمينه مطالبى را گوشزد كرده اند كه براى باور كننده بسيار هراس انگيز است!

از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت شده است:

«مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أوْ مُؤمِنَةً أوْ قَالَ فِيْهِ مَا لَيْسَ فِيهِ أقَامَهُ اللَّهُ تَعَالى يَوْمَ القِيَامَةِ عَلى تَلٍّ مِنْ نَارٍ حَتّى يَخْرُجَ مِمّا قَالَهُ فِيهِ»

كسى كه به مؤمنى و مؤمنه اى بهتان بزند، يا چيزى در حق او بگويد كه در او نباشد، خداوند روز قيامت او را بر تپه اى از آتش نگاه مى دارد تا عهده اش را از آنچه گفته آزاد كند.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

«من بَاهَتَ مُؤمِناً أوْ مُؤمِنَةً بِمَا لَيْسَ فِيهِمَا حَبَسَهُ اللَّهُ عَزّوَجَلَّ يَوْمَ القِيَامَةِ فِى طِينَةِ خَبَالٍ حَتّى يَخْرُجَ مِمّا قَالَ، قُلْتُ: وَمَا طِينَةُ خَبَالٍ؟ قَالَ: صَدِيدٌ يَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ المُومِسَاتِ يعنى الزَّوانِىَ» .

كسى كه مرد يا زن مؤمنى را به آنچه در آنان نيست متهم كند، خداوند روز قيامت او را در گل خبال حبس مى كند تا آنچه را گفته اثبات نمايد، راوى مى گويد: از حضرت پرسيدم: گل خبال چيست؟ فرمود: چرك و خونى است كه از فرج زنان زناكار بيرون مى آيد.

5- دورويى

امام باقر عليه السلام در رابطه با دورويى و نفاق مى فرمايد:

بِئْسَ العَبْدُ عَبْدٌ يَكُونُ ذَا وَجْهَيْنِ وَذَا لِسَانَيْنِ يُطْرِى أخَاهُ شَاهِداً وَيَأكُلُهُ غَائِباً إنْ أُعطِىَ حَسَدَهُ وَإنِ ابْتُلِىَ خَذَلَهُ .

بد انسانى است، انسان دو رو و دو زبان، برادر دينى اش را در حضور خود زياد مدح مى كند و در اين زمينه مبالغه مى نمايد و در غياب باغيبت كردن از او چنان است كه گوشت بدن مرده او را مى خورد، اگر به برادرش عطا شود به او حسد ورزد و اگر گرفتار گردد از يارى اش دريغ كند.

و از امام صادق عليه السلام روايت شده است:

«مَنْ لَقِىَ المُسْلِمِينَ بِوَجْهَيْنِ وِلِسَانَيْنِ جَاءَ يَوْمَ القِيَامَةِ وَلَهُ لِسَانَانِ مِنْ نَارٍ» .

هر كس با دو چهره و دو زبان با مسلمانان برخورد كند، روز قيامت بيايد در حالى كه براى او دو زبان از آتش است.

6- تلافى بدى

اسلام از مردم مى خواهد اگر از طرف خانواده خود يا اقوام يا دوستان مورد آزار و ستم گرى و بدى قرار گرفتند، اگر بناى تلافى دارند به بيش از آنچه بر آنان وارد شده برطرف مقابل وارد نكنند و گذشت و اصلاح در اين زمينه را بيش از تلافى بپسندد،

[وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ ] .

پاداش بدى [چون قتل و زخم زدن و اتلاف مال ] مانند همان بدى است؛ ولى هر كه بگذرد و [ميان خود و طرف مقابلش را] اصلاح نمايد.

پاداشش بر عهده خداست؛ يقيناً خدا ستمكاران را دوست ندارد.

اميرالمؤمنين على عليه السلام مى فرمايد:

«ثَلَاثَةٌ لَايَنْتَصِفُونَ مِنْ ثَلَاثَةٍ: شَرِيفٌ مِنْ وَضِيْعٍ وَحَلِيمٌ مِنْ سَفِيْهٍ وَمُؤمِنٌ مِنْ فَاجِرٍ» .

سه كس نبايد از سه كس تلافى كند: شريف و بزرگوار از پست و فرومايه، بردبار از سبك مغز و دريده، مؤمن از بدكار.

7- كينه و مشاجره

وجود مبارك رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

«مَنْ كَثُرَ هَمُّهُ سَقِمَ بَدَنُهُ وَمَنْ سَاءَ خُلُقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ وَمَنْ لَاحَى الرِّجَالَ سَقَطَتْ مُرُوَّتُهُ وَذَهَبَتْ كَرَامَتُهُ. ثُمّ قَالَ رسول اللَّه: لَمْ يَزَلْ جَبْرَئِيْلُ يَنْهَانِى عَن مُلَاحَاةِ الرِّجَالِ كَمَا يَنْهَانِى عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ وَعِبَادَةِ الْأوْثَانِ».

كسى كه فكرش به امور غصه ساز و غم آور بسيار مشغول است، جسمش دچار بيمارى شود و كسى كه بد اخلاق است خود را به رنج و سختى و عذاب مى نشاند و كسى كه با مردم بگو مگوى دشمنانه داشته باشد، جوانمردى اش نابود و كرامت و احترامش از ميان برود، سپس فرمود:

جبرئيل پيوسته مرا از بگو مگوى دشمنانه نهى مى كرد چنانكه از شراب خوارى و بت پرستى منع مى نمود.