هنگام نظر به ابر ‏و شنيدن بانگ رعد و برق

 منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد دهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

 «1» اللَّهُمَّ إِنَّ هذَيْنِ آيَتَانِ مِنْ آيَاتِكَ وَ هذَيْنِ عَوْنَانِ مِنْ أَعْوَانِكَ يَبْتَدِرَانِ طَاعَتَكَ بِرَحْمَةٍ نَافِعَةٍ أَوْ نَقِمَةٍ ضَارَّةٍ فَلَا تُمْطِرْنَا بِهِمَا مَطَرَ السَّوْءِ وَ لَا تُلْبِسْنَا بِهِمَا لِبَاسَ الْبَلَاءِ «2» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْزِلْ عَلَيْنَا نَفْعَ هَذِهِ السَّحَائِبِ وَ بَرَكَتَهَا وَ اصْرِفْ عَنَّا أَذَاهَا وَ مَضَرَّتَهَا وَ لَا تُصِبْنَا فِيهَا بِافَةٍ وَ لَا تُرْسِلْ عَلَى مَعَايِشِنَا عَاهَةً]

خدايا! همانا اين «رعد و برق» دو نشانه از نشانه هاى تو، و دو خدمتگزار از خدمتگزاران تواند، كه در مقام فرمان بردن از تو، به رحمتى سودمند يا عقوبتى زيان بخش مى شتابند، پس به وسيله آن دو، باران زيان بار بر ما مباران، و به سبب آن دو لباس بلا بر ما مپوشان.

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست، و فايده و بركت اين ابرها را بر ما نازل كن و آزار و زيانش را از ما بگردان، و از درون ابرها آفتى به ما نرسان، و بر آنچه كه معيشت ما بر آن استوار است آسيبى نفرست.

 [ «3» اللَّهُمَّ وَ إِنْ كُنْتَ بَعَثْتَهَا نِقْمَةً وَ أَرْسَلْتَهَا سَخْطَةً فَإِنَّا نَسْتَجِيرُكَ مِنْ غَضَبِكَ وَ نَبْتَهِلُ إِلَيْكَ فِي سُؤَالِ عَفْوِكَ فَمِلْ بِالْغَضَبِ إِلَى الْمُشْرِكِينَ وَ أَدِرْ رَحَى نَقِمَتِكَ عَلَى الْمُلْحِدِينَ «4» اللَّهُمَّ أَذْهِبْ مَحْلَ بِلَادِنَا بِسُقْيَاكَ وَ أَخْرِجْ وَحَرَ صُدُورِنَا بِرِزْقِكَ وَ لَا تَشْغَلْنَا عَنْكَ بِغَيْرِكَ وَ لَا تَقْطَعْ عَنْ كَافَّتِنَا مَادَّةَ بِرِّكَ فَإِنَّ الْغَنِيَّ مَنْ أَغْنَيْتَ وَ إِنَّ السَّالِمَ مَنْ وَقَيْتَ «5» مَا عِنْدَ أَحَدٍ دُونَكَ دِفَاعٌ وَ لَا بِأَحَدٍ عَنْ سَطْوَتِكَ امْتِنَاعٌ تَحْكُمُ بِمَا شِئْتَ عَلَى مَنْ شِئْتَ وَ تَقْضِي بِمَا أَرَدْتَ فِيمَنْ أَرَدْتَ ]

خدايا! اگر اين ابرها را به خاطر عقوبت برانگيخته اى، و محض خشم فرستاده اى، ما از خشمت به تو پناه مى آوريم، و براى درخواست گذشت و عفوت به درگاه تو زارى مى كنيم. پس غضب و خشم را متوجه مشركان كن، و آسياى عقوبتت را نسبت به منحرفان به گردش آر.

خدايا! خشكى سرزمين هاى ما را به بارانت برطرف كن، و شدّت خشم سينه ما را به رزق و روزى خود بيرون فرما، و ما را از خود به غير خود مشغول و سرگرم مكن، و مايه و منبع نيكى خود را از ما جدا ساز؛ چه اين كه، بى نياز كسى است كه تواش بى نياز كنى، و سالم كسى است كه تواش از هر شرّى نگاه دارى، نزد كسى جز دفاع تو نيروى دفاع نيست و براى احدى از عذاب تو، وسيله حفظ و نگاه دارى وجود ندارد؛ بر هر كسى كه بخواهى، به هر چه كه بخواهى حكم مى كنى، و به آنچه اراده فرمايى درباره هر كس اراده كنى فرمان مى دهى.

 [ «6» فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا وَقَيْتَنَا مِنَ الْبَلَاءِ وَ لَكَ الشُّكْرُ عَلَى مَا خَوَّلْتَنَا مِنَ النَّعْمَاءِ حَمْداً يُخَلِّفُ حَمْدَ الْحَامِدِينَ وَرَاءَهُ حَمْداً يَمْلَأُ أَرْضَهُ وَ سَمَاءَهُ «7» إِنَّكَ الْمَنَّانُ بِجَسِيمِ الْمِنَنِ الْوَهَّابُ لِعَظِيمِ النِّعَمِ الْقَابِلُ يَسِيرَ الْحَمْدِ الشَّاكِرُ قَلِيلَ الشُّكْرِ الْمُحْسِنُ الْمُجْمِلُ ذُو الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ]

تو را سپاس بر آن كه ما را از بلا نگاه داشتى، و تو را شكر بر نعمت هايى كه به ما دادى؛ سپاسى كه سپاس سپاسگزاران را پشت سر گذارد؛ سپاسى كه زمين و آسمان خدا را پر كند. همانا تويى بسيار نعمت دهنده به نعمت هاى بزرگ، بخشنده نعمت هاى عظيم، پذيرنده سپاس اندك، قبول كننده شكر ناچيز، نيكوكار و خوش رفتار، داراى احسان، معبودى جز تو نيست، پايان كار به سوى توست.

ابر، برق، رعد

اگر مردم به عبادت و طاعت و تقوا و ورع روى آورند. ابر و برق و رعد به وقت كار خود را انجام مى دهند و به اندازه مى بارند و باريدن ابر براى همگان نعمت و بركت مى شود، و اگر روى از عبادت بردارند و پشت پا به تقوا و فضيلت بزنند، بارش ابر و غرّش رعد و فروغ برق براى آنان بلا و نقمت و باعث خرابى و ضرر و زيان و خسارت خواهد شد، كه هر چه چرخ در اين جهان هستى است به اراده يك نفر مى چرخد و آنهم حضرت حق است، و چه نيكوست كه تمام مردم هوا و خواسته و اراده خود را با هوا و اراده حق يكى كنند تا همه چيز براى آنان منبع نفع و بركت گردد.

برق آسمان، بارش باران و سبز شدن زمين و دگرگونى فصل ها از نشانه هاى قدرت قاهره خداوند متعال در آفرينش است كه بر پايه يك برنامه حساب شده و استوار اتفاق مى افتد و هرگز تصادف و بى نظمى در اين امور راهى ندارد.

خداوند حكيم در سير حركت زمين و بركات آسمانى؛ برق را وسيله اى براى بيدارى و دگرگونى انسان ها قرار داده است تا در پرتو ترس و اميد از آن، آدمى در خواب غفلت فرو نرود از اين رو مى فرمايد:

وَ مِنْ ءَايتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ يُنَزّلُ مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَيُحْىِ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَآ إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَأَيتٍ لّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ» «1»

و از نشانه هاى [قدرت و ربوبيت ] اوست كه برق را مايه ترس [از صاعقه ] و اميد [به باران ] به شما مى نماياند، و از آسمان، آبى نازل مى كند كه زمين را پس از مردگى اش به وسيله آن زنده مى كند؛ قطعاً در اين [شگفتى هاى آفرينش ] نشانه هايى است براى مردمى كه تعقّل مى كنند.

جرقه اى كه از بيم و اميدى در اثر برق آسمانى و حركت ابرها و ريزش باران در قلب پديد مى آيد؛ سازنده درون آدمى است و اين يك راه خداشناسى آشكار است كه بايد بر اساس دانش و انديشه و تفكّر دريافت شود.

اميرمؤمنان على عليه السلام در وصف سالكان راه حقيقت مى فرمايد:

قَدْ أَحْيى عَقْلَهُ وَ اماتَ نَفْسَهُ، حَتّى دَقَّ جَليلُهُ وَ لَطُفَ غَليظُهُ وَ بَرَقَ لَهُ لامِعٌ كَثيرُ الْبَرْقِ، فَأَبانَ لَهُ الطَّريقَ وَ سَلَكَ بِهِ السَّبيلَ وَ تَدافَعَتْهُ الْأَبْوابُ الى بابِ السَّلامَةِ وَ دارِ الْإِقامَةِ وَ ثَبَتَتْ رِجْلاهُ بِطُمَأْنِينَةِ بَدَنِهِ فى قَرارِ الْأَمْنِ وَ الرّاحَةِ بِمَا اسْتَعْمَلَ قَلْبَهُ وَ أَرْضى رَبَّهُ. «2»

همانا عقل خود را زنده كرد و نفسش را مى راند به طورى كه جسمش باريك و دلش نرم شد و نورى در نهايت فروزندگى برايش درخشيد كه راه را براى او روشن كرد و به آن نور راه را پيمود، ابواب سلوك او را به در سلامت و خانه اقامت راندند و قدمهايشان همراه آرامش تن در جايگاه امن و راحت استوار شد، چرا كه قلبش را به كار گرفت و پروردگارش را خشنود ساخت.

هر آنچه در چرخه دايره هستى است فرمان بر نظام ربّانى خداوند جهان است. و هيچ گونه استقلالى در ذات آن نيست، بلكه همه اصول نظام هستى امانتى است كه سود و زيان بار بودن آن در دست پر قدرت آن حكيم تواناست. و همگى در ستايش و نيايش با حق تعالى، زبانى خاموش دارند.

در شرح اسماء الحسنى، روايتى از نبى اكرم صلى الله عليه و آله وارد شده كه حق جليل را گسترده توصيف فرموده است، از جمله در بخشى از فرازهاى آن آمده است:

وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذى يُسَبِّحُ لَكَ بِهِ قَطْرُ الْمَطَرِ وَ السَّحابُ الْحامِلاتُ قَطَراتِ رَحْمَتِكَ يا اللَّهُ وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذى أَجْرَيْتَ بِهِ وابِلَ السَّحابِ فِى الْهَواءِ بِقُدْرَتِكَ يا اللَّهُ وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذى تُنْزِلُ بِهِ قَطْرَ الْمَطَرِ مِنَ الْمُعْصِراتِ ماءً ثَجَّاجاً فَتَجْعَلُهُ فُرَجاً يا اللَّهُ .... وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذى يُسَبِّحُ لَكَ بِهِ الْبَرْقُ الْخاطِفُ وَ الصَّواعِقُ الْعاصِفَةُ يا اللَّهُ وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذى تُسَبِّحُ لَكَ بِهِ الرِّياحُ الْعاصِفاتُ فِى مَجارِيها يا اللّه وَ أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذى يَنْزِلُ بِهِ مَعَ كُلِّ قَطْرَةٍ مَلَكٌ مِنَ السَّماءِ يُسَبِّحُكَ بِهِ وَ لايَرْجِعُ إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ يا اللَّهُ. «3»

و از تو درخواست مى كنم به آن نامت كه به آن قطره هاى باران و ابر باركش قطره هاى رحمت تو؛ تو را تسبيح مى كنند، اى خدا.

واز تو درخواست مى كنم به آن نامت كه به آن در هوا ابر سنگين را به نيرويت جارى ساختى، اى خدا.

و از تو درخواست مى كنم به آن نامت كه به آن قطره هاى باران را از ابرهاى متراكم و باران زا، پى در پى فروفرستادى و آن را گشايش قرار دادى، اى خدا.

و از تو درخواست مى كنم به آن نامت كه به آن آذرخش خيره كننده و آواز سخت و تند وزنده تو را تسبيح مى كنند، اى خدا.

و از تو در خواست مى كنم به آن نامت كه به آن بادهاى سخت وزنده در رهگذرشان تو را تسبيح مى كنند، اى خدا.

واز تو در خواست مى كنم به آن نامت كه به آن با هر قطره اى فرشته اى از آسمان فرود مى آيد و به آن تو را تسبيح مى كند و تا روز قيامت بازنمى گردد، اى خدا.

در اين فراز از دعا، حضرت سجّاد عليه السلام از خداوند منّان در خواست ابر پر بركت نموده است؛ زيرا ابر بدون بارش هم رحمت و هم نقمت است. دربيان معصومان عليهم السلام چنين آمده است.

رسول اللّه اعظم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ السَّحابَ غَرابِيلَ لِلْمَطَرِ هِىَ تُذِيبُ الْبَرَدَ حَتَّى يَصيرَ ماءً لِكَىْ لايُضِرَّ شَيْئاً يُصيبُهُ وَ الَّذى تَرَوْنَ فِيهِ مِنَ الْبَرْدِ وَ الصَّواعِقِ نَقِمَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ يُصيبُ بِها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ. «4»

همانا خداوند متعال ابر را غربال كننده باران ساخته، آنها تگرگ را ذوب مى كنند تا به هر چه مى رسد زيان نرساند و آنچه بنگريد در ابر از تگرگ و صاعقه، عذاب خداى عز و جل است كه با آن هر بندهاى را كه بخواهد گرفتار نمايد.

نبى اسلام صلى الله عليه و آله از جبرئيل پرسيد: دوست دارم امر ابررا بدانم، جبرئيل گفت: اين فرشته ابر است از او بپرس، او گفت: چك هاى مهر شده به دست ما مى آيد كه به فلان شهر چنين و چنان قطره بباريد. «5» امام على عليه السلام فرمود:

السِّحابُ غِرْبالُ الْمَطَرِ وَ لَوْ لا ذَلِكَ لَأَفْسَدَ كُلَّ شَئٍ يَقَعُ عَلَيْهِ. «6»

ابر، غربال كننده بارانند. و اگر نبود هر چه باران به آن مى ريخت تباه مى شد.

و نيز حضرت على عليه السلام مى فرمايد:

وَ سُئِلَ عَنِ السَّحابِ أَيْنَ تَكُونُ؟ قالَ: تَكُونُ عَلَى شَجَرٍ عَلى كَثِيبٍ عَلى شاطِئِ الْبَحْرِ يَأوِى إِلَيْهِ فَإِذا أَرادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ يُرْسِلَهُ أَرْسَلَ رِيحاً فَأَثارَتْهُ وَ وَكَّلَ بِهِ مَلائِكَةً يَضْرِبُونَهُ بِالمَخارِيقِ وَ هُوَ الْبَرْقُ فَيَرْتَفِعُ ثُمَّ قَرَأَ هذِهِ الْآيَةَ

وَ اللَّهُ الَّذِى أَرْسَلَ الرّيحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَسُقْنهُ إِلَى بَلَدٍ مَّيّتٍ» «7»

وَ الْمَلَكُ اسْمُهُ الرَّعْدُ. «8»

پرسيده شده از ابر كه كجاست؟ فرمود: بر درختى بالاى تلّى كنار دريا در آن منزل كند و چون خداوند بلند مرتبه بخواهد آن را بفرستد، بادى گسيل نمايد تا آن را برانگيزد و فرشته ها بدان گمارد تا او را تازيانه آتشين بزنند و آن برق است و برآيد، سپس اين آيه را خواند: «خداست كه بادها را فرستاد تا ابرى را برانگيزند، پس ما آن را به سوى سرزمين مرده رانديم و زمين را پس از مردگى اش به وسيله آن زنده كرديم» و نام آن فرشته رعد است.

ابن عباس در اين باره مى گويد:

السَّحابُ الْأَسْوَدُ فِيهِ الْمَطَرُ وَ الْأَبْيَضُ فِيهِ النَّدَى وَ هُوَ الَّذى يُنْضِجُ الثِّمارَ. «9»

در ابر سياه، باران است و ابر سفيد رطوبت دارد و او سبب رويش و رشد ميوه هاست.

گاهى ابر در موقعيت هاى خاصى موجب تراكم هوا و در نتيجه گرم شدن شديد آن مى شود و بسيارى از درختان و گياهان را سوزانده و بى خاصيّت مى كند و نيز سبب از بين رفتن رطوبت هوا و كاهش اكسيژن در فضا مى شود تا جايى كه انسان گاهى دچار تنگى نفس و بيمارى گوارشى مى شود. اين حالت از بلاياى طبيعى آفرينش و براى عبرت آدميان پيش مى آيد.

بنابراين گاهى رعد و برق و ابر زمينه ساز ترس و هراس است. و گاهى موجب طمع و رغبت و اميد مى شود؛ زيرا زمانى در اثر انقلاب آنها باران شديدى مى بارد و به صورت سيل بزرگى درآمده و هر چه را از تر و خشك در سر راهش قرار گرفته نابود مى كند و همچنين زمانى بارانى سودمند و به اندازه مناسب مكان مى بارد كه دشت و بيابان و مزارع را آباد مى سازد و چشمه هاى آب و رودخانه ها به جريان مى افتد و همگان از اين لطف خدا خرسند و سپاسگزار مى شوند.

از سيد مرتضى رحمه الله پرسيدند: رعد و برق و ابر در كلام خداوند چيستند؟ كه فرمود: «و از آسمان از كوه هايى كه در آن ابر يخ زده است تگرگى فرو مى ريزد.» آيا آنجا تگرگ است يا نه؟

و ايشان (قدس سره) پاسخ داد: ابر جسمى متراكم و در هم است و در آن شكى نيست كه قابل مشاهده است و امّا رعد و برق روايت دارد كه دو فرشته اند و آنچه ما گوئيم اين است كه رعد غرّشى از برخورد تكه هاى ابر است و برق هم از برخورد آنها به هم بدرخشيد و اين كه خداوند فرموده از كوه هاست تا آخر آيه؛ شكى نيست كه كلام خداست و مانعى ندارد كه كوه هاى تگرگى آفريده شده باشد در هنگامى كه تگرگ فرو مى بارد. «10» به قول عارف معارف حضرت فيضى هندى:

(فيضى هندى)

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- روم (30): 24.

(2)- نهج البلاغه: خطبه 210.

(3)- بحار الأنوار: 90/ 255- 256، باب 13، حديث 1؛ البلد الأمين: 413.

(4)- بحار الأنوار: 56/ 381، باب 28، حديث 25؛ قرب الإسناد: 36.

(5)- بحار الأنوار: 56/ 387، باب 28، حديث 39.

(6)- بحار الأنوار: 56/ 373، باب 28، حديث 5؛ قرب الإسناد: 64.

(7)- فاطر (35): 9.

(8)- الكافى: 8/ 218، حديث 268؛ بحار الأنوار: 56/ 382، باب 28، حديث 26.

(9)- بحار الأنوار: 56/ 387، باب 28، حديث 37؛ الدرّ المنثور: 1/ 165.

(10)- بحار الأنوار: 56/ 398 (تتميم)؛ رسائل المرتضى: 4/ 18، مسأله هفتم.