نويد و اميد دروغين شيطان‏

منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد نهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

عقل سالم حكم مى كند كه انسان از دشمن خطرناك كه به هيچ موجودى رحم نمى كند و قربانيش در هر گوشه و كنارى بر خاك هلاكت افتاده؛ سخت بپرهيزد.

قرآن تأكيد مى كند كه حساب شيطان و همكارانش از ساير دشمنان جداست او و همكارانش شما را مى بينند درحالى كه شما آنها را نمى بينيد.

به راستى بايد در برابر چنين دشمن ناپيدايى كه لحظات حمله او را با دقت نمى توان پيش بينى كرد، هميشه آماده دفاع بود.

خداوند كريم در سوره ابراهيم از دعوت هاى شيطان با عنوان وعده و آرزو و اميدهاى پوچ ياد نموده وحقيقت امر را روشن ساخته و فرموده است:

وَ قَالَ الشَّيْطنُ لَمَّا قُضِىَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَ عَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقّ وَ وَعَدتُّكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ مَا كَانَ لِىَ عَلَيْكُم مّن سُلْطنٍ إِلَّآ أَن دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِى فَلَا تَلُومُونِى وَلُومُواْ أَنفُسَكُم مَّآ أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَ مَآ أَنتُم بِمُصْرِخِىَّ إِنّى كَفَرْتُ بِمَآ أَشْرَكْتُمُونِ مِن قَبْلُ إِنَّ الظلِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» «1»

و شيطان [در قيامت ] هنگامى كه كار [محاسبه بندگان ] پايان يافته [به پيروانش ] مى گويد: يقيناً خدا [نسبت به برپايى قيامت، حساب بندگان، پاداش و عذاب ] به شما وعده حق داد، و من به شما وعده دادم [كه آنچه خدا وعده داده، دروغ است، ولى مى بينيد كه وعده خدا تحقّق يافت ] و [من ] در وعده ام نسبت به شما وفا نكردم، مرا بر شما هيچ غلبه و تسلّطى نبود، فقط شما را دعوت كردم [به دعوتى دروغ و بى پايه ] و شما هم [بدون انديشه و دقت دعوتم را] پذيرفتيد، پس سرزنشم نكنيد، بلكه خود را سرزنش كنيد، نه من فريادرس شمايم، و نه شما فريادرس من، بى ترديد من نسبت به شرك ورزى شما كه در دنيا درباره من داشتيد [كه اطاعت از من را هم چون اطاعت خدا قرار داديد] بيزار و منكرم؛ يقيناً براى ستمكاران عذابى دردناك است.

از آيه فوق استفاده مى شود كه دعوت هاى شيطان، هرگز اختيار و آزادى اراده را از انسان نمى گيرد، بلكه او يك اميد دهنده اى بيش نيست ولى انسان با علاقه و ميل خود، زمينه هاى قبلى و پيوستگى به خواسته هاى او را فراهم مى سازد.

زمينه هاى كار خلاف وضع انسان را به جايى مى رساند كه حالت بى اختيارى در برابر وسوسه ها در وجودش پيدا مى شود، همان گونه كه در همه معتادان به مواد افيونى مشاهده مى شود كه با اراده خودشان راه اسارت را براى خود باز مى كنند. و با اولين پُكى كه به سيگار مى زنند تير مسموم شيطان را به سوى خود مى رهانند، سپس براى توجيه دعوت شيطان مى گويند، اين نشانه مرادنگى و بزرگى است و يا براى تفريح و سرگرمى و آرامش فكرى چنين مى كنيم.

شيطان به اين ترتيب در قيامت، پاسخ دندان شكنى به همه كسانى كه گناهان خويش را به گردن او مى اندازند و او را عامل انحرافات خود مى شمرند و به او لعنت مى فرستند، مى دهد. و اين شيوه كودكان را كه گروهى از گنهكاران براى تبرئه خويش دارند، مى كوبد؛ و مى گويد: مرا سرزنش نكنيد بلكه خود را ملامت كنيد؛ زيرا خودتان كرديد كه لعنت بر خودتان باد. در حقيقت سلطان حقيقى بر انسان، اراده و عمل اوست نه چيز ديگر.

برنامه هاى شيطان براى گمراهى انسان

از آيات كريمه قرآن استفاده مى شود: شيطان سوگند ياد كرده كه: چند برنامه را در دعوت خود اجرا كند و گام به گام خود را به سوى هدف هايش نزديك سازد.

1- از بندگان خدا نصيب معينى را انتخاب مى كند كه انسان هاى باايمان و اراده ضعيف، تسليم اويند.

2- با گمراه كردن و زيبا جلوه دادن راه باطل، حق را بر مردم مى پوشاند.

3- با وعده ها و آرزوهاى دور و دراز و رنگارنگ بندگان را سرگرم مى سازد.

در حديث پرمغز و هشدار دهنده اى از امام صادق عليه السلام وارد شده است كه وقتى آيه:

وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فحِشَةً أَوْظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ ذَكَرُواْ اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ وَمَن يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّواْ عَلَى مَا فَعَلُواْ وَهُمْ يَعْلَمُونَ» «2»

و آنان كه چون كار زشتى مرتكب شوند يا بر خود ستم ورزند، خدا را ياد كنند و براى گناهانشان آمرزش خواهند؛ و چه كسى جز خدا گناهان را مى آمرزد؟

و دانسته و آگاهانه بر آنچه مرتكب شده اند، پا فشارى نمى كنند.

نازل شد، ابليس بالاى كوه ثور در مكّه رفت و با صداى بلندى فرياد كشيد و سران و يارانش را جمع كرد. گفتند: اى آقاى ما چه شده كه ما را فراخوانده اى؟

گفت: اين آيه نازل شده چه كسى مى تواند با آن مقابله كند؟ يكى از شياطين بزرگ گفت: من مى توانم، نقشه ام چنين و چنان است. ابليس طرح او را نپسنديد. ديگرى برخاست و گفت: چنين كنم، مانند او ابليس باز هم نپذيرفت. سپس وسواس خناس ايستاد و گفت: من از عهده آنان برآيم، ابليس گفت: چگونه؟ گفت: آنها را با وعده ها و آرزوها سرگرم مى كنم تا آلوده به گناه شوند و هنگامى كه مرتكب شدند، توبه را از يادشان مى برم! ابليس گفت: تو مى توانى از عهده اين كار برآيى. پس او را تا روز قيامت مأمور به آن كرد. «3» 4- مردم را به اعمال خرافى و وهمى، مانند ترس از فقر و مال اندوزى فرا مى خواند و سنت ها و بدعت هاى بى پايه را پديد مى آورد و سپس از آداب و رسوم آنان محسوب مى شود.

5- مردم را به تغيير و تبديل فطرت و آفرينش پاك خداوند وادار مى كند و آنان را به صفات و خوى حيوانى و دنيوى علاقمند مى كند.

6- مردم را گام به گام با آسان و شيرين كردن مقدمات عمل؛ تشويق به اجرا مى كند.

تمام دستگاه هاى شيطانى و ابزار و ياران او براى پياده كردن نقشه هاى شوم او از روش خطوات يعنى قدم به قدم بهره مى گيرد و از ديدگاه تربيتى همان طور كه تربيت انسان مرحله به مرحله تكامل پيدا مى كند، انحراف او هم درجه به درجه در وجودش نفوذ مى كند.

به عنوان مثال: آلودگى جوان از مرحله ديدن و تماشاى صحنه هاى گناه آلود آغاز شده، سپس به مرحله شركت در محفل يا استفاده از ماده اى به عنوان آرامبخش و درمان روانى ادامه پيدا مى كند. و آنگاه به مرحله نهادى و حرفه اى در مى آيد و جوان به شكل جنايت پيشه و معتاد مشهور، به عالم حيوانيت در مى آيد.

يا در باب شبهه افكنى و ترديد در اعتقادات آدمى، به او وسوسه مى كند كه براى مرگ و توبه وقت زياد است، يا چه كسى گفته خدا عذاب مى كند، يا چه كسى از درون قبر خبر داده، يا چه كسى از آن دنيا برگشته و ...

به اين ترتيب او فرمايش هاى همه انبيا و ائمه اطهار و اولياى الهى و عالمان را ناديده مى گيرد، و در انتظار معجزه يا عذاب آسمانى، به نيرنگ شيطان دچار مى شود و اين مؤمنان واقعى هستند كه بايد جانب حق و حقيقت را به نيكى بشناسند.

امام صادق عليه السلام در وصيّت خويش به عبداللّه بن جندب مى فرمايد:

يا عَبْدَ اللَّهِ لَقَدْ نَصَبَ إِبْليسُ حَبائِلُهُ فى دارِ الْغُرُورِ فَما يَقْصِدُ فيها الَّا أَوْلِيائَنا. «4»

اى عبداللّه! همانا شيطان بزرگ در اين سراى پرفريب، دام هاى خود را پهن كرده و هدف او به غير دوستداران ما نيست.

 [ «9» اللَّهُمَّ أَعْطِنِي كُلَّ سُؤْلِي وَ اقْضِ لِي حَوَائِجِي وَ لَا تَمْنَعْنِي الْإِجَابَةَ وَ قَدْ ضَمِنْتَهَا لِي وَ لَا تَحْجُبْ دُعَائِي عَنْكَ وَ قَدْ أَمَرْتَنِي بِهِ وَ امْنُنْ عَلَيَّ بِكُلِّ مَا يُصْلِحُنِي فِي دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي مَا ذَكَرْتُ مِنْهُ وَ مَا نَسِيتُ أَوْ أَظْهَرْتُ أَوْ أَخْفَيْتُ أَوْ أَعْلَنْتُ أَوْ أَسْرَرْتُ «10» وَ اجْعَلْنِي فِي جَمِيعِ ذَلِكَ مِنَ الْمُصْلِحِينَ بِسُؤَالِي إِيَّاكَ الْمُنْجِحِينَ بِالطَّلَبِ إِلَيْكَ غَيْرِ الْمَمْنُوعِينَ بِالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ ]

خدايا! تمام خواسته هايم را عطا كن، و همه حاجاتم را برآور، و از اجابت دعا كه اجابتش را برايم ضمانت كرده اى محرومم مكن، و دعايم را از درگاهت كه مرا به آن دستور داده اى منع مفرما، و هر آنچه در دنيا و آخرتم باعث اصلاحم شود به من عنايت كن؛ آنچه را كه از آن ياد كردم و آنچه فراموشم شد، اظهار كردم يا پوشيده داشتم، آشكار نمودم يا پنهان كردم، و در تمام اين امور به سبب درخواستى كه از تو دارم، مرا از اصلاح كنندگان قرار ده؛ آنان كه به درخواستشان از تو، در شمار كاميابان شدند، و با توكّل بر تو محروم از لطفت نشدند.

 [ «11» الْمُعَوَّدِينَ بِالتَّعَوُّذِ بِكَ الرَّابِحِينَ فِي التِّجَارَةِ عَلَيْكَ الْمُجَارِينَ بِعِزِّكَ الْمُوَسَّعِ عَلَيْهِمُ الرِّزْقُ الْحَلَالُ مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ الْمُعَزِّينَ مِنَ الذُّلِّ بِكَ وَ الْمُجَارِينَ مِنَ الظُّلْمِ بِعَدْلِكَ وَ الْمُعَافِيْنَ مِنَ الْبَلَاءِ بِرَحْمَتِكَ وَ الْمُغْنَيْنَ مِنَ الْفَقْرِ بِغِنَاكَ وَ الْمَعْصُومِينَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الزَّلَلِ وَ الْخَطَاءِ بِتَقْوَاكَ وَ الْمُوَفَّقِينَ لِلْخَيْرِ وَ الرُّشْدِ وَ الصَّوَابِ بِطَاعَتِكَ وَ الْمُحَالِ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الذُّنُوبِ بِقُدْرَتِكَ التَّارِكِينَ لِكُلِّ مَعْصِيَتِكَ السَّاكِنِينَ فِي جِوَارِكَ ]

و مرا از آنانى قرار ده كه به پناه آوردن به تو خو گرفته اند، و از سوداى با تو سود سرشار برده اند، و پناهنده به عزتت شدند، و رزق حلال از احسان فراگيرت به جود و كرمت بر آنان وسعت دادى، و به وسيله تو از مدار خوارى درآمده به تخت عزت نشستند، و از ستم و جور، به عدالتت پناهنده شدند، و به رحمتتت، از بلا و مصيبت، سلامت همه جانبه يافتند، و به غناى تو، از تهيدستى به توانگرى رسيدند، و به تقواى تو از گناهان و لغزش ها و خطاها، محفوظ ماندند، و به طاعتت، به خير و هدايت و درستى، توفيق يافتند، و به قدرتت بين آنان و گناهان حايل و مانع ايجاد شد، رها كننده معصيت هاى تواند، در جوار رحمتت ساكنند.

 [ «12» اللَّهُمَّ أَعْطِنَا جَمِيعَ ذَلِكَ بِتَوْفِيقِكَ وَ رَحْمَتِكَ وَ أَعِذْنَا مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ وَ أَعْطِ جَمِيعَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِثْلَ الَّذِي سَأَلْتُكَ لِنَفْسِي وَ لِوُلْدِي فِي عَاجِلِ الدُّنْيَا وَ آجِلِ الْآخِرَةِ إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ سَمِيعٌ عَلِيمٌ عَفُوٌّ غَفُورٌ رَءُوفٌ رَحِيمٌ «13» وَ آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ.]

خدايا! همه اين امور را به توفيق رحمتت به ما عطا كن، و ما را از عذاب دوزخ پناه ده، و به تمام مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان، مانند آنچه را براى خود و فرزندانم از تو خواستم، در اين جهان و آن جهان عطا فرما! همانا تو به بندگان نزديك، اجابت كننده دعا، شنوا و دانا، بخشنده و آمرزنده، مهربان و رحيمى، و ما را در اين دنيا و آن دنيا حسنه عنايت كن، و از عذاب دوزخ حفظ فرما.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- ابراهيم (14): 22.

(2)- آل عمران (3): 135.

(3)- بحار الأنوار: 60/ 197، باب 3، حديث 6؛ الأمالى، شيخ صدوق: 465، حديث 5.

(4)- بحار الأنوار: 75/ 279، باب 24، حديث 1؛ تحف العقول: 301.