گفت و گو با عبدالکريم بي آزار شيرازي ،گرد آورنده پنج جلدي عاشورا در سرزمين ها
در سال 1323 در شيراز متولد شد. مقدمات حوزه هاي ديني را همان جا طي کرد و سطوح عالي و دروس خارج را در قم و نجف اشرف.
از محضر علماي بزرگ از جمله حضرت امام خميني استفاده کرد و همه بحث هاي مسايل مستحدثه ايشان را به رشته تحرير در آورد.
در سال 1353 به دريافت گواهي افتاء و اجتهاد از وزاارت علوم و آموزش عالي نايل آمد؛ سال 1354 رهسپار دانشگاه مک گيل کانادا شد، در انستيتو مطالعات اسلامي به تحصيلات دانشگاهي پرداخت و موفق به اخذ درجه M.A در تاريخ و تمدن اسلامي مي شد.
از سال 1361 در دانشگاه هاي ايران تدريس را آغاز کرد و از سال 1362 به عضويت فرهنگي دانشگاه الزهرا در آمد.
از آغاز تاسيس مجمع جهاني التقريب از سوي مقام معظم رهبري به عضويت شوراي عالي اين مجمع در آمد و يک سال معاون امور بين الملل اين مجمع بود.
هم اکنون از سوي دبير کل مجمع جهاني تقريب ، هيات امناي دانشگاه مذاهب اسلامي و وزير علوم و تحقيقات و فن آوري، عهده دار رياست اين دانشگاه است.
فرهنگ عاشورا در سرزمين ها نام کتابي است متشکل از چندين مجلد که به چگونگي اجراي مراسم محرم و عاشورا در سرزمين هاي مختلف جهان پرداخته است. اين کتاب و آثار متعدد ديگر درباره امام حسين عليه السلام توسط دکتر بي آزار شيرازي تدوين و تاليف شده است. در اين گفت و گو به چند و چون پژوهش هاي او درباره عاشورا و محرم از نگاه تاريخي و فرهنگي پرداخته ايم.
از چه دوره تاريخي مراسم عاشورا و عزاداري براي امام حسين عليه السلام رايج شده ؟ نحوه اين عزاداري را برايمان توضيح دهيد و بگوييد در روزهاي نخست چه گونه و در چه حدي اجرا مي شده ؟
سرآغاز مراسم عاشورا و عزاداري براي امام حسين عليه السلام به درستي معلوم نيست، تنها مي توان گفت به استناد کتاب اخبار الطوال دينوري، در برابر جشن هاي دشمنان اهل بيت عليه السلام در روز عاشورا، مجالس عزاداري به طور پنهاني و گاهي آشکار از سوي دوست داران خاندان علوي برگزار مي شده است، اما به طور رسمي و علني بنا به روايت ابن اثير و ديگران براي نخستين بار توسط آل بويه اين مراسم رايج شده است.
معز الدوله ديلمي در دهم محرم سال 352 ق. در بغداد دستور داد که بازارها را تعطيل کنند و به نوحه خواني بپردازند و در شهر بگردند. آل بويه با داير کردن مراسم عاشورا، مذهب شيعه را با آرامش و آزادي به کمک علماي اصولي و معتدل چون شيخ گسترش دادند. آل بويه در سوگواري خود بر سينه مي زدند و نمد سياه بر گردن مي آويختند و زنان ، موي را پريشان و صورت خود را سياه مي کردند.
آيا عزاداري براي امام حسين عليه السلام فقط محدود به شيعيان مي شود يا اهل سنت نيز خود را در اين مراسم شريک مي دانند ؟
در سابق ، مسلمانان از نظر سياسي و مساله خلافت به موافقين و مخالفين خاندان علوي تقسيم مي شدند ؛ به دسته اول شيعه و به دسته دوم ناصبي مي گفتند.پس از عصر بني اميه و بني عباس ، ناصبي ها منقرض شدند. بسياري از مسلمانان که دوست داران اهل بيت بوده و هستند، از نظر فرقه ، پيرو مجتهدين چهار گانه و دسته اي پيرو کتب اربعه حاوي احاديث امام صادق عليه السلام شدند؛ دسته اول را سني و دسته دوم را شيعه ناميدند.
تقابل اين دو عنوان مفهوم مخالفي را پيدا کرد و اکنون تلقي بسياري اين است که هر کس که پيرو مذاهب اربعه است شيعه نيست، پس جزو مخالفين ائمه است ، در صورتي که اين کاملا خلاف واقع بوده و ما مي بينيم که حتي ابوحنيفه پيشواي مذهب حنفي در کتاب مناقب مي گويد : « دشمني اخباريان با ما براي آن است که ما خاندان رسول و اهل بيت او را دوست مي داريم و به فضايل ايشان معترفيم.» و پيشواي شافعيان مي گويد: «اگر محبت اهل بيت رفض است ، اي جهانيان بدانيد که من رافضي هستم. »
عبدالجليل قزويني در پاسخ انتقاد صاحب فضايح، از عزاداري شيعيان براي امام حسين عليه السلام به هم آهنگي علماي شافعي و حنفي در اين باره استناد کرده است. شعري را از ابوحنيفه درباره گريه براي امام حسين عليه السلام نقل مي کند و در جاي ديگر مي نويسد :« در همه بلاد، اصحاب شافعي و ابوحنيفه و فحول علما در موسم عاشورا اين تعزيت را با جزع و نوحه و زاري داشته اند و بر شهداي کربلا گريسته اند.»
و در جاي ديگر مي گويد : « مراثي شهداي کربلا که اصحاب ابوحنيفه و شافعي را هست ، بي عدد و نهايت است. » مي توان گفت بيش ترين مقاتل توسط علماي اهل سنت نگارش يافته است ؛ به عنوان نمونه ملا حسين کاشفي حنفي با نوشتن کتاب ادبي روضه الشهدا از قرن نهم هجري تا به حال بناي روضه خواني را در ايران نهاد و با ترجمه آن به ترکي به نام حديقة السعدا بناي روضه خواني را در ترکيه گذاشت و هنر گريز به کربلا از ابتکارات اين عالم حنفي است.
و نيز در اين باره مي توان از نوشته هاي طبري در کتاب تاريخ طبري که اخيرا تحت عنوان « قيام سيد الشهدا و خون خواهي مختار » توسط آقاي دکتر محمد سرور مولايي ترجمه شده ، سيوطي در« تاريخ الحلقا » کتاب « واقعه کربلا » عباس محمود عقاد که اخيرا توسط يکي ازنويسندگان اهل سنت ، آقاي انصاري به فارسي ترجمه و چاپ شده است و سه جلد کتاب « ثارالله» توسط عبدالرحمن الشرقاوي و ديگر نمونه ها ياد کرد.
مراسم عاشورا ، اهل سنت هند را تحت تاثير قرار داده و موجب تقريب و نزديکي آنان به شيعه گشته است . آيا اقليت هاي مذهبي و يا حتي در کشوري مثل هند، بودايي ها و هندوها خودشان را مقيد به انجام اين مراسم مي دانند ؟ اگر ممکن است مختصري درباره اين مراسم و آيين ها برايمان توضيح دهيد ؟
بخش بزرگي از منطقه « اوتاپرداش » هند در قرن هجدهم و نوزدهم ميلادي تحت حکومت يک سلسله شيعه ايراني اداره مي شد که در سال 1707از خراسان به هند مهاجرت کرده بودند. مراسم عاشورا در سراسر اين منطقه برگزار مي شد « وسينان » و « هندوها» نيز در آن شرکت مي کردند و از اين رو مذهب هند و مراسم آن تاثير فراواني بر مراسم محرم در هند گذاشته است که يک نمونه آن، در آب فرود کردن بناي تعزيه در خاتمه مراسم محرم است.
وقايع تاريخي مهمي در روز عاشورا اتفاق افتاده که نقل مي شود، وقايعي مثل توبه حضرت آدم عليه السلام، نجات کشتي نوح عليه السلام ، سرد شدن آتش بر ابراهيم عليه السلام، گذشتن موسي عليه السلام از درياي سرخ و ... آيا اين ها سند تاريخي دارد ؟ اگر اين طور است چه گونه مي توان آن را توجيه تاريخي کرد؟
شيخ مفيد ( متوفي 413 ق) در کتاب « مسار الشيعه » در حوادث ماه محرم مي نويسد : اولين روز محرم، روزي است که خداوند دعاي زکريا عليه السلام را اجابت کرد؛ سوم محرم رهايي يوسف عليه السلام از چاهي است که برادران وي را در آن افکنده بودند ؛ پنجم محرم، روز عبور موسي عليه السلام از دريا ؛ هفتم محرم روز تکلم خدا با موسي بر فراز کوه طور سينا ؛ روز نهم ، روز بيرون آمدن يونس بن متي عليه السلام از شکم ماهي و روز دهم ، شهادت ابي عبدالله حسين بن علي عليه السلام در سال 61 هجري است. به همين دلايل بعضي ، فضايلي براي جشن روز عاشورا ذکر کرده اند، که بنا به گفته دکتر قرضاوي، ضعيف و بلکه از نظر ابن تميعه جعلي است و بنا به تصريح ابن جوزي براي به خشم آوردن شيعيان بوده است.
اما وقايعي چون توبه آدم ، نجات کشتي نوح، سرد شدن آتش بر ابراهيم ، بر فرض صحت، مربوط به قبل از اسلام است و جزو اعياد اسلامي محسوب نمي شود.
نظر شماره درباره خرافات و رسوم غلط در فرهنگ عاشورا چيست ؟ چه گونه مي توان اين مراسم را پالايش کرد ؟ آيا اساسا چنين ضرورتي وجود دارد ؟
مراسم عاشورا براي زنده نگه داشتن سرمشق نجات ملت هاست که امام حسين عليه السلام با خون خود در صحراي کربلا نوشتند تا ملت ها خود را تسليم ستم کاران و استعمار گران نکنند.
از آن جا که اين مراسم باعث مرگ ستم کاران است، آنان کوشيده اند که در درجه اول آن را از ميان ببرند و اگر نتوانستند، آن را منحرف کنند يا به صورت يک سنت مرده در آوردند و يا آن را آلوده به خرافات کنند. بنابراين ضرورت دارد که علما و دانشمندان و محققيني هم چون استاد علامه مطهري، تبيين اين مراسم را به دست گيرند و مانند جامعه پاکستان آن را به دست افراد عامي نسپارند و از ورود هر گونه رسومات غلط و خرافاتي در آن جلوگيري کنند.
چنان که مقام معظم رهبري در مراسم شعر و مولودي خواني شاعران و مداحان فرمودند در اشعار و مداحي حضرت فاطمه زهرا (س) سيد الشهدا عليه السلام و ديگر معصومين ، بايد علاوه بر استفاده از مضامين معنوي و تعميق پيوندهاي عاطفي ، فضيلت هاي رفتاري و عملي اين بزرگواران نيز گنجانده شود تا آحاد مردم، اعم از زن و مرد و دختران و پسران جوان، بتوانند اين اسوه ها را الگوي اخلاق و رفتار فردي و اجتماعي خود قرار دهند.
متاسفانه ايادي استعمار مي کوشند تا با اقدامات حساب شده و دامن زدن به اختلافات تاريخي و تحريک احساسات ميان مسلمانان تفرقه ايجاد کنند، حضرت آيت ا... خامنه اي در اين باره فرمودند : اين دست هاي خبيث که دراصل ، مراکز استعماري و استکباري ، آنها را هدايت مي کنند، با همه فرقه هاي اسلامي دشمنند و بايد در مقابل اهداف آنها کاملا هوشيار بود.
درباره کتاب «عاشورا در سرزمين ها » براي ما بگوييد که چه انگيزه اي باعث جمع آوري و تحرير اين کتاب شده ؟
چه گونه اين اطلاعات را از اطراف جهان جمع آوري کرديد ؟
انگيزه اي که باعث جمع آوري و نگارش کتاب « عاشورا در سرزمين ها » شد، کلام امام خميني (ره) بود که فرمودند :« در کجا سراغ داريد که ملتي اين طور هم آهنگ بشود؟ اين ها را در تمام کشورهاي اسلامي و ملت هاي اسلام، سيد الشهداعليه السلام در روز تاسوعا و عاشورا هم آهنگ کرده است ؛ برويد هندوستان همين بساط است ، برويد پاکستان همين بساط است، برويد اندونزي همين بساط است ، برويد افغانستان. هر جا برويد همين بساط است. »
هدف از نگارش کتاب « عاشورا در سرزمين ها » اين بود که مردم ايران بدانند که اين مراسم منحصر به ايران نيست ، بلکه در همه جهان گسترده است. بايد با اين شناخت، به جاي خصومت با دشمنان فرضي ، به ايجاد ارتباط با ساير دوست داران حسيني بپردازيم. براي هم آهنگي و ارتباط با ساير دوستان برنامه ريزي کنيم و آن را از خرافات بزداييم و عاشورايي زنده بسازيم تا به شعار «کل يوم عاشورا و کل ارض کربلا» جامه عمل بپوشانيم.
براي دست يابي به اين منظور، توسط معاون پژوهشي سابق وزارت خارجه ، جناب آقاي ملکي نامه اي براي تمام سفارت خانه هاي ايران در کشورهاي مختلف جهان فرستاديم. با اين پرسش نامه که اين مراسم از چه تاريخ ، چه گونه و توسط چه کساني به آن سرزمين راه يافته ؟ تا چه حد با خرافات و فرهنگ آن محيط آميخته شده ؟ تا چه اندازه به صورت سنتي و تا چه اندازه به صورت عاشوراي زنده در آمده است ؟ پاسخ هاي رسيده از سراسر جهان آن قدر جالب بود که وزارت خارجه از من تشکر کرد و البته نسخه اي از آن را براي خود نگه داشت.
چرا آن چه درباره ايران نوشته ايد تا اين حد مختصر و موجز است؟
چون مردم ايران خودشان هر سال شاهد مراسم عاشورا در سراسر ايران هستند و ما تنها به مناطقي چون يزد ، شيراز و خراسان اشاره کرديم که از آن جا اين مراسم به کشورهاي مختلف انتقال يافته است.
منبع : مجله خيمه
