روزه در آيينه روايات‏

منابع مقاله:

کتاب  : عرفان اسلامى جلد ششم

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

روايات عالى شيعه مسائل مهمى را در باب روزه مطرح مى كنند كه دانستن آن براى پى بردن به ارزش اين عمل الهى، براى عباد خدا لازم است.

در روايتى وارد شده كه حضرت رضا عليه السلام در جواب مسائل محمد بن سنان در قسمت روزه نوشتند:

علت روزه درك رنج گرسنگى و تشنگى است، تا عبد از اين طريق در پيشگاه حضرت حق ذلت و مسكنت نشان دهد و از عوارض سيرى و سيرابى كه غفلت و غرق شدن در عيش و نوش است درآيد و از اجر و حساب حق برخوردار گشته، به مقام صبر و استقامت برسد و از اين راه مزه شدائد آخرت را درك كرده و قدرت خطرناك شهواتش را بشكند، روزه واعظ او در دنيا و دليلش به سوى رضاى حق در آخرت باشد و براى اين كه شدت اين مراحل را از اهل فقر و مسكنت در دنيا و آخرت دريابد «1».

هشام بن حكم فلسفه روزه را از حضرت صادق عليه السلام پرسيد، حضرت فرمود:

وجوب روزه براى ايجاد مساوات بين غنى و فقير است، به اين معنا كه غنى تا شدت نبيند، در گذرگاه رحمت نسبت به فقير قرار نمى گيرد، اين غنى است كه هر چه بخواهد برايش فراهم است، بايد مزه سختى را بچشد تا به عنايت خدا بين او و فقير فاصله كم شود، رنج گرسنگى و تشنگى را به او مى چشاند تا بر ضعيف رقت آرد و بر گرسنه ترحم كند «2».

در روايات مهمى آمده كه:

روزه دار در ماه رمضان، بايد تمام حيثيت و وجود و شؤون و اعضا و جوارحش روزه باشد- به اين معنى كه شكمش از آب و غذا و تمام موجوديتش از گناه و معصيت- ورنه روزه اش داراى اعتبار و ارزش نخواهد بود.

قالَ أبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: إذا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَبَصَرُكَ وَشَعْرُكَ وَجِلْدُكَ وَعَدَّدَ أشْياءَ غَيْرَ هذا قالَ وَلا يَكُونُ يَوْمُ صَوْمِكَ كَيَوْمِ فِطْرِكَ «3».

امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه روزه گرفتى بايد گوش و چشم و مو و پوستت روزه باشد، اعضا و جوارح ديگر را نيز شمرد و فرمود روز روزه داشتنت مانند روز عادى و خوردنت نباشد.

عَنْ أبى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله لِجابِرِ بْنِ عَبْدِاللّهِ: يا جابِرُ هذا شَهْرُ رَمَضانَ مَنْ صامَ نَهارَهُ وَقامَ وَرْداً مِنْ لَيلِهِ وَعَفَّ بَطْنُهُ وَفَرْجُهُ وَكَفَّ لِسانُهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ فَقالَ جابِرُ يا رَسُولَ اللّهِ ما أحْسَنَ هذا الْحَديثِ فَقالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيهِ وَآلِهِ: يا جابِرُ ما أشَدَّ هذِهِ الشُّرُوطُ.

امام باقر عليه السلام فرمود: پيامبر صلى الله عليه و آله به جابر بن عبداللّه گفتند: اى جابر! اين است ماه رمضان، هر كس روزش را روزه بگيرد و شبش را به عبادت برخيزد و شكم و شهوتش داراى عفت باشد و زبانش را از تمام گناهان زبان حفظ كند، مانند بيرون آمدن از ماه از گناهانش بيرون مى رود، جابر عرضه داشت: چه حديث خوبى است، پيامبر فرمود: چه شرايط شديد و سنگينى است «4».

امام صادق عليه السلام فرمود:

روزه فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن تنها نيست، سپس فرمود، مريم گفت:

[إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً] «5».

من براى [خداى ] رحمان روزه [سكوت ] نذر كرده ام.

زمانى كه روزه گرفتيد زبان را حفظ كنيد و چشم از نامحرمان بپوشيد و از نزاع و حسد نسبت به يكديگر بپرهيزيد.

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله شنيدند زن روزه دارى خدمتكار خود را ناسزا گفت. حضرت طعام خواستند و به آن زن فرمودند: بخور، گفت: من روزه ام، فرمود: چگونه روزه اى در حالى كه به خدمتكارت ناسزا گفتى؟! روزه فقط خوددارى از طعام و آشاميدنى نيست. سپس حضرت صادق عليه السلام فرمود: وقتى روزه گرفتى گوش و چشمت نيز از حرام روزه بگيرد، جدال را رها كن و خادم خود را آزار مده، وقار روزه با تو باشد و سعى كن روزه ات مانند ايام غير روزه نباشد «6».

امام صادق عليه السلام فرمود:

روزه، فقط روزه از خوردن و آشاميدن نيست، براى روزه شرط هست كه بايد آن را حفظ كنى تا روزه ات روزه تمام و كاملى شود و آن شرط سكوت وجود توست، نشنيدى مريم بنت عمران گفت: نذر كردم روزه باشم و با انسانى امروز سخن نگويم. يعنى در حال سكوتم، پس چون روزه گرفتيد، زبان از دروغ حفظ كنيد و چشم از نامحرمان ببنديد، با هم دعوا نكنيد، به هم حسد نبريد، از هم غيبت نكنيد، با يكديگر دشمنى ننمائيد، به هم دروغ نگوئيد، مباشرت خلاف نداشته باشيد، با هم مخالفت نكنيد، از غضب و ناسزا و شماتت و مسخره كردن و جدال و دشمنى و ظلم و سبك سرى و زجر دادن به يكديگر بپرهيزيد.

از ياد خداو نماز غفلت نكنيد، صمت و سكوت از هر گناه مربوط به زبان را رعايت نماييد، بردبارى و استقامت و صدق را مراعات كنيد و دورى از شر و اجتناب از قول زور و كذب و افترا و خصومت و ظن سوء و غيبت و سخن چينى را نصب العين خود قرار دهيد.

خود را مشرف به آخرت ببينيد و منتظر آن ايام باشيد، چشم داشت به وعده خدا داشته و در راه رسيدن به لقاى او قرار گيريد، آرامش و وقار و خشوع و خضوع به خرج دهيد و ذلت عبد خائف از مولا را در خود تحقق دهيد، در مقام خوف و رجا و رغبت و رهبت باشيد، به نحوى كه دل هاى خود را از عيوب پاك كرده و درون را از حقه بازى پيراسته و جسم را از آلودگى ها شسته باشيد، تا از ما سوى اللّه آزاد شده و با اين روزه كه داراى چنين سكوتى از همه گناهان است به ولايت خدا پيوسته باشيد، گناهانى كه خداوند شما را در ظاهر و باطن از آن نهى كرده است.

حق خشيت او را در نهان و آشكار به جاى آر و در ايام روزه وجودت را به حق ببخش، به نحوى كه قلب را براى او فارغ كنى و دل را براى اجراى امر او منصوب نمايى، چون چنين كردى به حقيقت روزه دار شدى و امر مولايت را اطاعت كردى و هر چه از اين برنامه كم بگذارى به مقدار آن از ارزش روزه ات كم مى شود، تا اين كه حضرت صادق عليه السلام فرمود: روزه فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن نيست، خداوند روزه را حجاب بين عبد و تمام گناهان فعلى و قولى قرار داد، آن كس كه اين شرايط را عمل كند روزه را افطار كرده كه روزه داران چقدر اندك اند و گرسنگان چه زيادند «7».

امام باقر عليه السلام فرمود:

خداوند تعالى را ملائكه اى است كه موكل بر روزه داران اند، از روز اول ماه تا آخر آن براى روزه داران طلب مغفرت كنند و هر شب به وقت افطار فرياد مى زنند، اى بندگان خدا! شما را بشارت باد كه گرسنگى كمى كشيديد و به دنبال آن سيرى شما زياد است، مبارك شديد و مبارك شد در شما، چون شب آخر شود فرياد كنند، اى عباد خدا! بر شما بشارت باد كه خداوند شما را آمرزيد و توبه شما را قبول كرد، بنگريد كه پس از اين ماه زندگى را چگونه از سر مى گيريد «8».

عَنْ يُونُسِ بْنِ حَمْدانِ الرّازى قالَ: سَمِعْتُ أبا عَبْدِاللّه عليه السلام يَقُولُ: مَنْ أفْطَرَ يَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمضانَ خَرَجَ رُوحُ الْإيمانِ مِنْهُ «9».

يونس بن حمدان رازى از حضرت صادق روايت مى كند كه: هر كس يك روز ماه رمضان روزه بخورد روح ايمان از وجود او جدا مى شود.

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرٌ فَرَضَ اللّهُ عَلَيكُمْ صِيامَهُ فَمَنْ صامَهُ ايماناً وَاحْتِساباً خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَومٍ وَلَدَتْهُ امُّهُ «10».

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: اين است ماه رمضان، ماهى كه روزه آن بر شما واجب است، هر كس از روى ايمان و حساب روزه بگيرد، همانند روز ولادت از مادر از گناهان خارج مى گردد.

و نيز آن حضرت فرمود:

ماه رمضان آمد، ماه مبارك، ماهى كه روزه آن بر شما واجب است، درهاى بهشت به روى شما باز است و شيطان ها در اين ماه در زنجيرند، شبى كه از هزار ماه بهتر است در اين ماه است، هر كس به اين ماه ارج بگذارد به ارج گذاشته مى شود «11».

قالَ أميرُالمؤمِنينَ عليه السلام: عَلَيكُمْ فى شَهْرِ رَمَضانَ بِكَثْرَةِ الْإسْتِغْفارِ وَالدُّعاءِ فَأمَّا الدُّعاءُ فَيَدْفَعُ الْبَلاءَ عَنْكُمْ وَأمَّا الْإسْتِغْفارُ فَتُحْمى بِهِ ذُنُوبُكُمْ «12».

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعاى زياد، اما دعاى شما دافع بلا از شماست، اما استغفار شما از بين برنده گناهان است.

خطبه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در شناخت ماه رمضان

حضرت رضا عليه السلام از پدرانش از امام على عليه السلام نقل مى كند كه يك روز پيامبر صلى الله عليه و آله اسلام براى ما سخنرانى كرد، فرمود:

اى مردم! ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت فرا رسيد، ماهى كه نزد حضرت حق بهترين ماه است، روزهايش برترين روزها و شب هايش از بهترين شب هاست، ساعاتش در تمام ساعات همانند ندارد، ماهى است كه همه شما به مهمانى خدا دعوت شده ايد و در اين ماه به همه شما كرامت و بزرگوارى ارزانى شده.

در اين ماه نفس هايتان تسبيح، خوابتان عبادت، عملتان قبول و دعايتان مستجاب است.

خدا را با نيت صادقانه و قلب هاى پاك بخوانيد تا شما را به روزه اين ماه و تلاوت قرآنش موفق كند.

بدبخت و بيچاره آن انسانى است كه در اين ماه بزرگ از غفران حق محروم شود، با گرسنگى و تشنگى در ماه رمضان به ياد گرسنگى و تشنگى قيامت باشيد.

به فقرا و مساكين صدقه دهيد و به بزرگان احترام كنيد و به كوچك ترها ترحم آريد. صله رحم نموده و زبان از گناهان مربوط به آن حفظ كنيد و چشم از حرام حق ببنديد و گوش از استماع حرام نگه داريد.

به يتيمان مردم رحم آريد تا به يتيمانتان رحم آرند، از گناهان خود به درگاه حضرت او توبه كنيد و به وقت هر نماز دست ها را به دعا در پيشگاه او برداريد كه بهترين ساعت، وقت نماز است، وقتى است كه خداوند با ديده رحمت به عبادش نظر مى كند و دعاى آنان را پاسخ داده و نداى ايشان را جواب مى دهد و عطايش را از سائل در اين وقت دريغ نمى نمايد و دعوت دعاكننده را اجابت مى كند.

اى مردم! شما در گرو اعمال بد خود هستيد، با توبه واقعى خود را آزاد كنيد، با طولانى كردن سجده، پشت سنگين خود را از بار گناه سبك نماييد و بدانيد كه خداوند مهربان قسم ياد كرده مصلين و ساجدين را عذاب نكند و روز بيرون آمدن مردم از قبر، نمازگزار و ساجد را به آتش نترساند.

اى مردم! اگر يكى از شما مؤمنى را در اين ماه افطار دهد، ثوابش مانند بنده آزاد كردن در راه خداست و گناهان گذشته اش به خاطر اين عمل بخشيده مى شود.

عرضه داشتند: همه ما قدرت بر افطار دادن نداريم. حضرت فرمود: خود را از عذاب فردا برهانيد گرچه به نصف خرما يا شربتى از آب باشد.

اى مردم! هر كس در اين ماه خود را به حسنات اخلاقى بيارايد، روز لغزش قدم ها به راحتى از صراط مى گذرد و هر كس كار خدمتكارش را در اين ماه سبك كند، حسابش را در قيامت سبك كنند و هر كس شر خود را از مردم حفظ كند، روز جزا از غضب حق محفوظ خواهد ماند.

هر كس در ماه رمضان يتيمى را اكرام كند، در روز لقا از جانب حق اكرام مى شود و هر كس صله رحم به جاى آرد، در قيامت به رحمت حق متصل گردد و هر كس قطع رحم كند، از رحمت حق در قيامت قطع گردد.

نماز مستحب در اين ماه برائت از عذاب فرداست و اداى واجب ثوابش هفتاد برابر بيش از معادل آن در ماه ديگر است.

صلوات بر من در اين ماه سنگينى شماست، روزى كه ميزان ها سبك است و هر كس در اين ماه آيه اى از قرآن تلاوت كند، مانند ختم يك قرآن در غير اين ماه است.

اى مردم! درهاى بهشت در اين ماه باز است، از خدا بخواهيد بر شما نبندد و درهاى جهنم به روى شما بسته است، از او بخواهيد بر شما باز نكند، شياطين در اين ماه گرفتارند، از حق بخواهيد بر شما سلطه پيدا نكنند.

اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايد: من از جا برخاستم و عرضه داشتم: يا رسول اللّه! بهترين عمل در اين ماه چيست؟ فرمود: يا اباالحسن! بهترين عمل در اين ماه اجتناب از محارم الهى است «13».

دعاى حضرت زين العابدين عليه السلام در ماه رمضان

امام سجاد حضرت زين العابدين عليه السلام در هر روز ماه رمضان دعايى داشتند كه نشانگر عظمت ماه رمضان و موقعيت آن ماه در پيشگاه خداست و از طرفى داراى بهترين تعاليم و درس ها براى تربيت انسان و مؤدب شدن او به آداب الهى است و به عبارت ديگر اين دعا مى خواهد مردم را به اين حقيقت راهنمايى كند كه بر شما واجب است در ماه رمضان داراى يك حركت كامل روحى و عقلى و نفسى و عملى شويد ورنه از ماه رمضان هيچ بهره اى جز گرسنگى و تشنگى نصيب شما نخواهد شد، ترجمه دعا بدين قرار است:

بارپروردگارا! اين است ماه رمضان، ماه روزه، ماه انابه، ماه توبه، ماه مغفرت و رحمت، ماه آزادى از عذاب و رسيدن به بهشت.

خداوندا! مرا براى آن سلامت بدار و آن را از من سالم قرار داده، به برترين كمكت مرا در اين ماه كمك ده، بر طاعتم موفق كن، براى عبادت و دعا و تلاوت قرآن فراغتم بخش.

بركتم را در اين ماه عظيم قرار بده و عافيتم را در اين ماه نيكو فرما و بدنم را از هر خطرى به سلامت بدار، روزيم را در اين ماه گشايشى ده و مرا در امورم كفايت فرما.

دعايم را مستجاب كن و به آرزويم كه رسيدن به لقاى توست برسان.

پروردگارا! در اين ماه چرت و كسالت و دلگيرى و دلتنگى و سستى و سخت دلى و غفلت و غرور را از من بردار كه تمام اين امور مانع از رشد و تكامل و سد راه بندگى و اطاعت است.

خداوندا! مرا در اين ماه از رنج ها، مرض ها، غصه ها، حزن ها پيش آمدها، دردها، خطاها، گناهان حفظ كن و مرا از بدى و فحشا و خستگى و بلا و تعب و عنا نگهدار كه تو شنونده دعايى.

خدايا! در اين ماه مرا از شيطان رانده شده و عيب جويى و هرزه زبانى او و سحر و دم خطرناكش و وسواس و كيد و مكرش و حيله و آرزويش و خدعه و غرور و فتنه اش و گروه و قوم و دام و اعوانش و اتباع و اخوانش و احزاب و اشياعش و اعوان و يارانش و شركا و همه كيدشان محافظت كن.

خداوندا! به روزه تمام ماه رمضان مرا موفق بدار، به آرزويم كه قيام در آن و اتمام برنامه هاى مورد رضايت تو در آن است همراه با صبر و ايمان و يقين حساب برسان.

با اجر عظيم و چند برابر شدن ثواب برنامه ها اعمالم را قبول كن، در اين ماه جديت و كوشش و قوت و نشاط و انابه و توبه و اميد و ترس و جزع و رقت و راستى در زبان و ترس از خود و تكيه و اميد بر رحمتت و اطمينان به وجودت و ورع از محرماتت همراه با قول صالح و سعى مقبول و عمل مرفوع و دعاى مستجاب به من عطا فرما.

بين من و بين اين همه امور مثبت الهيه با حادثه و مرض و غم و غصه جدايى مينداز به رحمتت اى بهترين رحم كنندگان «14».

دعاهايى از اين قبيل كه تمام آن تعليم و تربيت و راهنمايى به سوى سعادت و آخرت است زياد است كه نقل آن ها كتابى مفصل و شرح و توضيح آن ها مجلدات بسيار مى خواهد، به «زاد المعاد» مجلسى رحمه الله، «بلدالامين»، بخش ادعيه «بحار الأنوار» و «مفاتيح الجنان» محدث قمى مراجعه كنيد، بخوانيد و بفهميد و عمل كنيد كه خواندن تنها هيچ دردى را دوا نمى كند، خواندن را مقدمه فهم و فهم را مقدمه عمل و عمل را مقدمه رسيدن به رضايت و لقاى حق قرار دهيد كه اگر در ماه رمضان و بقيه ايام در برخورد به قرآن و دعاها غير از اين راهى بپماييد و اللّه به جايى نمى رسيد و اين همه را از حضرت يار درخواست كنيد كه اگر با تمام وجود رسيدن به فيوضات الهيه را بخواهيد، از عطاى آن نسبت به شما دريغ نخواهد كرد.

ثواب روزه

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:

خداوند فرموده هر برنامه نيكى به ده برابر تا هفتصد برابر مزد دارد، مگر روزه ماه رمضان كه براى من است و جزايش بر عهده من است «16».

و نيز آن حضرت فرمود:

به آن كسى كه جانم در قبضه قدرت اوست، بوى دهان روزه دار در پيشگاه خدا پاكيزه تر از بوى مشك است، خداوند مى فرمايد: براى خاطر من از شهوت و طعام و نوشيدنى دست برداشت، پس روزه براى من است و جزايش بر عهده من است «17».

و نيز آن حضرت فرمود:

براى بهشت درى است به نام سيرآب نهايى از آن در جز روزه داران وارد نمى شوند، لقاى خدا در جزاى روزه به روزه دار وعده داده شده «18».

و نيز آن حضرت فرمود:

براى روزه دار دو خوشحالى هست: يكى وقت افطار و ديگر وقت لقاى با حق «19».

و آن جناب فرمود:

براى هر چيزى درى است و در عبادت روزه است «20».

قالَ أبُو جَعْفَرٍ عليه السلام: بُنِىَ الْإسْلامُ عَلى خَمْسَةِ أشْياءِ: عَلَى الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وَالْحَجِّ وَالصَّوْمِ وَالْوَلايَةِ «21».

امام باقر عليه السلام فرمود: بناى اسلام بر پنج چيز است: نماز، زكات، حج، روزه، رهبرى امام معصوم.

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:

روزه دار در حال عبادت است گرچه خواب باشد تا وقتى كه در حال غيبت كردن مسلمان نباشد «22».

نبىّ اكرم صلى الله عليه و آله به اصحاب فرمودند:

شما را به چيزى خبر دهم كه اگر عمل كرديد شيطان از شما دور شود به مانند دورى مشرق از مغرب؟ عرضه داشتند: آرى، فرمودند: روزه رويش را سياه مى كند، صدقه پشتش را مى شكند، حب فى اللّه و كمك به عمل صالح او را مستأصل و بيچاره مى كند، استغفار رگ قلبش را مى گيرد و براى هر چيزى زكات است زكات بدن ها روزه است «23».

يك بار ديگر با اين همه مقدمه به جمله اول روايت «مصباح الشريعة» توجه كنيد تا مفهومش آن چنان كه هست براى شما روشن گردد، امام صادق عليه السلام در جمله اول مى فرمايند، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

روزه سپر است، يعنى حايل بين شما و آفات دنيا و حجاب بين شما و عذاب آخرت است، آرى، روزه با شرايطى كه در روايات و دعاهاى گذشته بيان شد اگر تحقق پيدا كند ستر از آفات دنيا و حجاب از عذاب آخرت است.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- من لا يحضره الفقيه: 2/ 73، باب علة فرض الصيام، حديث 1767؛ وسائل الشيعة: 10/ 8، باب 1، حديث 12699.

(2)- من لا يحضره الفقيه: 2/ 73، باب علة فرض الصيام، حديث 1766؛ وسائل الشيعة: 10/ 7، باب 1، حديث 12697.

(3)- الكافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حديث 1.

(4)- الكافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حديث 2؛ وسائل الشيعة: 10/ 162، باب 11، حديث 13121.

(5)- مريم (19): 26.

(6)- الكافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حديث 3؛ وسائل الشيعة: 10/ 162، باب 11، حديث 13122.

(7)- وسائل الشيعة: 10/ 166، باب 11، حديث 13132؛ بحار الأنوار: 93/ 292، باب 36، حديث 16.

(8)- المحاسن: 33.

(9)- ثواب الأعمال: 236؛ وسائل الشيعة: 10/ 245، باب 1، حديث 13325.

(10)- التهذيب: 4/ 152، باب فرض الصيام، حديث 4؛ وسائل الشيعة: 10/ 246، باب 1، حديث 13327.

(11)- التهذيب: 4/ 152، باب فرض الصيام، حديث 5؛ وسائل الشيعة: 10/ 246، باب 1، حديث 13328.

(12)- وسائل الشيعة: 10/ 304، باب 18، حديث 13478.

(13)- الأمالى، صدوق: 93، المجلس العشرون، حديث 4؛ عيون اخبار الرضا عليه السلام: 1/ 295، باب 28، حديث 53؛ وسائل الشيعة: 10/ 313، باب 18، حديث 13494.

(14)- الكافى: 4/ 75، باب ما يقال فى مستقبل شهر رمضان، حديث 7؛ وسائل الشيعة: 10/ 326، باب 21، حديث 13520. (15)- الهى قمشه اى.

(16)- محجة البيضاء: 2/ 121، كتاب اسرار الصيام.

(17)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(18)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(19)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(20)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(21)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(22)- محجة البيضاء: 2/ 123، كتاب اسرار الصيام.

(23)- محجة البيضاء: 2/ 123، كتاب اسرار الصيام.