بهره گيرى بيداران از فرصت ها
اين كار خيلى عظيمى است كه انسان خود را به عالم كبير تبديل كند و عالَم كبير را در مقابل خود ، عالم صغير كند . از همه چيز براى رشد و كمال خود استفاده كند و تمام لحظات و فرصت ها را غنيمت شمارد .
آنان از همه چيز با نگاه ، گوش و فهم خود درس مى گيرند . وقتى اول ماه چشم آنان به هلال شب اول مى افتد ، به آن از روى عقل و تفكر نگاه مى كنند .
مزرع سبز فلك ديدم وداس مه نو
يادم از كشته خويش آمد و هنگام درو(348)
اما با چه ديدگاهى ؟ ديد بيدارى ؛ چون ماه شب اول كاملاً مانند داس كشاورز است . در دنيا چه چيز كاشته ام كه در روز قيامت اين كشته را درو كنم ؟
از مكافات عمل غافل مشو
گندم از گندم برويد جو ز جو(349)
محال است كه انسان در دنيا دروغ بكارد ، ولى در روز قيامت صدق درو كند . دشمنى بكارد ، محبت درو كند . آتش بكارد و در قيامت درخت بهشتى درو كند . آنچه كه اينجا مى كارد ، همان را در قيامت درو مى كند .(350)
فرصت برنگشتنى جوانى
ببينيد بيدار چقدر زيبا نگاه مى كند .
خميده قد از آن گشتند پيران جهانديده
كه اندر خاك مى جويند دوران جوانى را(351)
يعنى مواظب باش كه اين گوهر جوانى را گم و حرام نكنى . خيلى زود مى گذرد . روزى چشم باز مى كنى ، مى بينى تار مويى سياه به سر و صورتت نيست . ديگر قدرت به كمر ، زانو و بازو ندارى . دندان ها ريخته ، سمعك در گوش ، عينك روى چشم و صدا ضعيف شده است .
آن گاه آه مى كشى كه جوانى ! كجايى ؟ رفت و ديگر برنمى گردد . آن وقتى كه بايد جوانى را به پرونده پاك و آباد قيامتى تبديل مى كردى ، نكردى ، حال مى گويى : كجايى ؟ آن ديگر صداى تو را نمى شنود .(352)
ياد مرگ
بيداران از فرصت ها به قدرى زيبا استفاده مى كنند كه گاهى از كنار جوى آبى مى رود ، مى بيند آب در جوى مى رود ، همانجا درباره روز قيامت و مرگ فكر مى كند ، مى گويد :
بنشين بر لب جوى و گذر عمر ببين
كاين اشارت ز جهان گذران ما را بس(353)
آب مى رود و ديگر برنمى گردد .
جناده در كنار امام مجتبى عليه السلام
يكى از آن چهره هايى بيدار كه فرصت را غنيمت مى دانست و براى رشد خود ، به دنبال همه حقايق بود ، شخصى است به نام »جنادة بن اميه «(354) كه لحظات آخر عمر حضرت امام مجتبى عليه السلام به ديدن ايشان مى آيد .
به امام زهرى داده بودند كه از آن زهر ديگر خوب نشد . چند مرتبه امام را زهر داده بودند ، حضرت دوا مى خورد و شكم خود را روى قبر پيغمبر صلى الله عليه وآله مى گذاشت ، خدا او را شفا مى داد ، اما اين دفعه زهرى به حضرت داده بودند كه تمام درون ايشان را به هم ريخته بود و ايشان خونريزى داخلى شديدى داشتند .
به امام عليه السلام عرض مى كنند : باز هم برويد شكم خود را به قبر پيغمبر صلى الله عليه وآله بماليد ، تا دوباره شفا بگيريد . اما حضرت فرمودند : مرگ دارو و علاج ندارد . حال در رختخواب افتاده ، رنگ پريده ، امعا و احشا از بين رفته و لحظات شهادت است ، جناده به كنار بستر آمده تا بيدارى خود را ثابت كند .
جناده انسان بيدارى است . از كسانى نيست كه كنار بستر دست روى دست بگذارد ، گريه و ناله كند و بگويد : آقا جان ! مزاحم شما نمى شوم ، بد وقتى است ؛ چون مريض حوصله ندارد ، پس برخيزد و برود . اما بعداً گريه كرد ؛ چون آن وقت جاى گريه كردن و بر سر زدن نبود .
بهره گيرى از هدايت امام معصوم
كنار حضرت مجتبى عليه السلام نشست و با خود گفت : اين مخزن علم ، دانش و بصيرت چند ساعت ديگر از دنيا مى رود ، پس بايد همين چند ساعت را به كلاس درس تبديل كنم .
به حضرت مجتبى عليه السلام عرض كرد :
» عظنى يابن رسول الله ! «(355)
مرا نصيحت و موعظه كن ، تا به بيدارى و شخصيت من اضافه شود .
امام عليه السلام نيز به او نفرمودند : مگر نمى بينى كه تمام امعا و احشاى من به هم ريخته است و از درد بى طاقت شده ام ؟ در چند قدمى مرگ هستم و خانواده ام يتيم و بى سرپرست مى شوند ؟ اكنون چه وقت موعظه است ؟ احوالپرسى كن و برو ، بلكه امام عليه السلام خود را مكلف مى دانند كه تا نفس آخر مردم را هدايت كنند .
وقتى به حضرت عليه السلام عرض كرد : » عظنى « حضرت هم با كمال ميل پذيرفته و به ايشان فرمودند :
» قال نعم استعدّ لسفرك «
اين مرگى كه مى بينى گريبان مرا كه پسر فاطمه عليها السلام و جگر گوشه اميرالمؤمنين عليه السلام و نوه پيغمبر صلى الله عليه وآله هستم گرفته است ، روزى نيز گريبان تو را مى گيرد . اين مرگ ، نابودى نيست ، بلكه سفر است . مانند زمانى كه از رحم مادر سفر كرديم و وارد دنيا شديم ، روزى نيز از اينجا سفر مى كنيم و وارد آخرت مى شويم ، پس خودت را براى اين سفر آماده كن . در اين سفر نمى شود با بار گناه سفر كرد . انسان همان اول سفر در دوزخ مى ماند .
غنيمت شمردن فرصت قبل از مرگ
اميرالمؤمنين عليه السلام به مردم مى فرمود :
» تخفّفوا تلحقوا «(356)
بار گناهان خود را بريزيد و خود را سبك كنيد و به درگذشتگان نيك خود ملحق شويد . با بار گناه ، حق الناس و معاصى كبيره وارد عالم بعد نشويد .
» استعدّ للسفرك و حصّل زادك قبل حُلُول أجلك «
جناده ! تا مرگ گلوى تو را نگرفته و قلب ، مغز و گوش تو را از كار نينداخته است ، فرصت توشه برداشتن دارى ؛ با عمل صالح ، اخلاق حسنه و خدمت به مردم ، توشه بردار .
قبل از اين كه مرگ به تو برسد ؛ چون وقتى زمان مرگ رسيد ، تمام فرصت ها ديگر سوخته و تمام شده است . تا به حال سابقه نداشته است كه شخصى به ملك الموت گفته باشد : بگذار تا من به جوانى برگردم ، او نيز دلش سوخته باشد و بگويد : برگرد . وقتى ملك الموت مى آيد ، مهلت حرف زدن به هيچ كس را نمى دهد .
حالات مردگان در اثر اعمال دنيوى
شخصى به پيغمبر صلى الله عليه وآله عرض كرد : وقتى ميت را روى سنگ مرده شور خانه مى اندازند ، چشم بعضى از آنها بسته و بعضى ديگر باز است و در بعضى ها يك چشم ذره اى باز و چشم ديگر بسته است . علت اين امر چيست ؟
حضرت صلى الله عليه وآله فرمودند : آن كسى كه چشمش باز است ، مهلت نداده اند تا آن را ببندد ، كسى كه چشمش بسته است ، مهلت نداده اند كه باز كند و آن كسى كه چشمش ذرّه اى باز است و چشم ديگرش بسته ، مهلت نداده اند تا وضع دو چشم خود را با هم يكسان كند .(357)
همين كه ملك الموت بيايد ، شخص را مى برد . افرادى مانند جناده فرصت را غنيمت مى دانسته اند . امامان عليهم السلام حتى در لحظه شهادت نيز پاسخ مردم را با مهر ، محبت ، موعظه و نصيحت مى دادند .
والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته
پی نوشت ها:
348) حافظ شيرازى.
349) مولوى )مثنوى(.
350) البرهان في تفسير القرآن 514/3 ]سورة الإسراء (13 : (17]، حديث 6286؛ »عن أبي جعفر عليه السلام في قوله: وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِي عُنُقِهِ، يقول: خيره و شره معه حيث كان، لا يستطيع فراقه، حتى يعطى كتابه يوم القيامة بما عمل.«
351) نظامى گنجوى.
352) وسائل الشيعه: 114/1، باب 27، حديث 285؛ »عَنْ أَبِي ذَرٍّ فِي وَصِيَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله قَالَ يَا أَبَا ذَرٍّ اغْتَنِمْ خَمْساً قَبْلَ خَمْسٍ شَبَابَكَ قَبْلَ هَرَمِكَ وَ صِحَّتَكَ قَبْلَ سُقْمِكَ وَ غِنَاكَ قَبْلَ فَقْرِكَ وَ فَرَاغَكَ قَبْلَ شُغْلِكَ وَ حَيَاتَكَ قَبْلَ مَوْتِكَ يَا أَبَا ذَرٍّ إِيَّاكَ وَ التَّسْوِيفَ بِأَمَلِكَ فَإِنَّكَ بِيَوْمِكَ وَ لَسْتَ بِمَا بَعْدَهُ يَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا أَصْبَحْتَ فَلَا تُحَدِّثْ نَفْسَكَ بِالْمَسَاءِ وَ إِذَا أَمْسَيْتَ فَلَا تُحَدِّثْ نَفْسَكَ بِالصَّبَاحِ وَ خُذْ مِنْ صِحَّتِكَ قَبْلَ سُقْمِك.«
غرر الحكم: 159، في اغتنام الأعمار و المهل، حديث 3029؛ »بادر شبابك قبل هرمك و صحتك قبل سقمك.«
353) حافظ شيرازى.
354) جنادة بن ابى اميّه ازدى )م 80 ق(، در شمار اصحاب رسول اللّه صلى الله عليه وآله ياد شده، و تا دوران زمامدارى عبدالملك بن مروان زنده بود، وى پس از وفات پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله در بعضى از فتوحات شركت داشته، و ابتدا در مصر - پس از فتح آن - و سپس در شام سكونت گزيده است، در روايت معتبرى آمده كه وقتى امام حسن مجتبى عليه السلام مسموم شدند، جنادة به عيادت آن جناب رفت، و از امام تقاضاى موعظه كرد، آن حضرت در همان حال - كه گهگاهى خونابه از دهانش بيرون مى آمد - مواعظ بليغ و مؤثرى بيان فرمود. )دائرة المعارف تشيع: 459/5)
355) بحار الأنوار: 138/44، باب 22، حديث 6؛ كفايةالأثر: 226؛ »عَنْ جُنَادَةَ بْنِ أَبِي أُمَيَّةَ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عليه السلام فِي مَرَضِهِ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ وَ بَيْنَ يَدَيْهِ طَسْتٌ يُقْذَفُ عَلَيْهِ الدَّمُ وَ يَخْرُجُ كَبِدُهُ قِطْعَةً قِطْعَةً مِنَ السَّمِّ الَّذِي أَسْقَاهُ مُعَاوِيَةُ فَقُلْتُ يَا مَوْلَايَ مَا لَكَ لَا تُعَالِجُ نَفْسَكَ فَقَالَ يَا عَبْدَ اللَّهِ بِمَا ذَا أُعَالِجُ الْمَوْتَ قُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ عَهِدَ إِلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ يَمْلِكُهُ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً مِنْ وُلْدِ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ مَا مِنَّا إِلَّا مَسْمُومٌ أَوْ مَقْتُولٌ ثُمَّ رُفِعَتِ الطَّسْتُ وَ بَكَى صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ عِظْنِي يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ اسْتَعِدَّ لِسَفَرِكَ وَ حَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّكَ تَطْلُبُ الدُّنْيَا وَ الْمَوْتُ يَطْلُبُكَ وَ لَا تَحْمِلْ هَمَّ يَوْمِكَ الَّذِي لَمْ يَأْتِ عَلَى يَوْمِكَ الَّذِي أَنْتَ فِيهِ وَ اعْلَمْ أَنَّكَ لَا تَكْسِبُ مِنَ الْمَالِ شَيْئاً فَوْقَ قُوتِكَ إِلَّا كُنْتَ فِيهِ خَازِناً لِغَيْرِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّ فِي حَلَالِهَا حِسَابٌ وَ فِي حَرَامِهَا عِقَابٌ وَ فِي الشُّبُهَاتِ عِتَابٌ فَأَنْزِلِ الدُّنْيَا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ خُذْ مِنْهَا مَا يَكْفِيكَ فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ حَلَالًا كُنْتَ قَدْ زَهِدْتَ فِيهَا وَ إِنْ كَانَ حَرَاماً لَمْ يَكُنْ فِيهِ وِزْرٌ فَأَخَذْتَ كَمَا أَخَذْتَ مِنَ الْمَيْتَةِ وَ إِنْ كَانَ الْعِتَابُ فَإِنَّ الْعِتَابَ يَسِيرٌ وَ اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً وَ إِذَا أَرَدْتَ عِزّاً بِلَا عَشِيرَةٍ وَ هَيْبَةً بِلَا سُلْطَانٍ فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِيَةِ اللَّهِ إِلَى عِزِّ طَاعَةِ اللَّهِ U وَ إِذَا نَازَعَتْكَ إِلَى صُحْبَةِ الرِّجَالِ حَاجَةٌ فَاصْحَبْ مَنْ إِذَا صَحِبْتَهُ زَانَكَ وَ إِذَا خَدَمْتَهُ صَانَكَ وَ إِذَا أَرَدْتَ مِنْهُ مَعُونَةً أَعَانَكَ وَ إِنْ قُلْتَ صَدَّقَ قَوْلَكَ وَ إِنْ صُلْتَ شَدَّ صَوْلَكَ وَ إِنْ مَدَدْتَ يَدَكَ بِفَضْلٍ مَدَّهَا وَ إِنْ بَدَتْ عَنْكَ ثُلْمَةٌ سَدَّهَا وَ إِنْ رَأَى مِنْكَ حَسَنَةً عَدَّهَا وَ إِنْ سَأَلْتَهُ أَعْطَاكَ وَ إِنْ سَكَتَّ عَنْهُ ابْتَدَأَكَ وَ إِنْ نَزَلَتْ إِحْدَى الْمُلِمَّاتِ بِهِ سَاءَكَ مَنْ لَا تَأْتِيكَ مِنْهُ الْبَوَائِقُ وَ لَا يَخْتَلِفُ عَلَيْكَ مِنْهُ الطَّرَائِقُ وَ لَا يَخْذُلُكَ عِنْدَ الْحَقَائِقِ وَ إِنْ تَنَازَعْتُمَا مُنْقَسِماً آثَرَكَ قَالَ ثُمَّ انْقَطَعَ نَفَسُهُ وَ اصْفَرَّ لَوْنُهُ حَتَّى خَشِيتُ عَلَيْهِ وَ دَخَلَ الْحُسَيْنُ عليه السلام وَ الْأَسْوَدُ بْنُ أَبِي الْأَسْوَدِ فَانْكَبَّ عَلَيْهِ حَتَّى قَبَّلَ رَأْسَهُ وَ بَيْنَ عَيْنَيْهِ ثُمَّ قَعَدَ عِنْدَهُ فَتَسَارَّا جَمِيعاً فَقَالَ أَبو الْأَسْوَدِ إِنَّا لِلَّهِ إِنَّ الْحَسَنَ قَدْ نُعِيَتْ إِلَيْهِ نَفْسُهُ وَ قَدْ أَوْصَى إِلَى الْحُسَيْنِ عليه السلام وَ تُوُفِّيَ يَوْمَ الْخَمِيسِ فِي آخِرِ صَفَرٍ سَنَةَ خَمْسِينَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ لَهُ سَبْعٌ وَ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ دُفِنَ بِالْبَقِيعِ.«
356) نهج البلاغه: خطبه: 166؛ ». . .وَ إِنَّ السَّاعَةَ تَحْدُوكُمْ مِنْ خَلْفِكُمْ تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا فَإِنَّمَا يُنْتَظَرُ بِأَوَّلِكُمْ آخِرُكُمْ اتَّقُوا اللَّهَ فِي عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ فَإِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ لَا تَعْصُوهُ وَ إِذَا رَأَيْتُمُ الْخَيْرَ فَخُذُوا بِهِ وَ إِذَا رَأَيْتُمُ الشَّرَّ فَأَعْرِضُوا عَنْهُ.«
357) تفسير هدايت: 377/10؛ »در خبر از امام صادق عليه السلام نقل شده كه مردم كه مى ميرند چرا برخى را چشم بسته است و برخى را باز.امام فرمود: وقتى كه ملك الموت نزد كسى مى آيد كه جانش را بستاند گاه آن كس چشمش بسته است به او مى گويد: به من اجازه ده تا چشم باز كنم يا اگر چشمش باز باشد مى گويد به من اجازه ده تا چشم بربندم و ملك الموت اجازت نمى دهد.«
أطيب البيان في تفسير القرآن: 68/10؛ » »فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ«؛ »اعراف آيه 34» و تعبير بساعة از باب مثال است و الا آنى مهلت نيست. از معصوم سؤال كردند بعضى از اموات را مى بينيم چشم آنها باز است و بعضى بر هم است كداميك علامت سعادت و شقاوت است حضرت فرمود آنكه چشمش باز است موقعى كه اجل آمد چشمش باز بود مهلت نداشت كه چشم بر هم گذارد و آنكه چشمش بر هم است موقعى كه اجل آمد چشمش بر هم بود مهلت نداشت چشم باز كند ولى عوام ميگويند آنكه چشمش باز است چشمش بدنيا و مال و منال است و آنكه چشمش بسته است صرفنظر كرده از دنيا.«
منبع : پایگاه عرفان
